موضوع : کامبوزیا
تاریخ سند: 26 آذر 1343
موضوع : کامبوزیا
متن سند:
روز 5 شنبه 26 آذر جلسه شورای برنامه های رادیو زاهدان آقای کامبوزیاطبق معمول با کمال صراحت از اقدامات اخیر دولت انتقاد کردند و اظهار داشتند اگر این مالیات های کلان واقعا صرف اصلاح وضع مردم می شد و دردی را دوا می کرد ملت از پرداخت آن ناراحت و خشمگین نمی شد اما وقتی می بینید هر نخست وزیری که کنار می رود یا کنارش می گذراند با میلیون ها تومان پس انداز در بانک های بزرگ خارج چندین سال از مملکت و ملت خداحافظی می کند و در بهترین ویلاها به عیش و عشرت می پردازد و به ریش بنده و جنابعالی، می خندد و یا فلان کس بدون حساب و کتاب هر چقدر بخواهد از بودجه انجمن های خیریه به جیب می زند.حاضر نیستند حتی یک دینار بپردازند در جلسه بعد نوار برنامه در پیشگاه تاریخ که وسیله آقای مؤقر در تهران تهیه شده بود و ایشان خاطراتی از دوران زندگی اعلیحضرت فقید تعریف نموده بودند بررسی شده و آقای کامبوزیا از هدف های و کارهای پیشه وری1 آغاز سخن نمودند ولی آقای حافظی معاون اداره به ایشان تذکر دادند که طبق بخشنامه وزارت اطلاعات در این جلسه فقط بایستی درباره برنامه ها و کارهای اداره بحث شده و به این ترتیب موضوع بحث عوض شد و موضوع برنامه ها و انتقاداتی که شده بود مطرح شد.
به مأمور ابلاغ شود صحبت کند نوار مطالب وی را تهیه کند.
توضیحات سند:
1ـ سید جعفر پیشه وری (جوادزاده خلخالی، پرویز) در سال 1272 ش / 1893 در روستای زاویه خلخال به دنیا آمد.در سال 1905 م به همراه پدر و مادر به باکو رفت و در آنجا به تحصیلات و کار پرداخت در حوالی انقلاب روسیه (1917 م) به کمونیسم جلب شد.
در سال 1918، در سن 25 سالگی، عضو کمیته مرکزی حزب عدالت گردید.
در سالهای 1920 ـ 1919 سردبیری روزنامه حریت را به عهده داشت.
اردیبهشت 1299 / مه 1920 ارتش سرخ در جریان جنگ با روسهای سفید وارد خاک ایران شد.
به همراه آن تعدادی از رهبران حزب عدالت، از جمله پیشه وری وارد گیلان شدند و در 30 خرداد 1299 / 22 ژوئن 1920 در بندر انزلی اولین کنگره حزب کمونیست ایران را به پا داشتند.
در این کنگره، پیشه وری عضو کمیته مرکزی و یکی از چهار رهبر اصلی حزب شد در کنار حیدر عمو اوغلی، (تاریوردیف)، سلطان زاده (آواتیس میکائیلیان) و کامران به انتشار روزنامه کمونیست، ارگان حزب، در رشت پرداخت.
او در مرداد 1299 / ژوئیه 1920 در دولت «کودتای سرخ» احسان اللّه خان دوستدار سمت کمیساریای کشور را به عهده گرفت.
در پی شکست نهضت جنگل مدتی به باکو رفت و مدیریت روزنامه اکینجی را به دست داشت و سپس به عنوان دبیر مسئول تشکیلات تهران به ایران آمد.
در این دوران، او سر مقاله های روزنامه حقیقت به مدیریت سیدمحمد دهگان را می نوشت.
در سال 1304 رابط حزب کمونیست ایران و کومینترن بود.
در سال 1306 در کنگره دوم حزب کمونیست ایران معروف به کنگره ارومیه که ظاهرا در شهر رستوف در نزدیکی مسکو برگزار شد مجددا دبیر کمیته مرکز و مسئول تشکیلات حزب در تهران شد.
پیشه وری در 6 دی ماه 1306 توسط شهربانی دستگیر شد.
او در تمام دوران زندانی حتی منکر عضویت در حزب کمونیست بود.
تا بالاخره در اسفند 1318 در دادگاه جنایی به جرم عضویت و تبلیغ فرقه اشتراکی، طبق قانون 1310، به 10 سال زندان محکوم گردید.
در دوران زندان میان پیشه وری و سایر زندانیان کمونیست، به ویژه اردشیر آوانسیان، اختلاف شدیدی وجود داشت که یکی از علل آن شاید اصرار پیشه وری در کتمان سمت حزبی و سوابق خود بوده است.
پس از آزادی در سال 1319 به کاشان تبعید شد.
و سپس در مهرماه 1320 در جلسه مؤسسان حزب توده شرکت کرد و جزء رهبران اولیه حزب انتخاب شد و به همراه ایرج اسکندری اولین مرامنامه حزب را نوشت ولی به علت اختلاف با اردشیر آوانسیان به زودی کناره گرفت.
در خرداد سال 1322 انتشار روزنامه آژیر را در تهران آغاز کرد.
وی در انتخابات مجلس چهاردهم از حوزه تبریز انتخاب گشت ولی در 23 تیر سال 1323 اعتبارنامه او رد شد.
در کنگره اول حزب توده (10 مرداد 1323) به عنوان نماینده سازمان حزبی آذربایجان حضور یافت ولی در این جا نیز اعتبارنامه او رد شد.
در مرداد 1324 روزنامه آژیر توقیف شد و پیشه وری به آذربایجان رفت و در شهریور 1324 فرقه دمکرات آذربایجان را بنیان گذارد و در 21 آذر 1324 حکومت خودمختار فرقه را ایجاد کرد.
پیشه وری در پی شکست فرقه در 21 آذر 1325 به باکو رفت و سرانجام در 20 تیر ماه 1326 در یک سانحه اتومبیل به قتل رسید.
قتل پیشه وری را به میرجعفر باقروف ـ دیکتاتور آذربایجان شوروی ـ نسبت می دهند و عامل آن را غلام یحیی دانشیان می دانند و در سال های اخیر این مطلب در جمهوری آذربایجان شیوع کامل یافته است.
با آغاز گلاسنوست گورباچف، این مطلب را اولین بار «علی توده» در یکی از مطبوعات شوروی (ادبیات و اینجه صنعت) ارگان اتحادیه نویسندگان آذربایجان شوروی اعلام داشت.
علت این امر اختلاف پیشه وری با باقروف و میرزا ابراهیموف وزیر فرهنگ آذربایجان شوروی ذکر می شود.
به گفته یک شاهد عینی (نصرت اللّه جهانشاهلو) پیشه وری علت شکست فرقه را افراط در جدایی از احزاب سیاسی ایران می دانسته است و باقروف، به عکس، علت را در این می دانسته که «به یک باره از دولت و مردم ایران نبریدید و به ما نپیوستید».
اسناد ساواک نیز مرگ پیشه وری را به علت پشیمانی وی از همکاری با شوروی و تلاش او برای تشکیل دوباره و بازگرداندن ایرانیان مقیم شوروی به ایران و نیز تألیف کتابی با عنوان «چگونه اشتباه کردم» دانسته اند، اما برخی از اعضای قدیمی حزب توده مرگ او را کاملاً تصادفی و بدون برنامه ریزی پیشین از سوی مقامات شوروی می دانند.
به هر روی داستان زندگی و مرگ پیشه وری بدون دسترسی به اسناد دولتی شوروی سابق مانند دفتری بی آغاز و انجام در هاله ای از ابهام باقی خواهد ماند.
همسر پیشه وری معصومه رحمانی نام داشت و از او یک پسر، به نام داریوش، به جای مانده است.
(تقی شاهین، پیدایش حزب کمونیست ایران، ترجمه ر.
رادنیا، تهران : گونش، 1360 ؛ ابراهیم فخرایی، سردار جنگل، تهران : جاویدان 1366 ؛ علی زیبایی، کمونیزم در ایران، تهران: 1343 ؛ کاوه بیات [به کوشش]، فعالیتهای کمونیستی در دوره رضاشاه، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران، 1370؛ ایرج اسکندری، خاطرات سیاسی، تهران: علمی، 1368؛ نصرت اللّه جهانشاهلوی افشار، سرگذشت ما و بیگانگان، لندن: مرد امروز، 1367، ج 2 ؛ راه ارانی، شماره 4، شهریور 1367) به نقل از مرکز بررسی اسناد تاریخی، چپ در ایران، کادرهای حزب توده، جلد اول، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1382، صص 4 ـ 293