تلگراف رمز 919 در موقعى واصل گردید که وقت گذشته، انتخابات ارامنه خاتمه [یافته]، به هیچ وجه ابراز مساعدت و اقداماتى ممکن نبوده؛ امروز آراى جلفا قرائت گردید:
تلگراف رمز 919 در موقعى واصل گردید که وقت گذشته، انتخابات ارامنه خاتمه [یافته]، به هیچ وجه ابراز مساعدت و اقداماتى ممکن نبوده؛ امروز آراى جلفا قرائت گردید:
متن سند:
کشف تلگراف: امیرلشکر جنوب شیروخورشید نمره اندیکاتر استخبارات 117تاریخ اصل تلگراف 2 وزارت جنگ تاریخ کشف 21 برج جوزا 132
ریاست محترم ارکان حرب کل قشون
تلگراف رمز 919 در موقعى واصل گردید که وقت گذشته، انتخابات ارامنه خاتمه [یافته]، به هیچ وجه ابراز مساعدت و اقداماتى ممکن نبوده؛ امروز آراى جلفا قرائت گردید: 38 رأى [که] به اسم «میرزا یانس»1 و 84 رأى [که] به نام دکتر «آقایان»2 است، خارج گردید؛ ولى در نتیجه اقداماتى که به عمل آمد کلیه ارامنه از انتخابات مذکور شاکى [هستند] و اظهار مى‌دارند: [انتخابات] برخلاف قانون و به دسیسه صورت یافته است. خاتمتا اشعار مى‌دارد که قسمت عمده انتخابات از (فراز) فریدن و امید است در آنجا بتوان موفقیت حاصل نمود.
2 [جوزا] ـ نمره 35
امیر لشکر جنوب ـ (محمود)
[حاشیه]: ملاحظه شد.
[مهر]: اداره کل حرب کل قشون ـ شعبه استخبارات 13
توضیحات سند:
1. یوسف میرزا یانس در سال 1247 ش در همدان متولد شد. تحصیلات مقدماتى خود را در دبیرستان آمریکایى اصفهان گذراند و در دوره دوم مجلس شوراى ملى به عنوان نماینده ارامنه جنوب به وکالت برگزیده شد. بعد از کودتاى 1299 ش از رجالى بود که به زندان افتاد. میرزا یانس در ادوار سوم، چهارم، هفتم، هشتم و نهم نیز نماینده ارامنه جنوب در مجلس شوراى ملى بود؛ وى در دوره دهم نیز به نمایندگى ارامنه برگزیده شد اما روز قبل از افتتاح مجلس در خرداد 1314 ش درگذشت2. الکساندر آقایان در 1264 ش در قزوین به دنیا آمد. پدر او آدیس و جدّ وى، عابدین، از تجار ارمنى قراجه‌داغ بودند که براى تجارت در قزوین سکونت گزیدند. الکساندر دوره ابتدایى را در قزوین تحصیلات متوسطه خود را در تهران گذراند.
آقایان در دوران انقلاب مشروطیت از آزادیخواهان به شمار مى‌رفت. پس از فتح تهران توسط مشروطه خواهان به سوئیس رفت و براى بار دوم در سال 1289 ش مجددا عازم ژنو شد و در آنجا موفق به دریافت مدرک لیسانس در رشته حقوق شد سپس به بلژیک رفت و در آنجا درجه دکترى حقوق گرفت.
زمانى که جنگ جهانى اول شدت یافت، آقایان از شمار کسانى بود که از سیاست پیوستن ایران به متفقین طرفدارى مى‌کردند؛ در کودتاى سردار سپه 1299 ش، آقایان که در آن زمان به تازگى از فرانسه به ایران بازگشته بود، به طرفدارى از او برخاست و اقدام او را تنها راه‌حل مناسب مسائل و مشکلات ایران مى‌دانست
دکتر آقایان در سال 1303 ش به عنوان نماینده اقلیت ارامنه به مجلس پنجم راه یافت و در این دوره مجلس بود که نامش به عنوان یکى از امضاکنندگان مادّه واحده در رابطه با انقراض سلطنت قاجاریه و تشکیل مجلس مؤسسان در تاریخ ثبت گردید. در آذر 1304 نیز به هنگام تشکیل مجلس مؤسسان، آقایان نماینده منتخب ارامنه بود.
آقایان علاوه بر کار وکالت، به تدریس در رشته حقوق جزا در دانشکده حقوق دانشگاه تهران پرداخت و در سال 1314 ش با کمک على‌اکبر داور موفق شد شرکت بیمه ایران را تأسیس کند. آقایان در حوادث ملى شدن صنعت نفت، بر ضرورت حفظ قرارداد 1933 (تقى‌زاده ـ کدمن) اصرار داشت و سرانجام در 73 سالگى بر اثر ابتلا به سرطان مرى در 19 اردیبهشت 1342 در تهران درگذشت.
(ظهور و سقوط پهلوى، ج 1، ص 263، 87، 39، خاطرات دکتر آقایان، خواندنى‌ها شماره 28، 100، 12، 6؛ ص 36، 28 ـ 20، 31 ـ 32 ـ 34؛ خاطرات وحید، دوره سیزدهم، شماره 7)