ساعت 1330 اخلالگران در جلو استانداری، دیدگاه لشگر، جلو فروشگاه لشگر با مأمورین فرمانداری نظامی درگیر
تاریخ سند: 9 دی 1357
ساعت 1330 اخلالگران در جلو استانداری، دیدگاه لشگر، جلو فروشگاه لشگر با مأمورین فرمانداری نظامی درگیر
متن سند:
از: مشهد تاریخ:9 /10 /1357به: 312 شماره: 21834 /9 ﻫ 1
پیرو 21832 /9 ﻫ - 9 /10 /57
1. ساعت 1330 اخلالگران در جلو استانداری، دیدگاه لشگر، جلو فروشگاه لشگر با مأمورین فرمانداری نظامی درگیر و چند بار با بطری‌های آتش‌زا به تانک‌ها و کامیون‌های ارتش ایجاد آتش‌سوزی نمودند که توسط مأمورین خاموش و یک دستگاه جیپ فرمانداری نظامی سوخت. مأموران با دادن مانورهائی خود را از داخل مردم کنار کشیده و در ساعت 1415 به پادگان مراجعت نمودند. در این حادثه تعدادی از مردم مورد اصابت گلوله واقع و به بیمارستان شاهرضا که در اختیار اخلالگران می‌باشد اعزام شده‌اند.
2. برابر اعلام یکی از منابع، اخلالگران سرهنگ کلامه و چهار نفر سرباز را کشتند. لیکن فرمانداری نظامی اظهار بی‌اطلاعی می‌نماید. مراتب تحت بررسی است.
3. از ساعت 1000 الی 1330 چهار بار فروشگاه ارتش از طرف اخلالگران به آتش کشیده شده و مقداری از خواربار به غارت برده شد. آتش توسط مأمورین خاموش گردید.
4. یک نفر سرباز که اسلحه خود را زمین گذاشته و خود را در اختیار مردم قرار داده با ژیان شماره 39212 مشهد متواری و مراتب به فرمانداری نظامی اعلام گردید. این ژیان شناسائی شود.
5. اخلالگران انجمن ایران و آمریکا،1 ایران و انگلیس، اداره آگاهی را به آتش کشیده و قصد دارند هتل هایت را نیز آتش بزنند.
6. اخلالگران در ساعت 1430 به چند گروه تقسیم و به نقاط مختلف شهر مشهد حرکت، مأمورین فرمانداری نظامی در جریان می‌باشند.
7. ساعت 1100 روز جاری عده‌ای حدود 2000 نفر به مجسمه اعلیحضرت همایون شاهنشاه در سبزوار حمله و سپس آن را پائین آورده و با خود برده‌اند. حدود 10 هزار نفر در مسجد جامع شهرستان مزبور اجتماع و قصد سخنرانی دارند. ضمناً در شب گذشته حدود 20 هزار نفر از طبقات مختلف مردم در مسجد سبزوار اجتماع و واعظی به نام عبدوست اهل قم سخنرانی‌هائی تحریک‌آمیز و ضد ملی نموده است و جمعیت را تشویق و تحریک به پائین آوردن مجسمه نموده و همچنین عنوان نموده برنامه خرابکاری مؤسسات دولتی و ملی از فردا 9 /10 /57 شروع می‌شود. ضمناً به وسیله افراد خرابکار چهار شیشه محتوی مواد آتش‌زا به منزل استوار ثابتی مأمور شهربانی سبزوار‌انداخته شده که آتش خاموش و خسارتی در بر داشته. به وسیله گروههای 100 و 200 نفری اقداماتی در جهت آتش زدن منازل سایر مأمورین صورت گرفته و اخلالگران قصد دارند متعاقباً به شهربانی و زندان حمله نمایند. برابر اعلام شهربانی خراسان مأمورین و خانواده‌های آنان در سبزوار در معرض خطر می‌باشند.
8. در ساعت 1100 روز جاری به تحریک روحانیون بیرجند (آیتی و ربانی) 1000 نفر با چوب و وسایل آتش‌زا و اسلحه گرم به محل فرمانداری و شهربانی حمله و با سنگ چند شیشه فرمانداری و اتومبیل آتش نشانی را شکسته و به سوی مأمورین تیراندازی نموده‌اند. چون با تیراندازی هوائی عقب‌‌نشینی نکرده‌اند ناچاراً مبادرت به تیراندازی به سوی مردم نموده و جمعیت متفرق و چهار نفر از ناحیه پا مجروح و یک نفر پاسبان از ناحیه کمر مصدوم و تلفات جانی نداشته.
9. برابر اطلاع واصله، از طرف روحانیون شهرستان قاین اعلام شده که نفت اسلامی گردیده و هر کس می‌خواهد نفت بخرد بایستی از مدرسه جعفری کوپن اخذ و با پرداخت وجه به شرکت نفت قاین ارائه و نفت دریافت که به همین نحو اقدام شده است.
شیخان
گوینده . عاشوری[آشوری]
گیرنده . دربیری
ساعت . 1610
به مراجع سه‌گانه اعلام. خلاصه برای مدیریت کل. در بولتن روز 10 /10 درج گردد. 9 /10 /57
1 . دفتر ویژه سرهنگ ملک محمدی 2 . مرکز فرماندهی آقای جانپور 3 . نخست‌وزیری آقای مزینانی تلفنگرام شد. جهان‌بخش 9 /10 /57
توضیحات سند:
1. در پى سیاست‌هاى دولت آمریکا در گسترش نقش جهانى خود در سال‌هاى پس از جنگ جهانى، تشکیل سازمان‌هاى فرهنگى در دستور کار این دولت قرار گرفت. در روز ۹ فروردین ۱۳۲۲ نخستین مجمع عمومی انجمن ایران و آمریکا در تالار باشگاه ملی ایران به ریاست حسن اسفندیاری رئیس پیشین مجلس شورای ملی و عضو لژ بیداری و با سخنرانی لوییس دریفوس، وزیرمختار آمریکا در تهران تشکیل شد.انجمن ایران و آمریکا موسسه‌ای بود که در سال ۱۳۰۴ به پیشنهاد حسین علاء تاسیس شد. علاء که در فاصله سال‌های ۱۹۲۴ـ ۱۹۲۱ (1300ـ1303.ش) سفیر ایران در آمریکا بود، در دوره مأموریت خود انجمن ایران را در واشنگتن تأسیس کرد و پس از بازگشت به کشور در جریان سخنرانی پروفسور آرتور اپهام پوپ در ستایش از آثار هنری ایران که در منزل سردار اسعد بختیاری و در حضور رضاخان سردار سپه، رییس‌الوزراء برگزار شده بود، پیشنهاد تشکیل انجمن روابط ایران و آمریکا را مطرح کرد و بدین ترتیب این انجمن در سال ۱۳۰۴ به ریاست محمدعلی فروغی کار خود را آغاز کرد و اساسنامه آن نیز توسط کمیسیونی تهیه شد. این انجمن از سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۲۱ غیرفعال بود و در آن سال با نام انجمن ایران و آمریکا فعالیت مجدد خود را با ریاست محتشم‌السلطنه اسفندیاری و عضویت دکتر عیسی صدیق، ابوالحسن ابتهاج، علی پاشا صالح و دکتر بویس (معاون کالج آمریکایی) در هیئت مدیره از سر گرفت و آقایان سهام‌السلطان بیات، حسین علاء، علی‌اصغر حکمت، اللهیار صالح و دکتر میلسپو نیز به عنوان مشاوران هیئت مدیره انتخاب شدند.
انجمن ایران و آمریکا در طول 50 سال فعالیت به مهم‌ترین پایگاه فرهنگی آمریکا تبدیل شد و در دوره خود بزرگترین کانون رابطه فرهنگی بین دو کشور به شمار می‌آمد. این انجمن همواره از پشتیبانی دولتمردان ایرانی طرفدار آمریکا برخوردار بود و در دو دهه اول فعالیت خود دارای یک کانون فرهنگی و یک کانون آموزشی بود و به اجرای برنامه‌های زیر می‌پرداخت.
سخنرانی هفتگی، نمایش فیلم‌های تبلیغاتی آمریکایی، انتشار ماهنامه ایران و آمریکا به دو زبان، اجرای موسیقی ایرانی و آمریکایی، تدریس زبان انگلیسی و پذیرایی همراه با سخنرانی میهمانان برجسته ایرانی و آمریکایی. از سال ۱۳۴۰ ساختمان جدید انجمن در زمین اهدایی دولت ایران (در خیابان پارک تهران) و با بودجه وزارت امور خارجه آمریکا و معماری ترکیبی (ایرانی ـ آمریکایی) ساخته و فعالیت‌های آن بسیار گسترده شد. انجمن ایران و آمریکا در دهه پنجاه حدود ۱۲۸۰ نفر عضو شامل ۸۸۶ ایرانی، ۱۲۳ آمریکایی و ۲۷۱ کارمند داشت و تقریبا هر روز یک برنامه جدید فرهنگی در زمینه‌های رقص، درام، نمایش فیلم، جشنواره‌های مختلف و نمایش‌های هنری ارایه می‌کرد. انجمن دارای باغ، ساختمان‌های اداری، چهار گالری، یک آمفی‌تئاتر و رستوران بود و مکان مورد نیاز را برای تلاقی دیپلماسی عمومی با مخاطبان مردمی فراهم می‌کرد. تمامی آمریکایی‌هایی که در چارچوب برنامه مبادلات فرهنگی به ایران دعوت می‌شدند در محل انجمن سخنرانی می‌کردند و گروههای نمایشی و موسیقی آمریکایی نیز برنامه‌های خود را در آمفی‌تئاتر انجمن ارایه می‌کردند. برخی موسسات فرهنگی دو ملیتی از جمله دبیرخانه کمیسیون مبادلات فرهنگی و آموزشی ایران و آمریکا (فولبرایت) نیز دفا‌تر خود را در محل انجمن تأسیس کرده بودند. انجمن ایران و آمریکا در شهرهای اصفهان، شیراز، اهواز، مشهد، کرمانشاه، تبریز، ارومیه و همدان نیز شعباتی دایر نموده بود. در سال ۱۳۳۷ نیز یک مرکز دانشجویی به وسیله انجمن ایران و آمریکا در مقابل دانشگاه تهران افتتاح شد که در سال‌های بعد مورد استقبال دانشجویان و دانش‌پژوهان قرار گرفت به طوری که در سال‌های دهه ۵۰ ماهیانه به طور متوسط هفت هزار دانشجو به این مرکز مراجعه می‌کردند.
انجمن ایران و آمریکا برنامه‌های هر ماه خود را از قبل در اختیار اعضاء قرار می‌داد. برنامه‌های انجمن معمولا همه روزه از ساعت ۱۷ آغاز می‌شد ولی برنامه‌های تمام روز مثل بازدیدهای خارج از شهر به جای جمعه‌ها، شنبه و یکشنبه انجام می‌شد. این برنامه‌ها که شامل سخنرانی‌ها، بازدیدهای گروهی، مسافرت‌های دسته‌جمعی و مباحثات دو زبانی بود، موجب ایجاد همبستگی و خلق هویت گروهی می‌شد.
یکی از فعالیت‌های جانبی انجمن ایران و آمریکا، همکاری با موسسات آمریکایی در زمینه گسترش روابط نوجوانان ایرانی و آمریکایی و مبادله شهروندان بود. در سال ۱۳۴۵ انجمن، مسابقه انشایی با موضوع «چگونه می‌توان تفاهم بین ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها را توسعه داد» را میان دانش‌آموزان و دانشجویان با جایزه ممتاز بلیت رفت و برگشت به انضمام یک ماه اقامت و گردش در آمریکا برگزار کرد. انجمن ایران و آمریکا به سنجش موقعیت خود در وصول به اهداف تعیین شده بسیار علاقه‌مند بود، از این رو در سال ۱۳۵۴ برای بررسی میزان نفوذ و اثرات برنامه‌های خود از شیوه‌های پیمایشی و مصاحبه با مخاطبان و پردازش‌های رایانه‌ای بهره‌برداری کرد. در میان اظهارنظر اشخاص مختلف درباره کارکرد انجمن ایران و آمریکا شاید بیانات دکتر علی‌اکبر سیاسی، رییس سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، در جشن فارغ‌التحصیلی کانون تعلیماتی انجمن، از صراحت بیشتری برخوردار باشد: «آشنایی با ملتی و طرز زندگی آن ملت، عقیده و طرز تفکر آدمی را عوض می‌کند. کار این انجمن همین است، زیرا با ایجاد کلاس‌ها و تماس‌های بین ایرانیان و آمریکایی‌ها، مفتاحی به دست ایرانیان می‌دهد تا با گنجینه‌های ادب و شیوه زندگی و تمدن آنها آشنا شوند و این آشنایی باعث می‌شود که قدر یکدیگر را بدانند.»
یکی از مراکز وابسته به انجمن ایران و آمریکا، مرکز آموزش زبان انگلیسی بود. این مرکز از سال ۱۳۳۴ در ساختمانی اجاره‌ای در سه راه شاه (چهارراه جمهوری اسلامی فعلی) با ۱۸ کلاس درس آغاز به کار کرد. در سال ۱۳۳۶ یک مدرسه دولتی را نیز برای کلاس‌های شبانه در اختیار گرفت و در سال ۱۳۳۹ اولین جشن فارغ‌التحصیلی دوره ۱۲ ترمی آن با شرکت ۴۶ دانش آموخته برگزار شد. تعداد زبان‌آموزان این انجمن در سال‌های آخر فعالیت این مرکز به شدت افزایش یافت و سالیانه ۵۰۰۰ نفر در ترم‌های مختلف آن در تهران ثبت نام می‌کردند. کلاس‌ها در محل انجمن ایران و آمریکا و یک ساختمان اجاره‌ای در خیابان وصال شیرازی (محل فعلی کانون زبان ایران) تشکیل می‌شد. برنامه درسی موسسه نیز شامل: کلاس‌های فشرده، عادی و سه روز در هفته و در چهار سطح مبتدی، اساسی، متوسط و پیشرفته طراحی شده بود.
مواد آموزش زبان در تهران را کار‌شناسان آموزشی آمریکایی تهیه می‌کردند. اولین کتاب درسی آموزش زبان انگلیسی با رویکرد آمریکایی و ملاحظات ایرانی در سال ۱۹۵۱ به وسیله دکتر پاسرلی اولین رییس آمریکایی انجمن و همسرش نوشته شد و طی سال‌های ۱۹۵۴ تا ۱۹۵۹ توسط دکتر گرترود نای دری، مسئول دروس انجمن تجدید شد. سرانجام در سال ۱۹۶۲ کتاب‌های جدید انجمن تحت نظر خانم جین استیونسن تهیه شد. فعالیت کانون زبان انجمن ایران و آمریکا به گونه‌ای بود که آقای زنگی، مدیر آموزشی این کانون، در سال ۱۳۴۴ رسماً اعلام کرد که تهران صاحب بزرگترین مدرسه آموزش زبان انگلیسی در خارج از آمریکاست. انجمن ایران و آمریکا یکی از مراکز شناسائی و جذب جوانان مستعد در راستای سیاست استعماری امریکا بود. اگرچه برخی هدف اولیه را گرایش دادن نسل جوان به فرهنگ و سیاست ایالات متحده تحلیل می‌کردند.
کتابخانه و مرکز منابع آبراهام لینکلن، بخشی مهم از فعالیت‌های اطلاع‌رسانی انجمن ایران و آمریکا را تشکیل می‌داد. این مرکز به عنوان محل اصلی تماس نمایندگی فرهنگی آمریکا با مخاطبان محلی در موضوعات مورد نظر، دو وظیفه عمده برعهده داشت: فراهم آوردن اطلاعات معتبر و جاری درباره سیاست‌های رسمی آمریکا و ارایه تفاسیر و تحلیل‌های دست اول در مورد ریشه‌ها، رشد و توسعه ارزش‌ها و نهادهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آمریکا. در کتابخانه امکان دسترسی مناسب به کتاب‌ها و مجلات فراهم می‌شد و این کتابخانه حاوی کتاب‌هایی بود که حس احترام دیگران را نسبت به تاریخ فرهنگی و فکری آمریکا و نهادهای اجتماعی ـ اقتصادی و سنت‌های سیاسی این کشور بر می‌انگیخت. این کتابخانه با گزینش دقیق کتاب‌ها، مقالات، اسناد و مواد دیداری ـ شنیداری، مخاطبان خود را تغذیه می‌کرد. مهم‌ترین مشکل کتابخانه لینکلن در ایران را ـ مانند بقیه کتابخانه‌های آژانس اطلاعات ایالات متحده ـ بنا به گزارش کمیسیون خارجی سنای آمریکا، عدم تطابق کتاب‌های ارسالی با نیازهای جامعه مخاطبان، کمبود کتاب‌های هنری، تاخیر در ارسال روزنامه‌ها و نشریات، ارسال کتاب‌های جناحی با گرایش راست افراطی دانسته‌اند.
این کتابخانه که در سال ۱۳۲۳ با کتاب‌های اهدایی آمریکایی‌ها در باشگاه هواپیمایی آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۴۰به محل انجمن ایران و آمریکا در خیابان پارک منتقل شد، بسیار مجهز و دارای ۹۰۰۰ جلد کتاب منتخب به زبان انگلیسی به روش قفسه باز در زمینه‌های شش‌گانه روابط بین‌الملل، اقتصاد، آموزش و پرورش، علوم و تکنولوژی، سیاسی و اجتماعی، قسمت مجلات، کتب مرجع و مجموعه بزرگی از مواد دیداری و شنیداری بود. بودجه این کتابخانه در چارچوب برنامه کتاب آژانس اطلاعات ایالات متحده تامین می‌شد و منابع جدید را دریافت می‌کرد. خانم آگاتا کوپرمن، کتابدار برجسته آمریکایی با همکاری ده نفر کتابدار متخصص توانسته بود با استفاده از روش‌های موثر و انعطاف‌پذیر اطلاع‌رسانی و سرویس‌دهی در مجموع ۷۰۰۰ نفر از جمله ۳۰۰۰ دانشجو را به عضویت کتابخانه درآورد. این کتابخانه برای دانشجوی ایرانی، نقطه آغازی بود بر شناخت از فرهنگ و جامعه آمریکا که در عمل مکمل فعالیت‌های انجمن ایران و آمریکا تلقی می‌شد.
در سال ۱۳۵۶ مبارزه مردم و مخالفت با آمریکا تا درون کلاس‌های انجمن ایران و آمریکا نیز نفوذ کرد. در همین سال در آستانه ورود جیمی کار‌تر ـ رییس‌جمهوری آمریکا ـ به ایران، انفجار مهیبی در ساختمان انجمن ایران و آمریکا در شمال تهران رخ داد و همزمان ساختمان انجمن ایران و امریکا در اهواز نیز به آتش کشیده شد. همزمان با حضور رییس‌جمهور آمریکا و هیئت همراه در ایران، پلیس در ۱۲ منطقه تهران با تظاهرات ضد آمریکایی مردم معترض روبرو شد. در جریان این تظاهرات شیشه‌ها و پنجره‌های انجمن کشاورزی ایران و آمریکا شکست و ساختمان انجمن ایران و آمریکا نیز خسارات کلی دید.
با پیروزی انقلاب در زمستان ۵۷ احساسات ضد آمریکایی روز به روز تقویت شد و در آبان ۵۸ با تسخیر سفارت آمریکا در تهران به اوج خود رسید. پس از تسخیر لانه جاسوسى امریکا مشخص شد که انجمن فرهنگى ایران و امریکا در بسیارى از موارد به عنوان پوشش براى فعالیت‌هاى سیاسى و حتى امنیتى امریکا عمل مى‌کرده است. در چنین شرایطی فعالیت‌های فرهنگی آمریکا در ایران عملا متوقف شد. چندی بعد «انجمن ایران و آمریکا» پس از ۳۷ سال فعالیت مستمر، به عنوان یک مرکز ضدانقلابی مغایر با فرهنگ ملت ایران شناخته شد. در دوم بهمن ماه ۵۸ به حکم دادستانی انقلاب، انجمن ایران و آمریکا برای همیشه منحل شد و به تاریخ پیوست.
(ر.ک: دیپلماسی فرهنگی آمریکا در ایران، حسام‌الدین آشنا، فصلنامه مطالعات تاریخی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، 11جلد، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی)