سفر بدون سر و صدا
سفر بدون سر و صدا
متن سند:
سفر بدون سر و صدارژیم پهلوی در طول حدود شش دهه حکومت خود در ایران، همیشه در استفاده و بهره‌برداری از امکانات مادی و معنوی کشور، به مثابه‌‌ی یک مستاجر و ساکن موقت، مسافر یا رهگذر عمل می‌کرد.
براساس این باور، سفره‌ی مفت و پر زرق و برقی مهیاست و باید بدون حساب و کتاب از آن تناول کرد و اگر اشتهایی برای خوردن نیست، می‌توان آن را به یغما برد و در فرصت مناسب بساط مفت‌خوری را گسترد و از دسترنج ملیون‌ها انسان بی‌نوا و نیازمند، بدون کمترین دغدغه و عذاب وجدان به شکم‌بارگی پرداخت.
یک بررسی مقدماتی از نوع اقدامات انجام گرفته توسط سردمداران این خاندان و هزار فامیل الیگارشی پهلوی، نشانگر این است که واقعیت قضیه، فراتر از تحلیل فوق است؛ زیرا غالب کنکاشگران این دوره تاریخی ایران، برای غارت ثروت ملی، بیگانگان را در این چپاول کم‌نظیر شریک خود گرفتند تا به سهولت این مهم عملیاتی شود و در گوشه ذهن خود حکومتی بس طولانی برای این خیانت تاریخی طراحی کردند.
مطالعه و تحقیق در مورد دزدی‌های رضاخان، پژوهشی سنگین می‌طلبد و صد البته نتیجه این بررسی، تألیفی چند جلدی و اعجاب‌آور و بعضاً از تصور انسان خارج خواهد بود. میراث‌خواران رضاخان و فرزندان او، حداقل محدودیت گذشته را نیز نادیده گرفته و کارنامه‌ای سیاه از خود به جای گذاشتند که نمونه آن فقط در تاریخ و دربار سلاطین و طواغیت، قابل مشاهده و مطالعه می‌باشد.
با ورود فرح دیبا به عنوان ملکه‌ی دربار پهلوی، چپاول و حیف و میل ثروت ملی به مراتب ابعادی گسترده و عمیق به خود می‌گیرد، زیرا هزار فامیل دیبا نیز به مجموعه یغماگران قبلی اضافه شده و در رقابتی جنون‌آمیز، در پیِ جبران مافات بر‌آمدند. ارتشبد سابق حسین فردوست، گروه طماع جدید را این‌گونه توصیف می‌کند:
«یک‌باره وضع این خانواده فقیر دگرگون شد. از سراسر کشور هرچه «دیبا» بود با شجره‌نامه به کاخ مراجعه کردند و او نیز همه را به عنوان «دیبا» پذیرفت که تعدادی نبودند! قطبی (پدر) مقاطعه‌کاری‌های سازمان برنامه را منحصر به خود کرد و با کمک اصفیا، که در آن زمان رئیس سازمان برنامه بود، با 25% استفاده به افراد دیگر واگذار می‌کرد. به این‌ترتیب ظرف 2 ـ 3 سال ثروت او به میلیاردها رسید. فرح نیز چپاول کرد و «دیبا»های واقعی و قلابی همه چپاول کردند و تعدادشان در تهران، که مهم‌های آنها بودند و جمعه‌ها به کاخ دعوت می‌شدند، به 25 نفر رسید. همه «دیبا»ها به سازمان برنامه و دریافت مقاطعه‌های بزرگ روی آوردند و برای دیگران چیزی نماند جز اینکه با پرداخت 25% به خانواده «دیبا» دست و پایی کنند و مقاطعه‌ای بگیرند. در میان اینها بخصوص فردی بود به نام مهندس دیبا (نام کوچکش را فراموش کرده‌ام) که واقعاً غوغا کرد.» 1
در رژیم شاهنشاهی پهلوی، روش‌های گوناگونی برای ثروت‌اندوزی حکومتگران وجود داشت که متداول‌ترین نوع آن، حقوق ثابتی بود که توسط دربار به هر یک از افراد خاندان پهلوی به صورت ماهیانه پرداخت می‌شد؛ اما این اقدام، پوششی جهت سایر رانت‌خواری‌های بی‌شمار آنان بود و در کنارِ آن سوءاستفاده‌ها و فعالیت‌های متعددی مانند وارد و خارج کردن کالا بدون پرداخت مالیات و تعرفه گمرکی و فروش محموله وارداتی در بازار سیاه و آزاد با سود چند برابر، اعمال نفوذ و دریافت موافقت اصولی جهت فعالیت‌های تولیدی ـ خدماتی، دریافت تسهیلات بانکی بدون بهره و عمدتاً با مبالغ سنگین از شبکه بانکی دولتی، عدم پرداخت تسهیلات دریافتی یا در صورت پرداخت با تأخیر زیاد، تصرف اراضی و معادن ملی به صورت غیر قانونی، زد و بند در معاهدات نفتی و اقتصادی و دریافت حق و حساب از طرفین، قبول مناصب گوناگون و دریافت حقوق و مزایای مختلف از وزارتخانه و سازمان مربوطه، انجام سفرهای متعدد داخلی و خارجی و تحمیل هزینه آن به نهاد‌های دولتی، قاچاق مواد مخدر و تحصیل مبالغ میلیاردی و ده‌ها اقدام بی‌ضابطه دیگر تنها، صورت می‌گرفت.
در این میان سفرهای رسمی و غیر رسمی درباریان، ردیفی مهم از هزینه‌های درباری و غیردرباری را تشکیل می‌داد، که در بسیاری از مواقع، مسافرت‌های خصوصی نیز در این ردیف قرار داده می‌شد و کالاهای شخصی نیز به عنوان کالاهای مورد نیاز دربار خریدای می‌شد. دادن هدایای متعدد و گوناگون به میزبانان و دریافت حق مأموریت‌های هنگفت و استفاده از هتل‌های گران‌قیمت، تنها گوشه‌ای از هزینه‌ها بود. گاهی اوقات هزینه‌های حاشیه‌ای، مانند باخت در قمارخانه‌ها و کازینوها و دید و بازدید از شهر، محل یا افراد مشهور سینمایی و ... نیز مبالغ سنگینی را تشکیل می‌داد. انجام سفرهای متعدد خارجی، نوعی تفاخر محسوب می‌شد، به همین دلیل سفرهای بهاره، تابستانه و زمستانه تعریف شده بود. معمولاً این‌گونه از سفرها به صورت گروهی و خانوادگی صورت می‌گرفت که باعث بالا رفتن مجموع هزینه‌ها می‌شد. در این بین سفرهای فرح و شاه، که به مراتب از تشریفات بیشتری برخوردار بود، جایگاه خاص خودش را داشت، زیرا وی ملکه ایران به حساب می‌آمد و به طور طبیعی باید از تشریفات بیشتری برخوردار باشد تا با سفر سایرین تفاوت داشته باشد.
سفرهای شاه و فرح به طور کلی به دو صورت بود: یکی سفرهای رسمی و سیاسی که گاهی اوقات فرح نیز همسفر محمدرضا بود و دیگری، مسافرت‌های تفریحی در داخل و خارج از کشور بود. عمده سفرهای تفریحی به سواحل شمالی کشور و در کنار دریا و بیشتر در تابستان انجام می‌شد. در این سفر تعداد زیادی از درباریان همراه می‌شدند و بعضی وقت‌ها میهمان‌های خارجی نیز برای دیدار سیاسی یا تفریح با شاه در شمال حضور داشتند.
اما مهم‌ترین سفرهای تفریحی شاه و فرح به اروپا و آمریکا بود و سفرهای سالانه به سن‌موریتس به ویژه در ایام برف و برای انجام اسکی در کوه‌های آلپ و خوشگذرانی و عیاشی در هتل‌های شش ستاره یا کاخ سوورتا که مبلغ چهار میلیون فرانک برای خرید و همین مبلغ برای تجهیز آن صرف شده بود، در همین ایام شاه برای بولهوسی‌های خود دیدار‌های محرمانه و دور از چشم فرح با زنان مشهور داشت.2
مدت زمان زیادی از سال به این‌گونه سفرها اختصاص می‌یافت و گاهی به دو یا سه ماه طول می‌کشید. مدت زمانی که برای مسافرت یک فرد مسئول! بسیار زیاد است و او را در اداره‌ی امور کشور با مشکل مواجه می‌کند.
اسدالله علم در طول سفر شاه در خارج از کشور دائماً با او در تماس بود و درباره اوضاع و احوال کشور به شاه گزارش می‌داد و این در حالی بود که سفرهای عیاشانه و طولانی مدت محمدرضا حتی باعث ناراحتی و نگرانی او که وزیر دربار شاهنشاهی بود، می‌شد و زبان به اعتراض و انتقاد به شاه می‌گشود:
« ... ضمناً عرض کردم زودتر تشریف بیاورند، دیگر مسافرت اعلیحضرت طولانی شده است. نمی‌دانم خوششان خواهد آمد یا نه .... »3
و در جایی دیگر می‌نویسد:
« مجدداً تأکید کردم که باید پیش از عید غدیر خم مراجعت فرمایند. من آنچه احساس می‌کنم با صراحت و تأکید به شاهنشاه هم عرض می‌کنم و هیچ ترسی ندارم که ناخوشایند خواهد افتاد.»4
اسناد زیر درباره‌ی یکی از این مسافرت‌ها است که حکایت از برنامه سفر فرزندان و مادر فرح به آمریکا دارد. در این مسافرت، رضا پهلوی فرزند آنان با خواهران و برادرش، همچنین فریده دیبا از ایالت‌های مختلفی بازدید داشته‌اند، به نوعی که از جنوب تا شمال آن کشور را گشته‌اند و در پایان نیز برای رفتن به سن‌موریتس برنامه ریزی کرده‌اند:
سند شماره ( 131 )
دربار شاهنشاهی
بکلی سری
خیلی فوری
جناب آقای اردشیر زاهدی سفیر محترم شاهنشاه آریامهر ـ واشنگتن
مفاد تلگراف شماره 192 از شرف عرض پیشگاه مبارک علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی گرامی ایران گذشت امر مطاع به شرح زیر شرف صدور یافت:
1ـ برنامه بازدید را برای DISNEY WORLD ترتیب بفرمائید.
2ـ ترتیبی بفرمائید که والاحضرت‌ها مستقیماً به فلوریدا تشریف فرما شوند و در همین استان برنامه‌ای برای CAPE KENNEDY; GAREN ترتیب بفرمائید.
3ـ اگر بشود از آبشار نیاگارا دیدن بفرمایند.
4ـ روی هم سفر بیش از ده روز از روز تشریف فرمائی تا مراجعت طول نکشد.
5ـ تا آنجا که ممکن است سفر بدون سر و صدا باشد که روزنامه‌نویس و عکاس مزاحم آنها نشوند و فقط مقاماتی که لازم است از نظر امنیتی و حفاظتی اطلاع داشته باشند مطلع فرمائید که به این‌صورت از هر جهت فکر اعلیحضرت راحت باشد.
6ـ سفر کاملاً خصوصی است و بدون تشریفات و نباید جنبه رسمی پیدا کند.
7ـ در مراجعت والاحضرت‌ها مستقیم از آمریکا به زوریخ نزول اجلال می‌فرمایند که مستقیم به سن موریتس تشریف ببرند.
8ـ همراهان والاحضرت همایون ولیعهد ایران به ترتیب:
والاحضرت فرحناز پهلوی
والاحضرت علیرضا پهلوی
سرکار علیه بانو فریده دیبا
جناب آقای بهبهانیان معاون وزارت دربار شاهنشاهی
مادموازل ژوئل فویه
صورت اسامی افسران گارد و مأمورین مراقب را بعداً حضورت تلگراف می‌کنم هر کاری در این‌مورد داری اطلاع فرمائید که فوراً انجام دهم فکر می‌کنم به این‌صورت یک برنامه فوری با ترتیب بالا تهیه فرمائید و فوراً اطلاع فرمائید از لطف حضرتت سپاسگزارم.
قربانت و می‌بوسمت
وزیر دربار شاهنشاهی
اسداله علم
سند شماره ( 132 )
شماره: 4 ـ 21/ م
تاریخ:3 /11 /1353
جناب آقای علم
وزیر دربار شاهنشاهی
در اجرای اوامر مطاع مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر چک شماره 6741 به مبلغ سی و سه میلیون و هشتصد و هفتاد و پنج هزار (33875) ریال هم ارز ریالی پانصد هزار دلار جهت هزینه‌های مربوط به مسافرت‌های سال 1975 والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی به خارج از کشور به پیوست ایفاد می‌گردد، خواهشمند است دستور فرمائید وصول وجه را اعلام فرمایند.
سند شماره ( 133 )
امیرعباس هویدا
صورتحساب INVOICE
تاریخ: 12 /3 /36
Date:……………… به: دفتر والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی TO: قابل توجه جناب آقای ایرج امینی سفیر شاهنشاه آریامهر و سرپرست امور بین‌‌الملل دفتر والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی
ریالIranian
از قرار ....At پول خارجی
Forign Currency پیرو: ...................................................................Our Ref.
عطف: ................................................................Your Ref
بابت هزینه مسافرت والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی و همراهان در تاریخ 27 و 28 و برابر با 7 و 8 فروردین ماه 2536 که با یک فروند هواپیمای بوئینگ 1 ـ 727 دربستی شماره 35 ـ 394 در مسیر جده ـ آتن ـ پاریس ـ تهران انجام گرفته است. مبلغ چهار میلیون و چهل و شش هزار و نهصد ریال در بدهکار حساب آن دفتر منظور گردید.
مدیر درآمد ـ احمد جلی
جناب آقای گلسرخی استدعا دارم دستور فرمایند پرداخت شود
سند شماره ( 134 )
شماره: 15 ـ ـ 12
تاریخ: 19 /4 /53
محرمانه ـ فوری
جناب آقای هویدا نخست وزیر
حسب‌الامر مبارک شاهنشاه آریامهر تشریف‌فرمائی والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی به سازمان ملل متحد و چهار کشور اروپائی مبلغ /4 دلار مورد نیاز فوری است.
خواهشمند است مقرر فرمائید هم ارز ریالی مبلغ فوق را چک در وجه امور مالی دربار شاهنشاهی صادر و ارسال فرمایند.
وزیر دربار شاهنشاهی
سند شماره ( 135 )
شماره: 4
تاریخ: 28 /2 /1351
حضور محترم جناب آقای علم وزیر دربار شاهنشاهی
ضمن وصول رونوشت مرقومه شماره 36 مورخ 18 /2 /51 برحسب فرموده والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی استدعا دارد دستور فرمایند ماهیانه به جای صدور دویست هزار دلار مبلغ سیصد و پنجاه هزار دلار پروانه ارزی صادر و ارسال گردد که حضور مبارکشان تقدیم گردد.
رئیس دفتر والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی
علی ایزدی
15 دلار دیگر تقاضا می‌شود 51/ 3 ـ 3
ورود به دفتر امور اداری دربار شاهنشاهی
شماره: / د / الف / 3 / 625
تاریخ 1 /3 /51
توضیحات سند:
1. زنان دربار به روایت اسناد ساواک، فرح پهلوی، جلد 2، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1388، ص 2622. همان، صص 243 الی 260
3. یادداشت‌های اسدالله علم، به کوشش دکتر علینقی عالیخانی، جلد اول، ص 135
4. همان، ص 137