بدون حق گمرکی!؟
بدون حق گمرکی!؟
متن سند:
بدون حق گمرکی!؟تاریخ برقراری روابط رسمی میان ایران و آمریکا به سال 1882 میلادی (1261 ش) بازمی‌گردد. در آن زمان که مصادف با دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بود، دو قدرت مسلط آن زمان، یعنی انگلستان و روسیه، عملاً بسیاری از امور را در ایران قبضه کرده و سلطه استعماری خود را گسترانیده بودند. در این موقع، در نظام بین الملل، شناخت کامل و درستی از آمریکایی‌ها وجود نداشت و یا حداقل اینکه به عنوان کشوری استعماری مطرح نبود. در ایران نیز با واقعه‌ی کشته شدنِ باسکریل، معلم جوان آمریکا‌یی، در حال کمک رسانی به انقلابیون محاصره شده در تبریز1 توسط مستبدین و قوای دولتی اعزامی از مرکز که برای از پای درآوردن مقاومت مشروطه خواهان در شهر بودند و همچنین اقدامات اصلاحی و مالی مورگان شوستر، که بر اساس مصوبه مجلس شورای ملی به خدمت دولت ایران درآمده بود و مقاومت‌های او در برابر زیاده‌خواهی‌های روسیه و انگلستان، که با اولتیماتوم دولت روسیه همراه بود و در نهایت براساس رأی مجلس شورای ملی، از ایران اخراج شد2 و در کنارِ آن، ارائه خدمات پزشکی و درمانی از آنها چهره‌ای انسانی و ذهنیتی مثبت، به عنوان کسانی که طرفدار آزادی و حقوق بشر و مخالف استعمار است در نزد ایرانیان پدید آورده بود.
ولی این ذهنیت در اندک زمانی رنگ باخت و با اقداماتی که در دوره‌های بعد از سویِ آمریکایی‌ها صورت گرفت، مشخص شد که برخی ار فعالیت‌های مثبت گذشته، زمنیه‌سازی برای فریب افکار عمومی بوده است. از همین رو بود که مانند سایر دول غربی، بهره وری از ایران و "امتیازگیری"از حکومت قاجار را در دستور کار قرار داد؛ که نمونه‌های آن، اخذ امتیاز ساخت راه آهن تهران، بوشهر از ناصرالدین شاه، توسط یکی از سفرای آمریکا در ایران، به نام «وینستون» بود و پس از وی "ادوارد سپنسر پرات" نیز در اخذ برخی امتیازات کوشید و موفق شد که تأسیسات سدسازی، استخراج معدن، ساخت راه‌آهن و تأسیس یک بانک را به یک کمپانی آمریکا‌یی به نام "کمپانی ایران" واگذار کند. با وجود اخذ چنین امتیازاتی، ایالات متحده آمریکا هنوز استراتژی سیاسی مشخصی در ایران نداشت. سیاست انزواطلبی که منبعث از دکترین مونروئه بود، آمریکا را از مداخله‌گری در دیگر نقاط جهان منع می‌کرد. قدرت نفوذ و سلطه بریتانیای کبیر و روسیه تزاری در ایران دوره‌ی قاجار و حقوق و امتیازاتی که دولت‌های مزبور برای خود قائل بودند، باعث شد که آنها نتوانند قدرت دیگری را در منطقه خاورمیانه و ایران تحمل کنند. چندی بعد طبق قرارداد سال 197 ایران به دو بخش شمالی و جنوبی، منطقه نفوذ روسیه و بریتانیا تبدیل شد. افشای مفاد این قرارداد، مردم ایران را بیش از پیش نسبت به مقاصد تجاوزکارانه همسایگان شمالی و جنوبی خشمگین ساخت. در این میان، دولت آمریکا سعی داشت با تکیه بر ایفای نقش بشر دوستانه‌ی هیأت‌های آمریکا‌یی در سالیان گذشته، و نیز در جریان مبارزات مشروطه، در میان مردم ایران از خود چهره‌ی مثبتی را به نمایش بگذارد.
جنگ جهانی اول نیز ثابت کرد که نفت برای هر کشوری که در آرزوی دست یافتن به برتری و عظمت است، منبعی حیاتی به شمار می‌رود. اطلاع از چنین حقیقتی توجه همگان را به خاورمیانه به طور کلی و به ایران به طور خاص جلب کرد.
رابطه ایران با آمریکا پس از جنگ جهانی اول، که آمریکا از لحاظ تجاری در آن جنگ نقش داشت، بسیار حایز اهمیت است. زیرا آمریکا در این مقطع به طور علنی خود را درگیر رقابت با دو ابر قدرت روس و انگلیس کرد و در امور داخلی ایران صاحب مناصبی شد.
انگلیس از زمان آغاز فعالیت کمپانی نفت ایران و انگلیس در سال 199، جای پای محکمی در ایران ایجاد کرده بود. سایر قدرت‌های بزرگ نیز شدیداً به نفت ایران علاقه‌مند بودند. این امر در مورد آمریکا نیز صادق بود و شرکت‌های نفتی آمریکا‌یی از دهه‌ی 192 برای دستیابی به امتیازاتی در ایران تلاش کرده بودند. کمپانی نفتی "استاندارد اویل" که از شرکت‌های بسیار بزرگ آمریکا‌یی بود، در سال 192 برای کسب امتیاز نفت شمال مذاکراتی را آغاز کردکه نتیجه‌ای عاید نشد و به دنبال آن طی دو دهه تلاش دولت و شرکت‌های نفتی آمریکا‌یی برای کسب امتیاز با شکست رو‌به‌رو شد، زیرا رقبای انگلیسی اجازه ورود به بازار نفت ایران را به دیگر کشورها نمی‌دادند؛ حتی اگر این شرکت جدید دولت آمریکا باشد. اما حضور فزاینده آمریکا در اوایل دهه‌ی 194، تشنج موجود میان آمریکا و انگلیس را به شدت افزایش داد. هرچند تلاش کمپانی‌های نفتی آمریکا به شکست انجامید، اما نمایانگر علاقه‌مندی آمریکا به حوزه‌های نفتی ایران بود.
با این وجود، چند سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، هنگامی که دولت دکتر مصدق برسرکار آمد و صنعت نفت را در ایران ملی اعلام کرد، هنوز هم ایرانیان نظر مساعدی نسبت به ایالات متحده آمریکا داشتند. هنوز خاطره حمایت در برابر شوروی در سازمان ملل متحد، تشویق‌های "جورج آلن"در باز پسگیری آذربایجان و رد موافقتنامه نفت با شوروی در اذهان زنده بود. هنوز ایرانیان، آمریکا را نیروی سومی می‌پنداشتند که حاضر است آنها را در برابر فشار همسایگان شمالی و جنوبی حمایت کند و انتظار داشتند که همانطور که در قضیه‌ی آذربایجان و فشارهای شوروی از ایران پشتیبانی کرده بود، اکنون نیز در قضیه نفت جنوب و کشمکش با دولت انگلیس، از کمک به آنها دریغ نکند. اما این حسن‌نظر ایرانیان نسبت به دولت آمریکا دوام چندانی نیافت. زیرا دولت ایالات متحده در توافقی نامیمون در طرح و اجرای کودتای 28 مرداد 1332 به طور مشترک با انگلستان جهت سرنگونی دولت مصدق که قبل از این صنعت نفت ایران را ملی اعلام کرده و دست دولت زیاده‌خواه انگلستان را از این سرمایه ملی قطع کرده بود، همراه شد. با پیروزی کودتاچیان، دولت مصدق ساقط شد و شاه فراری ایران که همراه همسرش به ایتالیا گریخته بود، به کشور بازگشت و به مدت 25 سال ایران را به قهقرا برد. دولت کودتا تمام آزادی‌ها را پایمال کرد و جو اختناق و رعب و وحشت بر کشور حاکم شد و نظام ظالمانه و دیکتاتوری که ره‌آورد طرفداران غربی به ویژه ایالات متحده برای مردم ایران بود و در ازاء ذبح دموکراسی در ایران، آمریکا به منافع‌اش که بر اساس قرارداد 1333 4 درصد از سهام نفت ایران بود، رسید.3
پس از کودتا ایران در نظام دو قطبی شرق و غرب، جزء اردوگاه غرب به ویژه آمریکا و انگلیس شد و آنها در قبال تأمین منافع خود، از حکومت استبدادی و وابسته محمدرضا پهلوی حمایت کردند، این واقعیت تلخ یعنی صدور بی‌حساب و کتاب نفت ارزان‌قیمت و بی‌رویه، دولتمردان وابسته پهلوی به غرب و دریافت دلارهای نفتی توسط شاه و تجهیز او با مدرن‌ترین ابزار جنگی و تشکیل ساواک برای سرکوب حرکت‌های مردمی و آزادی‌بخش برای سال‌ها در ایران ادامه یافت. در پیش گرفتن سیاست‌های دولت آمریکا در منطقه و اجرای سیاست اصلاحات به اصطلاح ارضی و ویرانی اقتصاد ملی و وابسته کردن ایران به کالاهای تولیدی غرب به ویژه آمریکا و تبدیل ایران به مصرف کننده اجناس خارجی از مهم‌ترین پیامدهای کودتا در ایران بود، سیاستمداران دولت ایالات متحده چنان سرگرم غارتگری در ایران بودند که حاضر شدند در قبال تأمین منافع مادی و اقتصادی، چشم بر تمام واقعیت‌های موجود در کشور ایران ببندند و در قبال تمامی جنایت‌های رژیم دست‌نشانده به عنوان کشور حامی آزادی و دموکراسی، کمتر از گل نگویند و کمترین توجه‌ای به مباحث توسعه‌ای در ایران نکنند؛ موضوعی که مورد انتقاد سالیوان آخرین سفیر آمریکا نیز قرار گرفته است:
«متأسفانه بخش اقتصادی سفارت که بیشترین وقت خود را در گذشته صرف کمک و راهنمائی بازرگانان و واسطه‌های آمریکا‌یی برای فروش کالا به ایران نموده بود از این کار عاجز ماند.»4
سیاستمداران آمریکا‌یی چنان در غارت سرمایه‌های مالی ایرانیان افراط کردند که در نوع خود کم‌نظیر بود، با وجود درآمدهای گوناگون باز هم اشتهای سیری‌ناپذیر آنها باعث می‌شد از هیچ گونه افزون‌طلبی چشم‌پوشی نکنند، در حالی که زنجیره کشتی‌های غول‌پیکر آمریکا‌یی برای تخلیه کالاهای خود در بنادر ایران تمام نشدنی نبود و مستشاران سیاسی و نظامی دولت ایالات متحده مامور در ایران می‌توانستند نیازمندی‌های مصرفی خود را در فروشگاه‌های ایران اما از نوع آمریکا‌یی آن تهیه کنند، ولی برای سود حداکثری حاضر نبودند همین سود اندک به فروشندگان ایرانی برسد؛ لذا خود مستقیم همین کالاهای مصرفی را وارد می‌کردند با این تفاوت که کالاها را بدون پرداخت عوارض گمرکی وارد می‌کردند تا سود بیشتری عاید آنان شود. اسناد زیر نشانگر این تلاش آمریکایی‌ها است:
سند شماره ( 26 )
شماره: 631 تاریخ:19 /7 /1357
سفارت ایالات متحده آمریکا با اظهار تعارفات خود به تشریفات وزارت امور خارجه شاهنشاهی احتراماً تقاضا دارد برای کالاهای مشروحه زیر معافیت گمرکی صادر گردد:
نام و سمت استفاده کننده- ویلیام- اچ- سالیوان سفیر آمریکا برای استفاده مستشاری نظامی آمریکا
تعداد و نوع محموله (صندوق یا بسته)- 2 کانتینر (1697 کارتن)
علائم- سفارت آمریکا
نوع کالا با ذکر مشخصات کامل- مواد غذائی کنسرو شده- آبمیوه- شیر و مشروبات غیر الکلی
وزن غیر خالص (به کیلو)- 27644 وزن خالص (به کیلو)
در مورد مشروبات الکلی- تعداد بطری (استاندارد)
در مورد دخانیات- نوع تعداد وزن خالص (به کیلو)
در مورد اتومبیل- نوع مشخصات کامل
مدل سال شماره موتور
شماره شاسی نوع پلاک درخواستی
ارزش کالا(به ریال)- / /7
کشور مبدأ- آمریکا
نام مؤسسه حمل و نقل
وسیله نقلیه- ریسوری سفرآ- 5769 به کشتی سی برج منتقل شد
شماره و تاریخ بارنامه- کانتینرهای شماره 2193- 48975
نام گمرک ورودی- بندرعباس
نام گمرک ترخیص کننده- بندرعباس
نام شخص یا مؤسسه ترخیص کننده کالا که به نمایندگی یا وکالت از طرف سفارت اقدام به ترخیص کالا می‌نمایند- سفارت آمریکا
سفارت ایالات متحده آمریکا موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را به وزارت امور خارجه شاهنشاهی تقدیم میدارد.
سفارت ایالات متحده آمریکا- تهران
آدرس: خیابان تخت جمشید شماره 26
تلفن: 8297
سند شماره ( 27 )
شماره: تاریخ:4 /7 /1357
سفارت ایالات متحده آمریکا با اظهار تعارفات خود به تشریفات وزارت امور خارجه شاهنشاهی احتراماً تقاضا دارد برای کالای مشروحه زیر معافیت گمرکی صادر گردد:
نام و سمت استفاده کننده- ویلیام- اچ- سالیوان سفیر آمریکا برای استفاده اعضای مستشاری نظامی آمریکا
تعداد و نوع محموله (صندوق یا بسته)- 4 کانتینر (4856 کارتن)
علائم- سفارت آمریکا
نوع کالا با ذکر مشخصات کامل- گوشت- طیور- مواد غذائی دریائی- و سبزیجات- میوه یخ زده و مواد غذائی کنسرو شده- صابون- و لوازم نظافت و سیگار و سیگار برگ و کبریت
وزن غیر خالص (به کیلو)- 56412 وزن خاص (به کیلو)
در مورد مشروبات الکلی- تعداد بطری (استاندارد)
در مورد دخانیات- نوع سیگار: سیگار برگ وزن خالص(به کیلو)- 342
در مورد اتومبیل- نوع مشخصات کامل
مدل سال شماره تلفن
شماره شاسی نوع پلاک درخواستی
ارزش کالا(به ریال)- / /14
کشور مبدأ- آمریکا
نام موسسه حمل و نقل
وسیله نقلیه- ریسورس سفرآ- 57 به کشتی سی برج منتقل شده
شماره و تاریخ بارنامه- کانتینرهای 63978- 6561- 2638- 28567
نام گمرک ورودی بندرعباس
نام گمرک ترخیص کننده- بندرعباس
نام شخص یا مؤسسه ترخیص کننده کالا که به نمایندگی یا وکالت از طرف سفارت اقدام به ترخیص کالا می‌نمایند- سفارت آمریکا
سفارت ایالات متحده آمریکا موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را به وزارت امور خارجه شاهنشاهی تقدیم میدارد.
سفارت ایالات متحده آمریکا- تهران
آدرس: خیابان تخت جمشید شماره 26
تلفن: 8292
Fep for 4 containers food and cig. for a / m (sept. 26 , 1978)
C & s : st : asepehri : as
سند شماره ( 28 )
Request for duty free permit
From: transportation officer date: 23 sep, 1978
To: customs & shipping American embassy Tehran, iran
1. request customs duty free permit for cargo listed below property of head quarters us military mission in ran,commissary be obtained and dispatched to this office for customs clearance at port of bander abass, iran.vesse1 eta 2 september, 1978.
Vessel name: ss resource a: 57 t/s to sea bridge
Od and arrival: bander abass, iran. 2 september, 1978
Commodity: meat beef, chichen, turkey, fish, sea foods, pork, vegetable all frozen, canned goods and other miscellaneous commissary items. Canned goods, flor pachaged, milk or cream powdered, canned meats other than ghill, canned juices, beverages non alchilic, canned soups, animal foods & bakery goods, books, class itams, detergents, foll aluminum, paper napkins, paper towels, matches, polishing compounds, soaps, cleaning supplies & paper products. Cigarettes & cigars.
Container serial no: 63978
6561
2638
28567
Total containers: 4
Total pcs: 4856
Total weight lbs: 124257
Estimated dollar value: $2..
Ferank n. mancuso
Major, tc.
Transportation officer
Encl:
2 sets ocean manifest.
Aeui- io- t (23 september, 1978)
Subject: request for duty free permit
Container serial no. 6561 contains
Cigarettes 285 pcs 9,431 lbs 3,42, each
cigars 1 pcs 36 lbs 1 cases
frank n. mancuso
major, tc.
Transportation officer
توضیحات سند:
1. احمد کسروی، تاریخ هیجده ساله‌ی آذربایجان بازمانده تاریخ مشروطه ایران، تهران، چاپ سپهر، صص880 و 8812. علی اصغر شمیم، ایران در دوره‌ی سلطنت قاجار- قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم هجری قمری- ، تهران، انتشارات علمی، 1371، صص 546 و 547
3. کامران غضنفری، آمریکا و براندازی جمهوری اسلامی ایران(توهم یا واقعیت) تهران، انتشارات کیا، 1380، صص 20 الی 27
4. خاطرات دو سفیر- اسراری از سقوط شاه و نقش پنهان آمریکا و انگلیس در ایران- نویسندگان ویلیام سالیوان و سر آنتونی پارسونز- مترجم: محمود طلوعی، 1375 ص 47