تیمسار فرماندهی محترم لشکر 2 تبریز
تاریخ سند: 27 فروردین 1336
تیمسار فرماندهی محترم لشکر 2 تبریز
متن سند:
شماره:188 /1443/ ﻫ تاریخ:27 /1 /1336تیمسار فرماندهی محترم لشکر 2 تبریز
تعقیب گزارش شماره 187 /1442/ ﻫ- 27 /1 /36 به استحضار می رساند. مأمورین اعزامی روز 25 /1 /36 به مساجد جهت مراقبت و استحضار از مفاد اظهارات وعاظ در مساجد گزارش دادند.
1-آقای ناصرزاده در مسجد حصیری [حصیرچیلَر] واقع در بخش 8 بازار در منبر ضمن وعظ و خطابه اظهار داشته: «آقایان نگذارید دخترانی که از حیث سن بزرگترند بدون حجاب به مدرسه بروند (و درباره اسلامیت گفته) این طرز اسلامیت نیست که بانو پروانه در ماه مبارک رمضان که ایام عبادت است، آواز خوانی نماید. آقایانی که سر میزها را اشغال کرده و می کنند باید در انجام وظایف خود رعایت اسلامیت را بنمایند (و در مسجد میرزا حسن آقا اظهار نموده) چند شب قبل یک نفر زن معروفه که دست و رویش خونی بوده برای شکایت به کلانتری 7 رفته ولی درکلانتری مزبور غیر از یک نفر پاسبان کس دیگر نبوده است (و در مسجد سید حسین آقا اظهار داشته) آقایان وزرا و وکلا و زمامداران! از خدا بترسید. البته شنیده اید که خداوند به بنی امیه چه کرد و دیدید که 20 سال قبل خدا چه کرد، صاحب قدرت را برده در جزیره خارجی کشت.1
(و در مسجد ملا علی اکبر2راجع به مکافات روز جزا صحبت کرده که) اگر احکام قرآن را اجرا نماییم، سعادتمند خواهیم شد. بیایید دولت و ملت دست اتفاق داده [و]در امور دنیوی و اخروی پیشرفت نماییم از دست اشخاص شرور و سارق، دولت و ملت به تنگ آمده[اند] اگر حکم قرآن اجرا و دست یک نفر سارق در این شهر بریده شود، دیگر کسی جرأت سرقت را نخواهد داشت.»
2-آقای میرزا محمد حسین انزابی چهرگانی در مسجد مقبره اظهار کرده: «آقایان! خانواده خود را شبیه به اروپایی نکنید، مگر در گذشته ندیدید که خواستند خودشان را مثل اروپایی نمایند، حتی در اداره آمار تبلیغ نمودند که اسامی فرزندان خود را شبیه اسامی اروپایی نامگذاری کنند، چقدر خسارت متوجه کشور ما گردید. موقعی که می‌خواستند ریشه مسلمانی را از ایران قطع نمایند در همان موقع در کشور ترکیه نیز شروع گردید [امری] که در ترکیه عملی شد ولی الحمداله در ایران عملی نشد (سپس موضوع سرقت منزل آقای ناصرزاده را مطرح نمود [و] گفت) امیدوارم اداره شهربانی سارقین شقی را با تمام قدرت دستگیر و مجازات خواهد کرد.»
3-آقای حاج ملا اسماعیل سرخابی در مسجد قزللی3 اظهار نموده: «اگر کار در دست صاحبش نباشد پیش نمی رود، اگر راننده فن رانندگی را ندانسته با دادن پنجاه تومان تصدیق بگیرد، آن راننده مسافر و محمولات ماشین خود را به مقصد نمی رساند. همچنین اگر زمامداری از وضع حکومت و مملکت خود بی خبر باشد، آن هم سیصد هزار نفر را می کشد. باید کار در دست صاحبش باشد.» مراتب جهت استحضار به عرض می رسد.
رئیس شهربانی‌های آذربایجان- سرهنگ خلیل پور
توضیحات سند:
1. اشاره به سرانجام رضاشاه دارد. وی در شهریور 1320، زمانی که جنگ دوم جهانی به اوج خود رسیده بود، به توصیۀ انگلیس و برای ممانعت از مداخلۀ شوروی سابق در ایران ـ که در آن زمان، با آلمان نازی متحد بود ـ به دولتهای محور و بویژه به آلمان نازی تمایل نشان داد. او، اگر چه ظاهراً موضع بی‌طرفی اتخاذ کرده بود، لیکن عملاً به صدها مستشار آلمانی و انگلیسی به طور همزمان اجازه فعالیت در ایران داده بود. با وجود بستن قرارداد استعماری صدور نفت به انگلیس، متفقین، او را ـ که در نزد عموم مردم، منفور بود ـ در 25 شهریور 1320، از مقام خود برکنار کردند. رضاخان، بناچار از طریق بندرعباس، با یک کشتی انگلیسی به جزیرۀ سن موریس در آبهای شرق ماداگاسکار تبعید شد و انگلیسها، محمولۀ جواهرات همراه او را ضبط کردند. او، سپس از آنجا به بندر دوربان در غرب آفریقای جنوبی و پس از آن، به ژوهانسبورگ، پایتخت آن کشور تبعید گردید. رضاخان، سه سال بعد، پس از طی یک دورۀ طولانی بیماریهای سخت جسمانی و روانی، در چهارم مرداد 1323 در تبعید درگذشت. جنازۀ رضاخان، به مصر برده شد و 6 سال در آن کشور نگاه داشته شد. در آن زمان، به علت نفرت شدید مردم ایران از رضاخان، امکان انتقال جسد وی به ایران، وجود نداشت. جنازۀ او، در 1328، به تهران انتقال داده شد.2. مسجد ملا علی اکبر؛ یکی از مساجد تبریز می باشد که در یکی از محلات اصیل و قدیمی تبریز (اهراب) واقع شده و محل سخنرانی‌های روحانیان آذربایجان بوده است.
3. مسجد قزللی که همان مسجد میرزا یوسف یا مسجد خزینه می باشد، در سر بازار و انتهای خیابان فردوسی قرار دارد. این مسجد که از مساجد معروف و آباد تبریز به شمار می آید توسط مرحوم حاج میرزا یوسف طباطبایی بنا گردیده و عمارت آن نیز در ربع آخر قرن سیزدهم هجری قمری صورت گرفته است. در این مسجد جرقه قیام 29 بهمن تبریز زده شده است. و هم اکنون از مساجد فعال در خصوص سخنرانی‌های مذهبی ماه مبارک رمضان می باشد.
ر.ک: بازار تبریز در گذر زمان. بهروز خاماچی