تاریخ سند: 17 دی 1357
متن سند:
گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه مدت : از ساعت 0800 روز 17 /10 /1357 الی ساعت 1700 روز 17 /10 /57 1ـ گزارشات رسیده و اقدامات انجام شده الف: سازمان اطلاعات و امنیت تهران (1) در روزنامه های صبح امروز منعکس گردیده که روحانیون و جبهه ملی بجای روز 17 /10 /57 روز 18 /10 /57 را عزای عمومی اعلام نموده اند.(مراتب جهت پیش بینیهای لازم به مناطق 9 گانه ابلاغ گردید.) (2) تا ساعت 1215 وضع بازار تهران، تجریش، شهرری بشرح زیر بود: (الف) بازار تهران و مغازه های اطراف تعطیل بود، نفت و بنزین نبود، تاکسی بندرت کار میکرد.
(ب) بازار شهرری و مغازه های اطراف آن بسته بود، نفت و بنزین نبود.
(پ) بازار تجریش و مغازه های اطراف آن بسته بود، نفت و بنزین نبود.
(ت) وضع میادین عادی بود.
(ث) سطح شهر 20% باز بود.
(3) در ساعت 1000 روز جاری قرار بود و دکتر سنجابی در بیمارستان جرجانی سخنرانی نماید ولی در ساعت مذکور سرهنگ بازنشسته امیررحیمی بجای وی برعلیه دولت و مخالفت با دستگاه برای مردم صحبت کرده است.
1 شرحی بوزیر بهداری نوشته شود.
ب : برابر گزارش ضد اطلاعات وابسته همه روزه قبل از ظهر یکسری فیلمهای مونتاژ شده از سفر کد 55 به آمریکا با وضع زننده ای در بیمارستان امیراعلم نمایش داده میشود و سالن سخنرانی بیمارستان مذکور به صورت سینما درآمده و مردم از آن دیدن مینمایند.
2 شرحی بوزیر بهداری نوشته شود.
ب: برابر گزارش منطقه 7 فرمانداری نظامی در حریق قرارگاه پلیس راه آهن روز 15 /10 /57 تعداد 15 نفر مجروح گردیدند که وضعیت آنها در روز جاری بشرح زیر میباشد.
(1) تعداد کشته شده یکنفر ستوان بنام عباسی و یک نفر درجه دار وظیفه.
(2) تعداد زخمی بستری از پرسنل شهربانی 4 نفر و از پرسنل ارتشی 4 نفر (3) تعداد زخمی سرپائی مرخص شده از شهربانی 3 نفر از پرسنل ارتشی 2 نفر ضمنا برابر گزارش تلفنی تیمسار سرلشگر فاطمی رئیس پلیس راه آهن تعدادی شمش طلا که بطور قاچاق وارد ایران شده بود از قاچاقچیان اخذ و طبق دستور دادسرای تهران بطور امانی در قرارگاه پلیس نگهداری میشد که در این آتش سوزی هیچگونه دستبردی بآنها زده نشده است.
2ـ تهدیدات و آتش سوزی منازل پرسنل انتظامی و امنیتی در روز 17 /10 /1357 مشروحه خوبی برای جناب آقای نخست وزیر نوشته شود.
گیرنده به ستاد بزرگ ارتشتاران هم داده شود.
شرحی کلی بحضور آقای نخست وزیر نوشته شود که انتشار و توسعه این رویه ها ناصحیح بلااثر نیست و احتمالاً در روحیه پرسنل ارتش اثر بینهایت نامساعدی خواهد گذارد.
دستور فرمایند از طریق وزارت اطلاعات اقداماتی صورت گیرد.
همان طور که جناب آقای نخست وزیر بدفعات از نیروهای مسلح شاهنشاهی تجلیل فرمودند کلیه رسانه های گروهی [ناخوانا] از این فرمایشات حمایت نمایند به نحوی که [ناخوانا] بالا بردن سطح روحی نیروهای انتظامی نسبت به اعمال آن عده از بی وطنها و ماجراجوانیکه مبادرت به این گونه اعمال مینمایند سرزنش گردد که ادامه ندهند.
در روز جاری پرسنل مشروحه زیر جمعی نیروهای مسلح شاهنشاهی و ساواک تهدید به قتل و آتش سوزی منزل گردیده اند و چون این تهدیدات بطور مداوم و در سطح گسترده ای انجام میشود در روحیه پرسنل اثر منفی گذارده و امکان دارد که پرسنل تهدید شده برای حفظ جان خود و فرزندانشان مجبور به همکاری با تهدیدکنندگان گردند، مراتب جهت تامین و اقدام لازم به فرمانداری نظامی مناطق مربوطه ابلاغ گردید.
الف ـ منزل سرهنگ ریاحی واقع در مجیدیه شمالی میدان آریامهر پلاک 542 تهدید به آتش سوزی گردیده.
افسران و مامورین ساواک ساکن شمس آباد منطقه استحفاظی کلانتری 20 در روز جاری اخلالگران در قلهک روبروی مدرسه جم وسایل منزل یکنفر که مامور ساواک بوده به خیابان ریخته و آتش زدند.
اسامی تعدادی از پرسنل انتظامی و امنیتی بدیوار مسجد عظیم پور واقع در خیابان گرگان نصب و از مردم خواسته شده بود که منازل آنها را به آتش بکشند.
آدرس و اسامی چند نفر از پرسنل نظامی در روی یک تیر چراغ برق نرسیده به قلهک کوچه مدرسه جم نوشته شده بود.
بفرماندهان مناطق ابلاغ گردد که [ناخوانا] در مورد این کارهایی که یک عده اراذل و اوباش به طور موفق انجام میدهند بنظر میرسد [ناخوانا] تاکید شود که دقت و مراقبت را افزایش دهند.
فرمانداران نظامی مناطق متأسفانه گزارش میدهند که فلان محل بآتش کشیده شد و با اعزام نیرو متفرق گردیدند ولی این کافی نیست باید اقدام به نحوی باشد که دستگیری داشته باشد بدیهی است که نه افراد بی گناه بلکه مرتکبین به آتش سوزی.
طی بخشنامه شرح فوق را البته اصلاح شده ابلاغ نمائید.
منزل سرگرد صدرالدین محمودی واقع در خیابان آمل تهدید به آتش سوزی منزل استوار ابراهیم آریان فر جمعی ن ز ش واقع در 16 متری امیری سینما جی منزل سرهنگ شقاقی در نواب وسیله اخلالگران بآتش کشیده شد، اخلالگران وسیله مامورین فرمانداری نظامی متفرق گردیدند.
منزل یک کارمند ساواک واقع در خیابان شمیران، خیابان جم در ساعت 1000 بآتش کشیده شد.
3 در ساعت 1200 اخلالگران در منطقه شمیران قصد آتش سوزی دو منزل متعلق به کارمند ساواک و ارتش را داشتند که مامورین به محل اعزام گردیدند.
در ساعت 1200 حدود 300 نفر از مجیدیه بطرف شمس آباد حرکت و قصد داشتند در محل اخیر ضمن تظاهرات بخانه چند نفر از پرسنل انتظامی و امنیتی حمله نمایند، مراتب به منطقه مربوطه ابلاغ گردید که مراقبت نماید.
ر : منزل سرهنگ پاکدامن جمعی ستاد بزرگ واقع در خیابان خواجه نظام الملک کوچه 39 پلاک 42 تهدید به آتش سوزی ز : منزل سرگرد رامیار جمعی فرمانداری نظامی واقع در امیریه شیبانی تهدید به آتش سوزی ژ : برابر گزارش منطقه 3، برق آلستوم در خیابان تاج و تهران ویلا تظاهرات وسیعی انجام گردید و تظاهرکنندگان قصد داشتند به منازل افسران ساکن در آن منطقه حمله برده و آتش سوزی ایجاد نمایند.
3ـ تظاهرات انجام شده در سطح شهر تهران در روز 17 /10 /1357 الف : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 0930 تعداد 4000 نفر در بیمارستان جرجانی اجتماع و تظاهرات نمودند.
ب : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1100 تعدادی در خیابان بهار روبروی منزل زیبائی جمع شده و تظاهرات نمودند.
4 ب : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1150 در دروازه دولت میدان جهان نما کاخ و شاهرضا تظاهراتی انجام که وسیله مامورین متفرق گردیدند.
ت : برابر گزارش منطقه 3 در ساعت 1150 تظاهرات پراکنده در تمام منطقه وجود داشت که وسیله مامورین متفرق گردیدند.
ث : برابر گزارش منطقه 4 در ساعت 0930 در بیمارستان امیراعلم در حدود 5 الی 6 هزار نفر اجتماع و تظاهرات نمودند.
5 ج : برابر گزارش منطقه 4 در ساعت 1155 در بیمارستان هدایت چندین هزار نفر اجتماع و تظاهرات نمودند.
چ : برابر گزارش منطقه 4 در ساعت 1155 تظاهرات و آتش سوزی در هدایت و لاله زار انجام که وسیله مامورین تظاهرکنندگان متفرق و آتش سوزی خاموش گردید.
ح : برابر گزارش منطقه 6 در ساعت 0900 در چهارراه نصرت خیابان بهبودی حدود 1000 نفر تظاهرات نمودند که وسیله مامورین متفرق گردیدند.
خ : برابر گزارش منطقه 6 در ساعت 1155 در اکثر نقاط منطقه تظاهرات پراکنده وجود داشت.
د : برابر گزارش تی 23 نوهد در ساعت 1200 حدود 4000 نفر در خیابان آذربایجان تظاهرات نمودند که با تیراندازی هوائی و استعمال گاز اشک آور متفرق گردیدند.
ذ : برابر گزارش منطقه شهرری در ساعت 1115 تعداد ده هزار نفر در بهشت زهرا اجتماع و تظاهرات نمودند.
ر : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1000 حدود 200 الی 250 نفر در منطقه تظاهرات نمودند که وسیله مامورین متفرق گردیدند.
ز : در ساعت 1200 در خیابان قصرالدشت حدود 300 نفر تظاهرات نمودند.
ژ : در ساعت 1200 در خیابان رودکی حدود 500 نفر تظاهرات نمودند.
س : در ساعت 1200 در سه راه آذری مقابل امام زاده حسن تعداد زیادی از مردم تظاهرات نموده و آتش سوزی ایجاد نمودند.
ش : در ساعت 1200 در جوادیه مقابل فروشگاه کوروش تظاهراتی انجام شد.
ص : در ساعت 1210 در میدان فردوسی تقاطع سفارت امریکا عده زیادی تظاهرات نمودند.
ض : در ساعت 1200 در خیابان ویلا، ثریا، تعداد زیادی تظاهرات نمودند.
ط : در ساعت 1200 در تهران ویلا حدود 1000 نفر تظاهرات نمودند.
ظ : در ساعت 1200 در خیابان خیام روبروی پاچنار تظاهرکنندگان آتش سوزی و راهبندان بوجود آوردند، فرمانداری نظامی منطقه در جریان بود.
6 ع : برابر گزارش بیسیم رابط در ساعت 1245 تظاهرکنندگان در وسط خیابانهای تخت جمشید و ویلا چوب آتش زده و مشغول شعار دادن بودند.
غ : برابر گزارش منطقه 2 در ساعت 1235 در پیچ شمیران دو ماشین شخصی توسط تظاهرکنندگان بآتش کشیده شد که وسیله مامورین خاموش گردید.
ک : برابر گزارش منطقه شمیرانات در ساعت 1245 در حدود 200 نفر در حسن آباد زرگنده و 300 نفر در خیابان کوروش کبیر اقدام به تظاهرات نمودند.
گ : برابر گزارش منطقه چهار در ساعت 1440 انبار مشروبات الکلی در لاله زارنو متعلق به مشروب فروشی ساقیان توسط تظاهرکنندگان به آتش کشیده شد که وسیله مامورین خاموش گردید.
ل : برابر گزارش منطقه 4 در ساعت 1450 یکدستگاه اتوبوس در خیابان سعدی شمالی بوسیله تظاهرکنندگان بآتش کشیده شد.
م : برابر گزارش منطقه 4 در ساعت 1500 در خیابان لاله زار جنوبی یک مشروب فروشی به آتش کشیده شد.
ن : برابر گزارش منطقه 5 در ساعت 1345 تظاهرکنندگان در خیابان امیریه وسیله مامورین فرمانداری نظامی با تیراندازی چند تیر هوائی متفرق گردیدند.
و : برابر گزارش منطقه شهرری در ساعت 1415 تظاهرکنندگان ساختمان قدیمی ساواک شهرری را به آتش کشیدند.
7 فرماندار نظامی تهران و حومه ـ سپهبد مهدی رحیمی از طرف سرهنگ ستاد خلیل پور
توضیحات سند:
* همان طور که در پاورقی های اسناد روز گذشته یاد شد، در شانزدهم دی ماه، اعتصاب مطبوعات (کیهان، اطلاعات و آیندگان) پایان می یابد و آنها با کمک خبرنگاران خود، به انعکاس وسیع رویدادهای ایران، به ویژه تظاهرات مردم می پردازند.به طوری که مشاهده می شود، حجم اخبار انعکاس یافته در جراید، فارغ از کیفیت آن ـ گاه بیشتر از آن چیزی است که در سندها دیده می شود.
در سلسله کتابهای انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک تلاش شده است، اخبار سندها و جراید، غیر از تطبیق، به تکمیل هم نیز کمک کنند.
از این رو سعی شده همه اخبار مربوط به انقلاب، به نقل از جراید در پاورقیها بیاید.
اما این امکان وجود دارد که از این به بعد به دلیل فزونی بیش از حد اخبار درج شده در روزنامه، نتوانیم همه آنها را مورد اشاره قرار دهیم، اما اخبار مرتبط یا گویاساز، همچنان به کمک سندها خواهند آمد.
امروز (17 /10 /57) کارکنان خبرگزاری پارس هم اعتصاب خود را شکستند و با رویکردی جدید که راحت تر از گذاشته اخبار مربوط به انقلاب و نهضت مردم را منعکس می کردند، مشغول کار شدند.
آنها در اعلامیه ای که روی تلکس فرستادند حکومت و دولت را باقی مانده دستگاه ظلم خواندند.
(بولتن خبرگزاری پارس، ش 290، صص 4 و 5) 1ـ روزنامه آیندگان این تجمع را در بیمارستان بوعلی روبه روی بیمارستان جرجانی یاد کرد و نوشت که بیش از 200 هزار نفر در آن محل جمع شده بودند که اغراق آمیز به نظر می رسد، اما «طبق آگهی های قبلی قرار بود آیت الله طالقانی و کریم سنجابی به نمایندگی از جامعه روحانیت و جبهه ملی در این بیمارستان برای حاضران سخنرانی کنند و موضع و خط مشی خود را در برابر دولت شاپور بختیار اعلام دارند، ولی مأموران حکومت نظامی که از موج جمعیت چند صدهزار نفری دچار نگرانی شده بودند، مانع ورود آنها شدند.
با این حال و به رغم فشار نیروهای انتظامی سرهنگ بازنشسته رحیمی و آیت الله محلاتی به نمایندگی از آیت الله طالقانی سخنانی پیرامون ادامه جنبش ایراد کردند.
» (ش 3258، ص 1) از قول ساواک بولتنی درباره این تجمع تهیه شده که در پی خواهید خواند.
2-بیمارستانهای تهران به محل گردهمایی مردم تبدیل شده بود، چرا که مردم در اماکنی چون دانشگاهها امکان حضور نداشتند.
البته بهشت زهرا همچنان یکی از مناطق حضور پرحجم مردم به شمار می رفت.
گردهم آیی ها بیشتر در بیمارستانهایی صورت می گرفت که مجروحان حوادث تهران در آن بستری می شدند.
امروز (17 /10 /57) یکی از مراکز تجمع مردم، بیمارستان امیر اعلم بود.
«بیمارستان امیرعلم در ابتدای خیابان سعدی در روزهای اخیر به خاطر تربیت نمایشگاهی از عکس و اعلامیه و اسلایدهای حوادث روز جمعیت زیاد را» به خود می خواند.
(آیندگان، ش 3258، ص 1) روزنامه اطلاعات از قول خبرنگارش از کشته شدن دو پزشک در تظاهرات امروز (17 /10 /57) تهران خبر داد؛ دکتر عباس صفوی انترن بیمارستان هزار تختخوابی و دکتر محبوبه افراز.
(ش 15754، ص 7) 3-این خبر در صفحه قبل هم تکرار شده بود.
4- از دیگر تظاهرات این ساعت در این روز (17 /10 /57) این که : «حدود 500 نفر در سه راه آذری، خیابان اردشیر، دست به تظاهرات زده که با دخالت مامورین فرمانداری نظامی متفرق شدند.
» (گزارش نوبه ای اطلاعاتی 121 پلیس تهران) 5- به این خبر قبلاً اشاره شد.
6- از حوادث دیگری که در تهران رخ داد و در گزارشهای ارتش منعکس شد این بود که «ساعت 1220 تظاهراتی در اطراف حسینیه ارشاد انجام که در نتیجه اختلافات مسلکی به صورت دو گروه مجزا با یکدیگر به زدوخورد پرداختند که با دخالت مامورین متفرق شدند.
» (گزارش نوبه ای اطلاعاتی شماره 37 اداره سوم ستاد بزرگ ارتشتاران) 7- روزنامه ها نیز در حد گشت و گذار خبرنگاران خود، از تظاهرات امروز (17 /10 /57) تهران که همگی در مخالفت با دولت شاپور بختیار برپا شدند، گزارشهایی چاپ کردند.
روزنامه کیهان خبر از یک شهید و چندین زخمی در تهران داد.
(کیهان، ش 10607، ص 5 و ش 10606، ص 1؛ آیندگان، ش 3258، ص 1؛ اطلاعات، ش 15754، ص 7) * در گزارش نوبه ای اطلاعاتی شماره 121 پلیس تهران آمده است که وزارت فرهنگ و هنر، وزارت بازرگانی، اداره پست و تلگراف، سازمان برنامه، وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت دادگستری، بانک مرکزی، بانک ملی، سازمان آب و تلویزیون آموزشی امروز (17 /10 /57) در اعتصاب بودند.
در گزارش نوبه ای اطلاعاتی شماره 37 اداره سوم ستاد بزرگ ارتشتاران شبیه همین خبرها آمده است، متنها با تفاوتی اندک.
مثلاً به جای خیابان نام محله آمده یا برعکس.
اما این خبر هم دیده می شود که «ساعت 1200 یک نفر غیرنظامی در حین تظاهرات در خیابان سرآسیاب کشته شد.
» با این حال در صفحه چهارم این بولتن که جدول کشته ها و مجروحان کشیده شده، تعداد کشته های تهران 2 نفر و مجروحان یک ارتشی و یک غیرارتشی یاد شده است.