موضوع: فعالیت‌های نهضت آزادی در حال حاضر در خراسان
تاریخ سند: 15 مهر 1342
موضوع: فعالیت‌های نهضت آزادی در حال حاضر در خراسان
متن سند:
تاریخ:15 /7 /1342موضوع: فعالیت‌های نهضت آزادی در حال حاضر در خراسان
در حال حاضر فعالیت‌های نهضت آزادی در مشهد از هر موقع دیگر بیشتر و بهتر انجام می‌شود. زیرا اولاً آقای میلانی دوستی1 خاصی با گردانندگان و سران آن در مشهد دارند؛ ثانیاً نهضت آزادی چون افرادی مؤمن‌تر و مسلمان‌تر از جبهه ملی دارد و تز آنها بیشتر مورد توجه مردم است و به‌علاوه در مبارزات اخیر دوشادوش علما مبارزه کرده‌اند، نظر مردم با آنها مساعدتر و بهتر است و چنانچه تحقیق شده، همه افراد طرفدار آقای میلانی و کسانی که از علما و روحانیون که در امور سیاسی فعالیتی دارند، بیشتر دستورات را از [محمدتقی] شریعتی می‌گیرند و آقای شریعتی یک شب قبل از حرکت آقای میلانی با ایشان ملاقاتی خصوصی داشته و به‌طوری‌که آقای علی‌اکبر سرجمعی می‌گفتند، وضع سیاسی موجود را با ایشان در میان گذاشته و برای ایشان تشریح کرده‌اند و هم‌اکنون هم مرتب با نامبرده تماس‌های خصوصی داشتند و به‌طوری‌که در موقعی‌که آقای مرعشی به مشهد آمده بودند، به‌طور خصوصی با آقای طاهر احمدزاده و چند نفر دیگر با آقای مرعشی ملاقات نموده و اطلاعاتی در اختیارشان گذاشته است و چون بیشتر بازاری‌ها و کسانی که هم‌اکنون فعالیتی دارند، یا به آقای شریعتی اطمینان داشته و دارند و یا به آقای میلانی و این دو نفر طرفداری از یکدیگر را به دوستان خود توصیه می‌کنند.
لذا از بعد از جریانات اخیر که فعالیت‌های آقای شریعتی علنی‌تر شده است و ایشان بیشتر با اعضای نهضت تماس دارند، لذا وضع نهضت2 آزادی قدری بهتر شده است و هم‌اکنون علاوه بر دانشگاه و به‌خصوص دانشکده پزشکی و علوم و مؤسسه وعظ و تبلیغ، که طرفداران نهضت زیاد می‌باشند، اغلب اعضای کانون نشر حقایق اسلامی و آقای شایسته و امیرپور و حجازی و تدین که از اعضای برجسته تبلیغات اسلامی می‌باشند، به پیروی از ایشان با افراد نهضت آزادی کار می‌کنند و در فرهنگ نیز عده‌ای مثل آقای صدرالسادات و بازرگانی [و] امینی،3 که افرادی فعال و با ایمان هستند و به آقای شریعتی اطمینان کامل دارند، رسماً با ایشان هم‌فکری و همکاری می‌کنند.
به‌علاوه در بازار اغلب کسانی که طرفدار آقای سید محمد مظلوم عطار، رهبر حزب خدا و یا سایر کسانی که اخیراً وارد گود مبارزه شده‌اند، با آقای شریعتی و طرفداران کانون و نهضت کار می‌کنند.
در حال حاضر عمده جلسه آنها همان جلسات تفسیر کانون است که در شب‌های شنبه تشکیل می‌شود و در این جلسات که به‌عنوان تابستان و گرمی هوا مدتی تعطیل بوده ولی به صورت خصوصی ادامه داشت، تفسیرهای سیاسی و یا نامه‌هایی که از تهران می‌رسد مورد شور و بررسی قرار می‌گیرد و آنچه که لازم باشد و دیگران بدانند برای بیان به آنها نیز گفته خواهد شد.
در این جلسات اغلب افراد نزدیک به آقای شریعتی مثل حاجی کاظمی، محسنیان، محسن محسنیان، طوسی، مهندس سجادی، احمدزاده، حاج غلامرضای طوسی، علی‌اکبر سرجمعی، مهدی بازرگان، خلیل رضایی، عباس‌زاده و روحانی و عده‌ای دیگر شرکت می‌کنند و اخیراً آقای تدین، مدیر مدرسه تدین، هم رسماً در همه جلسات شرکت می‌کنند و سپس دستوراتی که لازم باشد به دانش‌آموزان عضو جبهه اسلامی در میان می‌گذارد. البته عده‌ای از دانش‌آموزان عضو جبهه اسلامی مانند پرویز پویان4 و پرویز توکلی و [پرویز] خرسند و داریوش بهزادی نیز از افراد نزدیک به آقای شریعتی می‌باشند و در بیشتر جریانات و مذاکرات شرکت دارند.
توضیح اینکه شب‌های شنبه جلسه علنی در کانون نشر حقایق منعقد، جلسات خصوصی در منزل افراد تشکیل می‌شود و البته جلسات تا سال گذشته فقط تفسیر قرآن بوده است.
به‌علاوه جلسه‌های دیگری نیز از طرف دانشجویان وابسته به نهضت آزادی اغلب در خانه‌ها تشکیل می‌شود و مطالب مورد بحث و تجزیه قرار می‌گیرد و چون افرادی نظیر آقای علی‌اکبر سرجمعی و خلیل رضایی و عده‌ای دیگر [مورد]اعتماد نزدیکان آقای میلانی می‌باشند، این افراد رفت‌وآمد نزدیکی با هم دارند و از طرز کار افرادی مثل روحانی [گلابگیر]، [اعتمادالاسلام] بختیاری [و] حاج سید مهدی حجازی بیشتر و بهتر از سایر مردم اطلاع دارند؛ به علاوه آقایان فوق‌الذکر که اغلب وابسته به انجمن دانشجویان اسلامی و از گردانندگان سال گذشته این انجمن بودند، چون در سال قبل با اشکالاتی از طرف سازمان مواجه شدند و نتوانستند در یک جلسه عمومی هیئت رئیسه انجمن را تشکیل دهند، امسال تصمیم دارند که این کار را به طور ناگهانی در یک جلسه عمومی [که در] دانشگاه یا دانشکده پزشکی تشکیل خواهد شد، به صورت عمل درآورند.
به‌علاوه انجمن اسلامی دانش‌آموزان5 هم که مرکز آن خیابانی خاکی است و زیر نظر آقای امیرپور و حاجی تدین و سامی کرمانی و حاجی غلامرضای بهزادیان فعالیت دارد و از همکاران نزدیک بدین افراد است.
در دانشکده معقول و منقول آقای واعظ‌زاده و شانه‌چی6 نیز طرفدار آقای شریعتی و تز ایشان هستند و به‌علاوه از کمیته سابق جبهه ملی خراسان آقای حاج احمد حکیمی و کاظمی رسماً با کانون و اعضاء جبهه اسلامی در مشهد کار می‌کنند.
گرچه هنوز هیچ‌یک از هیئت‌های مذهبی خراسان با نهضت آزادی و یا کانون فعالیتی و یا همکاری ننموده‌اند، ولی عده‌ای از طرفداران آنها که در جریانات اخیر رنجشی از دسته‌های خود پیدا نموده‌اند، خود را به کانون نزدیک کرده‌اند مثلاً عده‌ای از طرفداران آقای عابدزاده، رهبر انجمن پیروان قرآن و مؤسس مدارس جوادیه و عسگریه و فاطمیه که زمانی جزء مؤتلفین اسلامی بودند و تا سال قبل رسماً به عابدزاده همکاری داشتند، اخیراً از او رنجش حاصل کرده و از فعالیت در کارهای او و همکاری با نامبرده خودداری می‌کنند و خود را به علما و مخالفین که روح دینی دارند، نظیر آقای شریعتی نزدیک کرده‌اند. از آن جمله آقای حاج مرتضی سخاوتی، حاج حسین صبوری، حاجی اثناعشری داروفروش و حاجی هلالیان و عده‌ای دیگر هستند. البته این افراد در حالی‌که به علل دینی مخالف با وضع موجود و دولت هستند، هنوز شم سیاسی خاص ننموده‌اند و ازاین‌جهت خود را به نهضت نزدیک‌تر می‌کنند که روح دینی در آنها زیادتر از سایر دسته‌جات سیاسی و فعال و مخالف دولت است.
ولی یک مسئله هم در خلال مبارزات این دسته به چشم می‌خورد و آن این است که هدف در حال حاضر یکی است، لذا چون هدف یکی یعنی مبارزه با دولت و یا هر دولتی دیگر است، که این روش را داشته باشند.
لذا جبهه مخالفین به خوبی در یک مسیر حرکت می‌کند و در حالی‌که باطناً افراد جبهه ملی با مبارزه علما و اینکه آنها اکثرشان به جز چند نفری، قشری فکر می‌کنند، مخالف هستند ولی چون امروز هدفشان واحد است مخالفتی ظاهری بین آنها بروز نمی‌کند و به‌اصطلاح متحداً یک راه را با هم طی می‌کنند. به‌علاوه در حال حاضر در مبارزاتی که برعلیه دولت جریان دارد، عیب بروز عدم تمرکز است، زیرا هر دسته‌ای برای خود کار می‌کند و رهبران دسته دیگر را نمی‌شناسد و در هر محله‌ای امروز عده‌ای مخالف دولت می‌باشند ولی با آنها [که] در سایر نقاط کار می‌کنند خیلی مربوط نیستند و آشنایی ندارد و به‌خصوص عیب بزرگ در این است که در مشهد برخلاف تهران، مردم به خوبی احمدزاده و دل‌آسایی و یا کلالی را نمی‌شناسند و نمی‌توانند مانند دکتر صالح و دکتر آذر به آنها اعتماد داشته باشند. روی این اصل که دیرتر کار مبارزاتی مردم در این شهر صورت واحد و تشکیلاتی به خود می‌گیرد.
گیرندگان: اداره کل سوم
بانوان
توضیحات سند:
1. در اصل: دوشتی2. در اصل: نهضتی
3. در اصل: امنیی
4. امیرپرویز پویان در سال ۱۳۲۵ش. در مشهد متولد شد. دوره متوسطه را در دبیرستان فیوضات مشهد گذراند و درآنجا با بهروز بهزادی و پرویز خرسند آشنا شد. ورود پویان در نوجوانی به بحث‌ها و فعالیت‌های سیاسی با حضور در جلسات مذهبی ـ سیاسی گروه‌های مخالف رژیم و نیز در منزل آیت‌الله میلانی رقم خورد. یکی دیگر از منابع حساسیت به مسائل سیاسی و اجتماعی زمان در امیرپرویز، برادرش حسن بود که گرایشهایی چپ‌گرایانه داشت و از طرفداران مسلک مارکسیست بود. با انشعاب نهضت آزادی از جبهه ملی، امیرپرویز پویان به دلیل گرایش‌های مذهبی‌اش، از جبهه ملی جدا شد و به فعالیت در نهضت آزادی پرداخت. پویان پس از اخذ دیپلم، در سال 1344 مشهد را به قصد تهران ترک کرد و در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد.
روند تغییر ایدئولوژی و گرایش به گروه‌های چپ که مدتی بود در پویان آغاز شده بود، با ورودش به تهران تسریع پیدا کرد و با آشنایی با افرادی همچون مسعود احمدزاده هروی، مفتاحی و احمد فرهودی، این تغییر کامل شد. این افراد و عده‌ای دیگر از همفکرانشان به تشکیل گروه‌هایی دست زدند که هدف نخستین‌شان مطالعه درباره مارکسیست بود اما به‌تدریج با عضوگیری و گسترش اندیشه‌هایشان به سایر گروه‌ها در شهرستان‌های دیگر، ازجمله در مشهد، فکر مبارزه مسلحانه و چریکی نیز در آنها پروبال گرفت. پویان در سال 49 جزوه مشهور خود «ضرورت مبارزه مسلحانه و رد تئوری بقا» را به رشته تحریر درآورد. در این مقاله که نخستین اثر تئوریک یک مارکسیست ایرانی پیرامون مبارزه مسلحانه بود، با انتقاد از گروه‌های سیاسی منفعل، خواستار مبارزه مسلحانه شد و خود نیز در این راه پیش‌قدم گشت. گروه پویان، احمدزاده و مفتاحی با گسترش هسته‌‌ها در تهران، تبریز و مشهد و با الگو قراردادن روش مبارزان برزیلی، مبارزات مسلحانه شهری را در دستور کار قرار داده و چند عملیات را نیز در شهرهای مختلف اجرا کردند. پس از واقعه سیاهکل و محاکمه و اعدام تعدادی از مبارزان همفکر این افراد، بازماندگان آن واقعه و گروه پویان به یکدیگر نزدیک شدند و درنهایت منجر به تشکیل «سازمان چریک‌های فدایی خلق» در بهار سال 1350 شد. اما دیری نگذشت که با لو رفتن و دستگیری یکی از اعضای سازمان، خانه امن پویان و اعضای تیمش افشا شد و در خرداد سال 1350، ساواک با تعداد زیادی نیرو آن محل را محاصره و مورد حمله قرار داد که پس از یک درگیری شدید و بی‌نتیجه ماندن مقاومت، پویان به همراه چندتن دیگر با خوردن سیانور به زندگی خود پایان دادند.
قتل پویان و دوستانش سرآغاز یک رشته زدوخوردهای مشابه در تهران و شهرهای دیگر شد که تا پایان دوران پهلوی به تناوب ادامه یافت. از سوی دیگر، دفن پنهانی اجساد پویان و همفکرانش و ایجاد مزاحمت برای کسانی که در جست‌و‌جوی محل دفن اجساد بودند، در تهران و مشهد به برگزاری چند تجمع و حرکت اعتراضی منجر شد و این مبارزه ادامه پیدا کرد.
5. انجمن اسلامی دانش‌آموزان از دانش‌آموزانی که به کانون نشر حقایق اسلامی رفت‌وآمد داشتند، شکل گرفته بود و از سال 1339ش. فعالیت خود را آغاز کرد. اعضای این انجمن غیر از جلسات کانون، خود نیز جلساتی داشتند و در آن به مسائل مختلف اعتقادی می‌پرداختند. در سال‌های 1340 و 1341 این انجمن فعالیت زیادی داشت. آنان در راهپیمایی‌ها و پخش اعلامیه‌ها در مشهد حضور پررنگی داشتند که در جریان همین فعالیت‌ها در بهمن 1341 پرویز خرسند، احمد طوسی و پویان و قاسمی دستگیر و به یک سال زندان محکوم شدند. این انجمن بعد از 15 خرداد 42 با سخت‌تر شدن اوضاع سیاسی کشور، جلسات خود را به‌صورت مخفیانه ادامه داد تا اینکه اکثر اعضاء اصلی آن دبیرستان را تمام کردند و به دانشگاه تهران راه یافتند و انجمن به تعطیلی کشیده شد و اعضاء آن در تهران به فعالیت‌های خود ادامه دادند.
6. استاد کاظم مدیر شانه‌چی در سال ۱۳۰۶ش. در مشهد چشم به جهان گشود و در خانواده‌ای مذهبی رشد کرد. از کودکی توسط پدر به مدرسه‌های جدید سپرده شد و دوره‌های دبستان و دبیرستان را در آن شهر به پایان برد و سپس به تحصیل علوم دینی روی آورد. در سال ۱۳۲۶ش. که مصادف با سرآغاز تحولات جدید در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی کشور بود، او در مدارس دینی مشهد مشغول به تحصیل شد. از اساتید این دوره تحصیلی ایشان، می‌توان به اساتید و آیات عظام ادیب نیشابوری، محقق هروی، میرزا احمد مدرس یزدی، حاج شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی، سید یونس اردبیلی، سید محمدهادی میلانی و استاد مهدی الهی قمشه‌ای اشاره کرد.
استاد شانه‌چی پس از سی سال تلاش در مسیر دانش، به منزلت والای علمی نایل گردید و خود یکی از اساتید حوزه علمیه مشهد شد. او در حوزه علمیه مشهد به تدریس ادبیات، فقه و اصول اشتغال داشت. در سال ۱۳۳۷ش. در تأسیس دانشکده الهیات مشهد که مسئولیت کار با مرحوم دکتر فیاض بود، همکاری داشت و خود نیز در آنجا سالیان متمادی به تدریس حدیث و درایه، فقه، تاریخ اسلام و تاریخ ادیان پرداخت که مجموعه درس‌های علم الحدیث ایشان بعدها چاپ گردید که از مهمترین آثار استاد محسوب می‌شود. از خدمات با ارزش دیگر ایشان، تألیف تاریخ فقه بر اساس فقه و فقهای شیعی و فهرست کتابهای خطی کتابخانه‌های مشهد مقدس، که بخشی را به تنهایی و بخشی را با کار گروهی به انجام رسانید، است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سرپرستی گروه حدیث «بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی» را بر عهده گرفت. در اینجا استاد شانه‌چی کارهای مهم و پرزحمت دیگری نیز انجام دادند که تدوین فرهنگ لغات وارده در احادیث شیعی و استخراج و تدوین احادیث نبی اکرم (ص)، شاهدی بر تلاش و پشتکار ایشان است.
استاد کاظم مدیر شانه‌چی در شامگاه دوشنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۳۸۱ش. دار فانی را وداع گفت. پیکر وی پس از تشییع در در جوار بارگاه مطهر رضوی به خاک سپرده شد.