موضوع: درباره آقایان طلاب حوزه علمیه
تاریخ سند: 8 فروردین 1342
موضوع: درباره آقایان طلاب حوزه علمیه
متن سند:
تاریخ:8 /1 /1342موضوع: درباره آقایان طلاب حوزه علمیه
از دیروز عصری اغلب طلاب حوزه علمیه مشهد از محصلین مدرسه نواب، باقریه،1 حاج حسن،2 میرزا جعفر3 [و] خیرات خان طبق دستور آیت‌الله میلانی نباید زیاد در انظار ظاهر شوند. اکثراً بدون استفاده از عمامه و عبا در محله‌های عمومی دیده می‌شوند که برای خرید لوازم مورد احتیاج روزانه مشغولند و بعضی در مسجد جامع گوهرشاد دیده شده‌اند که از کلاه بافندگی کاموایی استفاده نموده‌اند.
توضیحات سند:
1. مدرسه باقریه یا ملامحمد باقر که از مدارس معروف و معمور مشهد به شمار می‌رفت، در حاشیه شمالی بالا خیابان محاذی مدرسه نواب و حاج حسن قرار داشته و از آن دو مدرسه به صحن نزدیک‌تر بوده است. بنای آن به سال 1083ق. در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی واقع شده و مرحوم ملامحمد باقر محقق سبزواری متوفی به سال 1090ق. در تأسیس آن مؤثر و دخیل بوده است. نام باقریه هم بدین مناسبت و از نام محقق مزبور مشتق شده است. بنا بر نقل فاضل بسطامی در کتاب فردوس التواریخ، مدرسه مزبور قبل از محقق سبزواری بنا گشته و وی تنها در سال 1083ق. عهده‌دار تعمیر و مرمت گردیده است. از گفته محمدحسن خان صنیع‌الدوله در کتاب مطلع‌الشمس نیز همین مطلب استفاده می‌شود.پس از واقعه کشف حجاب در سال 1314ش. و پدید آمدن تنگناهایی برای روحانیون، اداره اوقاف مدرسه را در اختیار اداره فرهنگ قرار داد تا دانش آموزان در آن به تحصیل بپردازند، اما پس از برکناری رضاخان در سال 1320ش. به همت آیت‌الله میرزا احمد کفایی، مدرسه بار دیگر به طلاب علوم دینی واگذار شد. در آن زمان تولیت مدرسه با حاج میرزا عبدالله شیخ‌الاسلام، از اولاد محقق سبزواری بود که در اصفهان سکونت داشت و فردی به نام مظفری نماینده وی در تصدی امور مدرسه بود. اداره اوقاف، مدرسه را در سال 1346ش. بازسازی و در 1350 با حفظ صورت نخستین، بازگشایی کرد. کتابخانه مدرسه در آن زمان چهارصد نسخه خطی و 580 جلد کتاب داشت. در سال 1354 به سبب طرح توسعه اطراف حرم، مدرسه باقریه که از نزدیک‌ترین مدارس به حرم مطهر امام رضا (ع) بود، کاملاً تخریب و همراه تمامی موقوفات آن به فضای سبز تبدیل شد. (خامنه‌ای، سیدعلی، گزارش از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، 1365، ص 97 و 98)
2. مدرسه بهزادیه معروف به مدرسه حاج حسن در حاشیه شمالی بالا خیابان و نزدیک مدرسه نواب قرار داشته و دارای صحن کوچک مستطیل و عمارت دوطبقه بوده است. بانی مدرسه شخصی به نام ملک بهزاد و احتمالاً از طبقه امرا و اشراف بوده و در زمان شاه سلیمان صفوی(سلطنت: 1077 ـ 1105ق) می‌زیسته ولی سال بنا و وجه نام‌گذاری به حاج حسن معلوم نیست. تولیت مدرسه قبل از انقلاب از طرف اوقاف به آقای حاج میرزا احمد کفایی واگذار شده بود. این مدرسه در سال 1354 در جریان توسعه اطراف فلکه حرم مطهر باهدف‌های سیاسی ویران گردید و طلاب آن آواره شدند و زمین آن جزو فلکه حرم حضرت رضا (ع) در آمد. (خامنه‌ای، سیدعلی، گزارش از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، 1365، ص 96 و 97)
3. مدرسه میرزا جعفر در ضلع شمالی صحن کهنه نزدیک به زاویه شمالی واقع شده و دارای صحن وسیع مربع‌مستطیل و عمارت مرتفع و باشکوهی بود و از لحاظ عظمت بنا و کاشی‌کاری ممتاز و کتیبه‌های مرغوب و وسعت فضا و کثرت اتاق‌ها در درجه اول مدارس مشهد بوده است. بانی و مؤسس این مدرسه یکی از تجار و اشراف خراسان بوده که گویا چندی در هندوستان سکونت گزیده و پس از بازگشت، از عواید این سفر پرسود، این مدرسه معظم را بنا نهاده است. سال بنای مدرسه 1059ق. بوده ولی وقف‌نامه‌های متعدد آن در سال‌های مختلف تنظیم شده و یکی از وقف‌نامه‌ها که به امضای جمعی زیادی از علما و معاریف هم‌زمان با واقف، مسجل است و در اختیار یکی از اولاد واقف به نام آقای محمدعلی سرو قدی خادم‌باشی است، دارای تاریخ 1057ق. می‌باشد. این مدرسه در سال 1285ق. به همت محمدناصر خان ظهیرالدوله والی خراسان، تعمیر اساسی شد.
تولیت مدرسه قبل از انقلاب به دست یکی از اولاد واقف به نام میرزا محمدباقر سرو قدی بوده که تولیت مزرعه سیس آباد، یکی از موقوفات این مدرسه را نیز در اختیار داشته و تحت نظارت مرحوم حاج میرزا احمد کفایی کار می‌کرده است. در دوران حکومت پهلوی به جهت سیاست‌های ضد دینی، تمام مدارس علمیه مشهد در آستانه تخریب و تعطیلی بودند و کوششی برای مرمت و بازسازی آن‌ها نشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی دو مدرسه خیرات خان و میرزا جعفر به علت پوسیدگی و شرایط نامناسب بنا، به‌کلی ویران و در قالب دانشگاه علوم اسلامی رضوی بازسازی شد. این دانشگاه که در محل سابق مدرسه‌های خیرات خان و میرزا جعفر بنا شده است، دارای زمینی به مساحت 22000 مترمربع می‌باشد. (خامنه‌ای، سیدعلی، گزارش از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا (ع)، 1365، ص 99 و 100)