موضوع : فعالیت های سیاسی
تاریخ سند: 16 آذر 1337
موضوع : فعالیت های سیاسی
متن سند:
شماره : 2 ـ 3 ـ 4047 طبق اظهار تقی افراخان1 ساعت 17 روز پنجشنبه گذشته بین آقایان اسداللّه علم ـ دکتر علی امینی2 و تیمسار علوی مقدم رئیس شهربانی کل کشور ملاقاتی در منزل تیمسار بعمل آمده و نامبردگان در حدود یک ساعت با یکدیگر مذاکره نموده اند ولی از جریان مذاکرات به هیچوجه اطلاعی بدست نیامده است.بولتن اداره یکم 1ـ در پرونده تیمسار سپهبد علوی مقدم ضمیمه 2ـ رونوشت در پرونده اسداللّه علم 3ـ رونوشت در پرونده آقای دکتر علی امینی درج گردد بهره برداری شد بایگانی شود.
ع ـ ل ـ 85 بخش 4
توضیحات سند:
1ـ تقی افراخان فرزند ابوالقاسم در سال 1305 ه ش در تهران بدنیا آمد.تحصیلات دوره ابتدایی را در دبستان عنصری و مقطع متوسطه را در دبیرستانهای رازی، ایران، فرانکو پارسان فرانسه و هنرستان صنعتی راه آهن در تهران به پایان رساند و در سال 1323 دیپلم گرفت و در همان سال به استخدام راه آهن تهران درآمد و در مشاغلی از جمله: نگهبان ایستگاه اهواز کنترل سیر قطار، معاون ایستگاه، نگهبان فنی ایستگاه، معاون شعبه سیر واگنها و بازرس فنی بخش، بکار پرداخت.
نامبرده در حزب توده عضویت داشت و از کادرهای رده بالای آن حزب بود و مسؤول حوزه، سرشاخه و کمیته بخش راه آهن بود و در صدر شورای متحده مشاغل حساسی داشت و مدیر روزنامه پل پیروزی ارگان تکنسین های حزب توده در راه آهن بود و در بیشتر فعالیت های حزب توده از جمله «پخش اعلامیه از طرف تکنسین ها، راه اندازی اعتصاب، کمک به صندوق تبلیغات حزب، تحریک کارگران جهت خرابکاری و ...
شرکت داشت که در سال 28 به دلیل مبرز بودن فعالیت ها از راه آهن اخراج و فرماندار نظامی تهران قصد دستگیری نامبرده را داشت که برای مدتی زندگی مخفی در پیش گرفت و در سال 1331 از طرف سندیکاهای کارگران ایران در کنگره صلح وین شرکت داشت که پس از مراجعت توسط فرمانداری نظامی تهران دستگیر شد و در سال 32 با ارائه اطلاعات درون به مقامات امنیتی و دادن استعفا از حزب توده و چاپ آن در روزنامه پست تهران در سال 33 از زندان آزاد شد.
فرماندار نظامی تهران طی مکاتبه ای با تیمسار سرلشکر انصاری وزیر راه درباره نامبرده چنین اعلام نمود : غیرنظامی تقی افراخان کارمند بنگاه راه آهن مدتهاست ضمن دادن اطلاعات کامل و مفید از سازمان های حزب توده بخصوص در راه آهن در راه مبارزه اصولی با آن حزب همکاری و تشریک مساعی صمیمانه ای با مأمورین نظامی تهران داشته و دارد و بکارگیری وی در راه آهن از نقطه نظر فرمانداری نظامی بلامانع است.
با صدور این دستورالعمل نامبرده مجددا در قسمت بهره برداری ناحیه راه آهن تهران بکار مشغول شد و به سرعت پیشرفت نمود و مسؤولیت های مهم: بازرس وزارتی، بازرس فنی ناحیه تهران، معاون فنی ناحیه راه آهن تهران، رئیس راه آهن تهران، عضو هیئت طرح و بررسیهای راه آهن، معاون کنترل مرکزی راه آهن، مدیرکل روابط عمومی و خدمات اجتماعی راه آهن، مشاور معاون اداری وزارت راه و در سال 57 ریاست هیئت مدیره شرکت تعاونی و مصرف و مسکن به وی واگذار شد.
تقی افراخان در سال 36 به عضویت حزب مردم درآمد و از طرف حزب ضمن اهداء یک دستگاه ماشین، جایگاه مهمی در حزب به وی واگذار شد و ساواک با تأسیس باشگاه ورزشی ونوس (قمارخانه) توسط نامبرده و سفرش به آلمان با مأمور ویژه شهربانی جهت شناسائی افراد توده ای موافقت کرد.
وی در سال 42 در پاسخ چگونگی جبران گذشته، به ساواک گفت : «برای اثبات میزان علاقه خود به میهن عزیز و شاهنشاه همین بس که دوستان و معرفینی نظیر جنابان علم و تیمسار نصیری رئیس فعلی سازمان امنیت کشور دارم و مهمتر اینکه دو مرتبه از طرف ذات اقدس ملوکانه تشویق و تقدیر گردیدم و سال قبل نیز به افتخار شرفیابی انفرادی در کاخ اختصاصی اعلیحضرت همایونی نائل و شاهنشاه نسبت به اینجانب ابراز تفقد فرمودند.
» اسناد ساواک ـ پرونده انفرادی 2ـ علی امینی از سرشناس ترین چهره های تاریخ سلطنت محمدرضا پهلوی است که نام او به ویژه با دوران پر هیاهوی 5 /1 ساله صدارتش و آغاز رفرمهای آمریکایی در ساختار اقتصادی و فرهنگی ایران در دهه 1340 گره خورده است.
پدر امینی، محسن خان امین الدوله، پسر میرزا علی خان امین الدوله ـ صدراعظم قاجار (1314ـ1316 ق)، بود.
علی امینی در سال 1284 ش در تهران به دنیا آمد.
تحصیلات ابتدایی را در مدرسه رشدیه و تحصیلات متوسطه را در «دارالفنون» به پایان رسانید و در سال 1305 برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت.
امینی پس از اخذ لیسانس حقوق از دانشگاه گرونوبل، در سال 1310 دکترای اقتصاد را از دانشگاه پاریس دریافت داشت و در بازگشت به ایران توسط داور، وزیر دادگستری وقت، به استخدام وزارت دادگستری درآمد.
او در سال 1312 با بتول وثوق، دختر وثوق الدوله (برادر احمد قوام)، ازدواج کرد.
حاصل این ازدواج یک پسر به نام ایرج است.
در سال 1314، که داور وزیر دارایی شد، امینی را نیز با خود به وزارت دارائی برد.
او پس از 6 ماه، معاون اداره انحصار تریاک گردید که ریاست آن با اللهیار صالح بود.
در این سالها امینی در وزارت دارائی به مشاغلی چون ریاست گمرک و مدیرکلی اقتصاد و غیره رسید.
با سقوط دیکتاتوری رضا شاه، احمد قوام در سال 1321 به نخست وزیری رسید و امینی 37 ساله را به معاونت خود برگزید.
در سال 1325 که آمریکا در چار چوب «دکترین ترومن» وام 250 میلیون دلاری خود را به ایران پرداخت کرد تا براساس آن سازمان برنامه 7 ساله عمرانی تشکیل شود، امینی ـ رئیس بانک صنعتی ـ را مطمئن ترین فرد برای اجرای این طرح تشخیص داد.
بدین ترتیب، سازمان برنامه به ریاست عالیه عبدالرضا پهلوی و مدیریت مستقیم علی امینی تأسیس شد.
امینی در مجلس پانزدهم به کمک قوام نماینده تهران شد، در سال 1329 در کابینه علی منصور وزیر اقتصاد ملی گردید و در سال 1330 در کابینه اول مصدق نیز مجددا در رأس وزارتخانه فوق قرار گرفت.
در زندگینامه سیاسی علی امینی آلوده ترین برگی که او را برای همیشه بد نام ساخت و مهر وابستگی به غرب را بر پیشانی اش حک نمود، نقش وی در انعقاد قرارداد نفت با کنسرسیوم، معروف به قرارداد امینی ـ پیچ، است.
شاید بتوان گفت که اگر این بدنامی وجود نداشت، امینی بعدها، در دهه 1340 می توانست بازیگر موفق تری از آب درآید.
با پیروزی کودتای انگلیسی ـ آمریکایی و صهیونیستی 28 مرداد 1332، در دولت سپهبد فضل اللّه زاهدی، علی امینی به عنوان کاندید آمریکا بر مسند وزارت دارائی قرار گرفت.
او در این سمت حسّاس وظیفه داشت که اهداف کودتا را تحقّق بخشد و منافع کمپانیهای معظم نفتی رقیب را، که اکنون هر یک بر ویرانه های امپراتوری «شرکت نفت انگلیس و ایران» چنگ انداخته و حصه خود را می طلبیدند، تأمین کند.
در تاریخ 20 /3 /1334 شاه موفق شد امینی را از پست کلیدی وزارت دارائی دور کند و او را در موقعیت نازلتری، در رأس وزارت دادگستری، قرار دهد.
دکتر علی امینی در تاریخ 17 اردیبهشت 1340 به قدرت رسید.
دوران 5 /1 ساله صدارت امینی از پرهیاهوترین مقاطع تاریخ ایران است.
او در این دوران به اقدامات نمایشی فراوانی دست زد، که شاید جنجالی ترین آن بازداشت کوتاه مدت عده ای از «رجال» پهلوی به جرم فساد مالی باشد.
صدارت امینی دیری نپایید و محمدرضا پهلوی با وساطت اسداللّه علم و «دوستان» بریتانیایی و صهیونیست خود موفق شد موافقت کندی را با عزل امینی جلب کند.
در نتیجه مقامات آمریکایی به امینی دستور دادند که استعفا دهد و وی در 27 تیرماه 1341 داوطلبانه از قدرت کناره گرفت.
سقوط دولت امینی، هر چند پایان اوج زندگی سیاسی اوست، معهذا نقش وی در دیپلماسی آمریکا به پایان نرسید و امینی تا سال 1347 به حیاتی بی رمق ادامه داد.
در این سالها امینی به عنوان یک چهره ذخیره و یک آلترناتیو برای شرایط اضطراری و محلل و به عنوان محوری برای حفظ نیروهای سیاسی «ملی گرا» و لیبرال در مدار سیاست خارجی آمریکا محفوظ ماند.
این نقش امینی با سقوط دولت «دمکرات» لیندون جانسون و صعود ریچارد نیکسون در آبان 1347 به پایان رسید و از آن پس امینی چهره ای «مرده» و «فراموش شده» تلقی گردید.
طی این سالها نقش امینی به عنوان یک مهره ذخیره در دیپلماسی آمریکا برای شاه کاملاً شناخته شده بود و لذا او تا سال 1350 با دلهره و وسواس کم نظیری زندگی سیاسی و خصوصی امینی را زیر ذره بین ساواک قرار داد.
در پرونده قطور امینی دستورالعملها و طرحهای عملیاتی متعددی موجود است که طبق دستور مؤکد شاه برای کنترل کامل امینی و کشف ارتباطات وی با مأمورین ویژه آمریکا اجرا می گردید و «گوش»های ساواک به خصوصی ترین زوایای زندگی امینی رسوخ داشتند و تلفن وی تا اوائل سال 1350 به طور دائم کنترل و ضبط می شد.
با صعود مجدد «دمکرات»ها به ریاست جمهوری آمریکا در آبان 1355 و آغاز «فضای باز سیاسی» کارتر، امینی 70 ساله کوشید تا دگربار خود را وارد صحنه سیاست کند.
او در اوایل سال 1356 وارد تهران شد و به گفته فردوست در ماههای اوج گیری انقلاب به مشاور دائمی محمدرضا پهلوی بدل گردید.
این بار شاه مغرور و کینه توز حاضر بود که دولت و حتی سلطنت خود را به این رقیب دیرین بسپرد.
ولی امینی زیرک تر از آن بود که پایان راه را نبیند و لذا از پذیرش کاخی که پایه های آن در حال فرو ریختن بود خودداری کرد.
او تنها به ارائه تجربیات خود بسنده نمود، ولی این تجارب که در کوران شعبده بازیها و افسونگریهای سیاسی اندوخته شده بود، در برابر امواج توفنده اصیل ترین و مردمی ترین انقلاب تاریخ کاربُردی نداشت.
امینی پیر، خردمندتر از بختیار سودا زده بود.
او به فرانسه بازگشت تا در آخرین سالهای عمر در محفل «رجالی» که اکنون به تاریخ تعلق داشتند سرگرمی مطبوعی برای خود تدارک بیند و از خرمن هدایای سرویسهای توطئه گر غرب خوشه ای بچیند ...
ر.ک : علی امینی به روایت اسناد ساواک ـ مرکز بررسی اسناد تاریخی ...
(دوره دو جلدی) ـ 1379