بولتن : ویژه درباره : اظهارات مهدی بازرگان مؤسس جمعیت به اصطلاح نهضت آزادی و رئیس کمیته آزادی و حقوق بشر در ایران
تاریخ سند: 28 شهریور 1357
بولتن : ویژه درباره : اظهارات مهدی بازرگان مؤسس جمعیت به اصطلاح نهضت آزادی و رئیس کمیته آزادی و حقوق بشر در ایران
متن سند:
شماره : 7329 /312 این بولتن شامل 3 برگ است.312 نسخه یکم بعرض رسیده است و در آرشیو اداره بایگانی است.
در پرونده شخصی مهدی بازرگان 27781 بکلاسه بایگانی شود.
از طبقه بندی سری خارج و بخیلی محرمانه تبدیل شد.
30 /6 /57 مهدی بازرگان که از روز 18 /6 /57 (2537 شاهنشاهی) برابر ماده پنج فرمانداری نظامی تهران بازداشت و روز 26 /6 /57 به فرموده آزاد شده است در ضمن مصاحبه های متعدد اظهاراتی بشرح زیر عنوان نموده است.
1ـ علی امینی با من تماس دارد هر دفعه که به خارج می رفت و برمی گشت حالت یأس و بی علاقگی نسبت به امور سیاسی و دخالت در آن داشت، ولی این دفعه که از خارج مراجعت کرد اظهار تمایل کرده بود که مرا ببیند، لذا در منزل شخصی به نام شبستری که جشن عروسی بود با وی در اطاق خلوتی ملاقات و دیدم خیلی سرحال است و خود را آماده قبول نخست وزیری نشان می داد با وجود اینکه نسبت به اعلیحضرت ایراداتی داشت.
لیکن در مورد حفظ قانون اساسی و سلطنت مشروطه اعتقاد دارد و فقط می خواهد اختیارات کامل برابر قانون اساسی در دست داشته باشد.
ضمنا به طوری که اطلاع دارم امینی با گردانندگان سایر جناحهای مخالف و روحانیون به خصوص آیت الله شریعتمداری تماس هایی گرفته و نظرات آنان را جلب کرده است و از نظر آیت الله خمینی هم بعید نیست در خارج از کشور به وسیله رابطینی اینکار انجام گرفته باشد، ولی آن طوری که معلوم است تا به حال از طرف خمینی علیه امینی مطلبی نشنیده ام.
من نیز شخصا اعتقاد دارم برای خارج شدن از این بن بست باید از وجود امینی استفاده شود.
او را فرد میهن پرست می دانم.
اگر با آمریکایی ها هم تماس داشته باشد روی تبادل نظر و مصلحت اندیشی است.
2ـ با شریف امامی از نزدیک آشنایی ندارم ولی به طوری که از کاظم حسیبی که زمانی رئیس وی بوده شنیده ام ابتدا تکنسین راه آهن بود، بعد مهندسی گرفته و از نظر دانشگاهی و معلومات او را فرد معطلی نمی داند.
ولی می گفت فرد باهوشی است.
نظرات دیگران را می گرفت و به نام خود بازگو می کرد.
به طور کلی آقای شریف امامی با توجه به وضع خدمتی اش و وابستگی اش به فراماسون ها و این که یک نخست وزیر ملی نیست و پایگاه اجتماعی در بین قشر جوان و روشنفکر که گردانندگی فعالیتها اکنون دست این عده است ندارد، لذا علیرغم داشتن حسن نیت و مبادرت به مبارزه با فساد نخواهد توانست آن آشتی ملی را که اعلام کرده انجام دهد از طرفی با وجود اینکه در ابتدا شروع به کار قدمهای مثبتی برداشت ولی اعلام حکومت نظامی و کشته شدن صدها تن وجهه او را در بین مردم بخصوص مذهبیون پایین آورده است.
3ـ نمایندگان مجلس که این همه در مورد رواج فساد و دزدی و تجاوز به حقوق ملی حرف می زنند، چون در بین مردم پایگاه اجتماعی ندارند و همه را نمایندگان رستاخیزی می دانند، لذا حرفهایشان پذیرش نخواهد داشت و این جریانات را می توان صحنه نمایش تصور کرد.
4ـ در خصوص ارتباط عناصر جبهه ملی با خارجیها اظهار داشت.
در حدود سالهای 40 و 41 شمسی ما از طرف نهضت آزادی نامه ای تهیه و به منازل عده زیادی از آمریکاییان مقیم تهران انداختیم به مفهوم اینکه شما آمریکاییان در مملکت ما چه کار می کنید چه منافعی دارید اگر پشتیبان مبارزات ملی هستید چه نظری دارید؟ بعد از مدتی از قرار معلوم نامه بدون امضایی به منزل اللهیار صالح انداخته بودند، ولی معلوم بود که از سوی آمریکایی ها در جواب نامه مذکور است و مفهوم نامه این بود شما رهبر قابل قبول و مورد اطمینانی ندارید تا حکومت را در دست بگیرد اگر رهبر شایسته ای بین شما پیدا شد مورد پشتیبانی ماست و مسلما آمریکاییها منافعی در ایران دارند و به همین سادگی ها از ایران چشم پوشی نخواهند کرد.
ما می دانستیم که اللهیار صالح با آمریکاییها تماسهایی دارد چون آن موقع ایشان به حضور اعلیحضرت می رفت و ما می توانستیم بعضی نظرات خود را به استحضار اعلیحضرت برسانیم بعدا صالح گفت که اعلیحضرت قبول نمی کند در حال حاضر اللهیار صالح خود را بازنشسته کرده و با ما در تماس نیست.
5 ـ در حال حاضر رهبری فعالیتهای از دست ما گردانندگان سابق خارج شده و جوانان هستند که با اعتقاد به مبارزه و جهاد که بیشتر از افکار خمینی الهام می گیرند کارها را در دست دارند.
6ـ من کتابی تحت عنوان «علمی بودن مارکسیسم» تألیف و منتشر کرده ام و در آن ماتریالیستها و مارکسیستها را کوبیده نتیجه گرفته ام مارکسیسم علمی نیست چرا نباید این قبیل کتابها در سطح بیشتری بین جوانان گسترش یابند ضمنا در سخنرانی خود اخیرا در مسجد قبا گفتم در قرآن مجید 3% راجع به جهاد صحبت شده 97% مربوط به سایر مسائل است چرا باید اکثریت را فدای اقلیت کنم این سخنرانی من و همچنین کتاب مذکور مورد اعتراض عده زیادی از جوانان قرار گرفته است.
7ـ در جلسات دوستانه یا دید و بازدید سرلشگر سابق قرنی شرکت می کند وسرتیپ ریاحی رئیس سابق ستاد ارتش در دوره مصدق با من مراوده دارد همچنین در جلسه ای که سال گذشته از طرف داریوش فروهر و بختیار برای تعیین رهبریت مبارزات ملی در کرج تشکیل شده بود از سرلشگر سابق قرنی نیز دعوت به عمل آمده بود و نامبرده حضور داشت قرنی را فرد متقی و معتقد به مسائل مذهبی و روشنفکر شناخته ام.
8ـ از نظر رهبری ما داریوش فروهر و شاپور بختیار را چهره مناسبی نمی دانیم و به همین جهت با آنان همکاری ننموده ایم ولی با وجود آوردن رهبریت مشترک با نظر گروههای مختلف ملی مخالف موافقیم که هنوز به نتیجه نرسیده است.
9ـ در کمیته حقوق بشر نمایندگان گروههای مخالف که فعالیت دارند شرکت کرده اند از جمله اسلام کاظمیه از کانون نویسندگان، نزیه و کریم لاهیجی وکلا ـ از روحانیون ابوالفضل زنجانی ـ کریم سنجابی از جبهه ملی و حزب ایران ـ من (بازرگان) و سحابی از نهضت آزادی مقدم مراغه ای و رحیم عابدی از نهضت رادیکال ها ـ علی اصغر حاج سید جوادی از گروه نهضت و جامعه سوسیالیستها ـ منوچهر هزار خانی از سوسیالیست ها ـ میناچی از گردانندگان حسینیه ارشاد و طرفدار علی شریعتی ـ دکتر سامی کرمانی و دکتر پیمان از جامعه اسلامی پزشکان و همچنین فردی از کانون اسلامی مهندسین.
10ـ به نظرات خمینی از نظر حکومت اسلامی ایراداتی داشته و گفته ام از نظر مذهب تا به حال راجع به حکومت از جانب روحانیون مطلبی عنوان نشده و از نظر تاریخی تا به حال مطرح نبوده است اگر خمینی این مسئله را عنوان می کند در صورت تحقق چه چیز جانشین حکومت خواهد کرد از طرفی عقیده دارم روحانیون نمی توانند حکومت را اداره کنند.
11ـ در بین مدارک مکشوفه از منزل مهدی بازرگان یک بسته اعلامیه ماشین شده به تاریخ 6 /6 /57 به امضاء نهضت آزادی ایران بدست آمده که عنوان آن پاسخ به بن بست کنونی ملت ایران که با تشریح کلی نتیجه گرفته که وضع ایران برای اینکه از این بن بست خارج شود به دو صورت باید باشد یا ملت و مردم کوبیده شوند و به زندانهابیفتند یا اینکه اعلیحضرت از سلطنت استعفا بدهند چون ملت 30 میلیون نفری را نمی توان همه را به زنجیر کشید لذا تنها می ماند آن طرف قضیه که به مصلحت است اعلیحضرت استعفا بدهند و سلطنت را به جانشین خود واگذار تا جانشینان با در نظر گرفتن قانون اساسی خدمت بکنند.
تهیه این اعلامیه را مهدی بازرگان از جانب خود تایید و می گفت به این مسئله معتقد هستم.
12ـ ارتباط جناحهای نهضت آزادی در آمریکا به رهبری دکتر یزدی ساکن بوستون که روزنامه المجاهد نیز آنجا منتشر می شود و اخبارش از ایران به وسیله تلفن به اطلاع وی می رسد و همچنین با پاریس که در آنجا بنی صدر و سلامتیان و قطب زاده فعالیت دارند با بازرگان برقرار است و تماسهایی گرفته می شود.
ضمنا با موسی صدر و مصطفی چمران که مشاور فرمانده ارتش موسی صدر است ارتباط مکاتبه ای داشته و یکی دو بار نیز موسی صدر را در موقع مسافرت به ایران ملاقات کرده است.
13ـ در مورد تامین مادیات گروههای نهضت آزادی در آمریکا اظهار داشت دکتر یزدی با خمینی ارتباط دارد و خمینی قسمتی از سهم امام را برای مبارزه به وی می دهد و از سوی دیگر بنی صدر نیز این ارتباط را حفظ کرده و او نیز از این کمک ها بهره مند می گردد.
14ـ جوانان و گروههای زیاد در تهران و خارج از کشور مهدی بازرگان مراجعه و یا نامه می نویسد که در شرایط فعلی وضع نهضت را روشن کند و به طور یکپارچه با حفظ رابطه با جامعه روحانیون بخصوص خمینی عمل کنند به همین جهت پس از اعلام آزادیهای احزاب از طرف دولت آقای شریف امامی ما نیز تصیم گرفتیم خط مشی کلی خود را روشن و اعلام موجودیت نماییم و براین مبنا نیز مرامنامه ای که مقایر با مرامنامه سابق نهضت بود تهیه ولی هنوز منتشر نشده و بر مرحله عمل در نیامده است.
15ـ در مورد تظاهرات آرام عید فطر روز پنجشنبه 16 /6 /57 اظهار عقیده می کرد این تظاهرات را مذهبیون بخصوص جوانان طرفدار خمینی اداره می کردند.
ما دخالت نداشتیم و در وضع فعلی کار طوری است که گردانندگی امور دست طرفداران خمینی است.
دولت چرا در برنامه خود این همه مارکسیست ها را بزرگ کرده؟ در صورتی که مارکسیستها به جز گروههای کوچک پایگاهی ندارند و کارها دست روحانیون و مذهبیون است.
16ـ من معتقدم اعلیحضرت با در دست گرفتن تمام امور خود را خسته و کوفته کرده.
یک نفر چقدر وقت پیدا می کند که به همه امور برسد باید برابر قانون اساسی کارها و امور جاری در دست دولت ملی اداره می گردد.
17ـ از نظر مبارزه اعتقاد به مبارزه مسلحانه نداشته و معتقد به مبارزه اصولی و آگاه کردن و معتقد ساختن مردم به مبانی دینی و مذهبی و حقوق خویش و مبارزه با هر نوع استبداد و تجاوز حقوق مردم می باشد.
مراتب برای استحضار خاطر خطیر ملوکانه از عرض گذشت.