موضوع : اوضاع داخلی عراق
تاریخ سند: 7 فروردین 1339
موضوع : اوضاع داخلی عراق
متن سند:
شماره : 53/ الف / 3 اطلاع واصله حاکیست : شوروی به توسعه خود در عراق ادامه داده و این کشور را مرهون کمکهای فنی و اقتصادی خود نموده است.1 روابط عراق با ج.
م.
ع2 کماکان تیره است.
قاسم مردم سوریه را تشویق به جدا شدن از مصر می نماید.
از مجموع اطلاعات واصله استنباط می شود که روابط عراق با انگلیس حسنه است و بدون اینکه سروصدائی داشته باشد انگلیس بیش از سایر ممالک در عراق نفوذ دارد.
3 رادیو عراق آزاد به حملات شدید خود به قاسم و متهم نمودن او به تبعیت از کمونیستها و امپریالیستها ادامه می دهد.
گیرندگان : اداره کل دوم و اداره کل هفتم جهت اطلاع به کلاسه الف ـ 872 صادر شود فروزش 6 /1 /39
توضیحات سند:
1ـ مناسبات عراق و شوروی به طور رسمی در 9 سپتامبر 1944 برقرار شد، اما روابط دو کشور تا 1958 نه تنها حسنه نبود، بلکه سرد و تیره بود.در واقع، عراق طی سالهای 58 ـ 1920 متحد انگلستان به شمار می رفت و در این مورد می توان از شرکت آن کشور در پیمان بغداد، در 1955، نام برد که بعدها به پیمان سنتو تغییر نام داد.
بنابراین، امکان گسترش روابط آن کشور با شوروی طی سالهای مذکور وجود نداشت.
اما کودتای عبدالکریم قاسم در 1958 نقطه عطفی در روابط عراق با شوروی شد.
در دوره قاسم عراق از پیمان سنتو خارج شد و با شوروی روابط نزدیکتری برقرار کرد.
از طرف دیگر، کمونیستهای [عراق] بی اعتنا به وحدت اعراب خواستار همکاری و دوستی با شوروی بودند.
قاسم برای کاستن از فشار پان عربها، از لحاظ داخلی در جستجوی پشتیبانی کمونیست ها و از جهت خارجی در جستجوی کمکهای اقتصادی و نظامی شوروی برآمد تا بدین وسیله استقلال و منافع عراق را حفظ کند.
چهار روز بعد از کودتا (19 ژوئیه)، مسکو رژیم عبدالکریم قاسم را به رسمیت شناخت...
و دوره کاملاً جدیدی در روابط عراق با شوروی آغاز شد.
به دنبال برقراری روابط دیپلماتیک موافقت نامه های متعددی در زمینه خرید تجهیزات نظامی امضاء شد.
در 25 اسفندماه 1337 (16 مارس 1959) یک موافقت نامه کمکهای فنی و اقتصادی با شوروی منعقد شد که به موجب آن شوروی اعتباری معادل 550 میلیون روبل برای 43 طرح صنعتی در اختیار عراق قرار داد.
در فروردین ماه 1339، به هنگام دیدار میگویان [معاون نخست وزیر شوروی] از بغداد، شوروی 180 میلیون روبل دیگر در اختیار عراق گذاشت و موافقت نامه مربوط به آن نیز در 4 خرداد 1339 (25 مه 1960) امضاء شد.
چندین قرارداد دیگر نیز با مؤسسه تکنو اسپورت شوروی در سال 1338 منعقد شد که مهم ترین آنها در زمینه بهبود کشاورزی، آموزش پرسنل عراقی در زمینه های استخراج معادن و طرحهای مربوط به راه آهن بود.
* * روابط عراق و کویت، اصغر جعفری ولدانی، ص 148 * اختلافات مرزی ایران و عراق، پیشین، ص 240و 241.
2ـ جمهوری متحده عرب پس از ملی شدن کانال سوئز توسط جمال عبدالناصر، کشورهای فرانسه و انگلیس به این کشور حمله کردند لیکن کشور مصر به رهبری جمال عبدالناصر و حمایت سایر کشورهای عربی در برابر کشورهای مهاجم مقاومت کرد.
این عامل موجب محبوبیت شدید ناصر گردید و زمینه را برای تحقق آرمانهای ملل عرب علی الظاهر فراهم کرد.
به این منظور و برای تشکیل یک کشور متحد و یکپارچه عرب، دو کشور سوریه و مصر تشکیل کشور واحدی بنام جمهوری متحده عرب را دادند (کتاب از تکریت تا کویت نوشته جودیت میلر و...
ترجمه حسن تقی زاده میلانی ـ انتشارات کویر ص 105 ) جمهوری متحد عرب اولین کشوری بود که رژیم جدید بغداد را به رسمیت شناخت.
رژیم بغداد نیز متقابلاً اتحاد سوریه و مصر را که ملک فیصل قبلاً رد کرده بود به رسمیت شناخت.
هر چند رئیس جمهور مصر کشتن رقیب خود نوری سعید را تحسین می کرد اما قاسم قصد پیروی از ناصر را نداشت، به ویژه به هیچ وجه طرحی برای الحاق به جمهوری متحده عربی که از الحاق مصر و سوریه در فوریه 1958 بوجود آمده بود نداشت.
قاسم تمایلی به پان عربیسم نداشت.
بی تفاوتی قاسم نسبت به این مسئله به زودی ناصریست ها را برعلیه او برانگیخت.
برای عراق که از مصر و سوریه ثروتمندتر بود تقسیم منابع با آن دو کشور به خاطر الحاق به جمهوری متحد عرب نه تنها منافعی در برنداشت بلکه این کشور را در یک موضع سیاسی تابع قرار می داد.
پس از یک ماه عسل کوتاه در تابستان سال 1958 قطع روابط بین بغداد و قاهره بوسیله ناصر که بی صبرانه با فشار آوردن بر عراقی ها ابتدا شفاها سپس عملاً نشان داد مایل است در سیاست داخلی عراق دخالت کند تسریع شد.
در دسامبر 1958 عارف و رشید عالی گیلانی که پس از 14 ژوئیه به عراق برگشته بودند بازداشت و به اتهام توطئه به نفع جمهوری متحد عرب محاکمه شدند.
در مارس 1959 یک شورش نظامی طرفدار ناصر در موصل برپا شد.
جهت اطلاع بیشتر ر.ک صدام حسین و بحران خلیج فارس، جودیت میلر، ترجمه احمد قاضی ص 138 و خاورمیانه در قرن بیستم، ژان پی یر در ینیک، ترجمه فرنگیس اردلان، ص 273 3ـ روابط عراق با انگلیس، بعد از اختلاف قاسم با ناصر، بهبود یافت.
در محافل عربی گفته می شد که بریتانیا از قاسم در مقابل ناصر پشتیبانی کرده و این امر تا جایی پیش رفته که به قاسم پیشنهاد فروش اسلحه نموده است، ولی قاسم ترجیح داده که از شوروی اسلحه خریداری کند.
* *1ـ Khadduri, Republican Iraq : A study of Iraqi Politics since the Revolutionary of 1958.
P .
158.
ذکر شده در کتاب اختلافات مرزی ایران و عراق، اصغر جعفری ولدانی، ص 241.