گزارش
گزارش
متن سند:
از چندی قبل سازمان اطلاعات و امنیت کشور جهت اطلاع از فعالیت دانشجویان ایرانی در اروپا و به ویژه فعالیت افراد فراری حزب منحله توده 3 نفر به مناطق مختلف اروپا اعزام داشته و اطلاعات واصله بوسیله نامبردگان را بشرح زیر به عرض میرساند.1ـ فرانسه ـ سازمان توده دانشجویان ایرانی در فرانسه مانند سابق به فعالیت خود ادامه می دهند ولی چون در این موقع امتحانات در پیش است از زمینه فعالیت آنان کاسته شده است در حال حاضر اشخاص مسئول عبارتند از جوانمرد.
شاملو.
کافی.
خانم مولودی خانلری و دوشیزه شهرآشوب امیر شاهی و امیری.
این عده تحت رهبری ایرج اسکندری1 هستند که به وسیله نامه دستورات لازم را اخذ می کنند.
ایرج اسکندری بعلت انتقال دفتر F.
S.
M از وین به پراگ رفته و چند نفر ایرانی را که در دفتر مزبور به کار مشغول بودند با خود برده بود ولی اکنون قریب چهار ماه است که آن دفتر در پراگ منحل شده و ایرانیان عضو آن دفتر به ممالک اروپای شرقی رفته اند.
وضع انتشار روزنامه به علت نداشتن مدارک لازم و مسافرت عده ای از مسئولین امر به طور مرتب صورت نمی گیرد و گاهی از اوقات به صورت اعلامیه و یا اخبار مطالبی منتشر می شود.
با وجود اینکه سفارت به محصلین اجازه خروج از پاریس را به منظور جلوگیری از شرکت در فستیوال نمی دهد، معذالک تعدادی خود را برای شرکت در فستیوال آماده نموده اند و در این زمینه جوانمرد بیش از سایرین فعالیت داشته است.
اطریش ـ نظر به اینکه عده ای از افراد فراری حزب منحله توده اکنون در اطریش (وین) بسر می برند، تعدادی از رهبران حزبی در میان آنها می باشند که با دقت خاص به اوضاع داخلی ایران می نگرند و سعی می کنند که اطلاعات دقیق اشخاصیکه در ایران دستگیر شده و رفتاری که از طرف فرمانداری نظامی با آنها شده و مقاومت و عکس العملی را که آنها نشان داده اند بدست آورند.
به طوری که مصطفی لنکرانی و کاظم ثقفی اظهار داشته اند این اطلاعات برای آنها بسیار لازم است.
این افراد سعی می کنند اطلاعات دقیق از وضع زندانها و افراد حزبی به توسط فردی که مورد اطمینان حزب باشد بدست آورند و در این مورد کاظم ثقفی بیشتر از سایرین فعالیت داشته است.
نامبرده از دکتر بهرامی و دکتر یزدی و قریشی سخت منزجر بودند و بسیار مایلند که بدانند چرا تاکنون دکتر بهرامی محاکمه نشده و چرا قریشی از زندان خارج شده و این وضع را بسیار عجیب می دانستند.
آلمان ـ عده ای از محصلین ایرانی مقیم کشورهای اروپای غربی برای شرکت در فستیوال مسکو که از دوم اوت تا شانزدهم اوت جریان خواهد داشت از شهرهای تحصیلی خود عزیمت کرده و در راه برلین غربی هستند که از آنجا خود را به برلن شرقی رسانیده و پس از معرفی خود به کمیته فستیوال به مسکو عزیمت نمایند.
ادارات سرپرستی محصلین با وجود دستورات موکدی که جهت عدم خروج محصلین داده است ولی آنها که تمایل به رفتن داشته اند به عناوین مختلف از کشورهای تحصیلی خود خارج شده اند.
طبق اطلاعاتی که بدست آمده عده زیادی از فراریانی که در میان آنها افسران سازمان نظامی فراری هستند با عده ای از محصلین در اروپای غربی تماس دارند عده ای تمایل شدید برای مراجعت به ایران دارند که در صورت داشتند تأمین از خود بروز می دهند ولی دستگاه رهبری توده ایها به آنها می گوید که اگر به ایران مراجعت کردید مجازات سختی در انتظار شما هست.
برای مثال وضع ستوان یکم سابق شاپور وطن پور را که از شوروی مراجعت کرده بعنوان نمونه ذکر می کنند و با توجه به اینکه دستگاه رهبری توده ایها در ایجاد پانیک1 ورزیدگی دارند با نشر این اخبار روحیه متزلزل فراریان را تقویت می کنند.
از جمله لازم است گفته شود که دستگاه رهبری توده ایها در میان فراریان انتشار داده اند که هنگام مسافرت اعلیحضرت همایونی به مسکو چند نفر به وسیله سفیر تقاضای مراجعت به ایران را کرده اند ولی معظم له فرموده اند عفو ممکن نیست هر کس به ایران بر می گردد باید محاکمه و مجازات شود.
انتشار این گونه دروغها از قول شخص اول مملکت در روحیه فراریان بی تأثیر نبوده است.
نظر به اینکه فستیوال مسکو بهترین وسیله و موقعیت برای تماس با این عده بود عده ای با تعلیمات لازم برای این منظور به فستیوال اعزام شده اند و مامور اعزامی پیشنهاد نموده است که یکنفر مسئول با در دست داشتن برگ تامین امضاء شده بدون اسم با داشتن اختیارات کافی برلن اعزام شود تا پس از تماس با نامبردگان و دادن تامین و توافق نامبردگان را به ایران اعزام نماید.
توضیحات سند:
1ـ ایرج اسکندری، فرزند یحیی میرزا، متولد 1286 تهران : وی در دانشگاه تهران رشته علوم سیاسی را به پایان رساند و برای ادامه تحصیل از سوی دولت به همراه عده ای دیگر به فرانسه اعزام گردید و در پاریس در رشته حقوق موفق به اخذ دکترا گردید.پس از مراجعت، در دادگستری اشتغال یافت.
در سال 1315 که تقی ارانی سازمان روشنفکران ایران را تشکیل داد به او پیوست و در سال 1316 در گروه 53 نفر بازداشت شد و با وساطت به پنج سال زندان محکوم شد و در شهریور 1320 به همراه دیگران از زندان آزاد شد.
پس از آزادی به همراه عده ای پایه های تأسیس حزب توده را بنا گذاشتند و از همان ابتدا به عضویت کمیته مرکزی حزب در آمد.
او در عین حال در دادگستری به کار وکالت ادامه داد و در سال 1322 به عنوان نماینده مجلس از مازندران به مجلس شورای ملی راه یافت.
همچنین در کابینه قوام به وزارت رسید.
پس از ممنوعیت فعالیت حزب توده بعد از آذر 1325 از ایران رفت و تا زمانی که به شوروی منتقل شد در زندگی حزب حضور نداشت.
مدتی که در فرانسه بود و با انتقال مرکز فدراسیون جهانی کارگران او هم به پراگ رفت.
در سال 1334 به شوروی عزیمت و سپس همراه دیگر اعضاء حزب پس از پلنوم چهارم به آلمان دمکراتیک منتقل شد.
او در تمام این سالها عضو کمیته مرکزی و هیئت اجرائیه حزب بوده و پس از رادمنش به عنوان دبیر اول حزب انتخاب شد.
نورالدین کیانوری در خصوص او چنین می گوید: «اسکندری ذاتا و در تمام مقاطع زندگی سیاسی اش فردی بود به تمام معنا لیبرال و سازشکار و طرفدار زندگی راحت و آسوده، پدر او در برهه ای فرد مبارزی بود و او در تمام عمر، نان پدرش را خورد.
و در طول زندگیش در حیات سیاسی ایران شرکت اندکی داشت و در دوران کوتاهی که در جریان مبارزه بوده خط سازش با رژیم و به قول خودش دمکراسی را دنبال کرد.
او در دوران اقامت در اروپا عده ای را به دور خود جمع کرد، بود که عموما افراد نادرستی از آب در آمدند.
یکی از آنها هویدا بود که بعدها نخست وزیر شد.
در شوروی نیز عده ای را به دور خود جمع کرد و مجددا توطئه را شروع کرد.
در آلمان دمکراتیک نیز کاری نداشت جز نشستن در دبیرخانه حزب و حرف زدن و ترجمه کاپیتال.
این روحیه ایرج بود، فردی فاقد هر نوع جوشش و انگیزه جدی انقلابی، که بخش عمده فکر و ذکرش ماندن در رهبری حزب و رسیدن به مقام دبیر اولی بود».
(خاطرات نورالدین کیانوری، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی دیدگاه ص 478 الی 480ـ اسناد ساواک، پرونده انفرادی) 1ـ به معنی ترس و وحشت می باشد.