گزارش
تاریخ سند: 27 مرداد 1336
گزارش
متن سند:
شماره: الف /1910 تاریخ:27 /5 /1336گزارش
یکی از بستگان غلامحسین صاحبدیوانی1 اظهار می‌داشت با آنکه آقای اردشیر زاهدی مورد علاقه علیاحضرت ملکه مادر2 می‌باشند معهذا به علت مخالفت شدید علیا حضرت ملکه ثریاپهلوی 3 با ازدواج والاحضرت همایون شهناز پهلوی با اردشیر زاهدی این ازدواج تاکنون صورت نگرفته و حتی مخالفت و اقدامات معظم‌لها در دربار شاهنشاهی با توجه به نفوذی که در شخص شاهنشاه دارند باعث خنثی گردیدن اقدامات والاحضرت اشرف4 و سایرین گردیده است.
گوینده اضافه نموده علاوه بر مخالفت علیا حضرت ملکه یک سیاست خارجی نیز با این ازدواج موافق نیست و با روابط و رفت و آمد زیادی که بین آقای اردشیر زاهدی و والاحضرت همایون شهناز پهلوی وجود دارد معهذا تاکنون مانع انجام آن شده‌اند.
شخص مطلعی که در دربار رفت و آمد دارد می‌گفت چون تیمسار سرلشگر بختیار برای برکناری زاهدی اقدامات شدیدی نموده‌اند و حتی به دستور شاهنشاه با تهدید زاهدی با اسلحه کمری وی را مجبور به نوشتن استعفانامه نموده‌اند. لذا اردشیر زاهدی با تیمسار بختیار میانه خوبی ندارد و ایشان را دشمن خانواده خود می‌شناسند و به همین جهت تیمسار بختیار نیز در جلوگیری از انجام این ازدواج با کمک علیا حضرت ملکه ثریا پهلوی نقش مؤثری را به عهده دارند.
منبع- موثق
ارزش خبر- تأیید شده
توضیحات سند:
1. غلامحسین صاحبدیوانی، از مالکان شیراز بود که بعد از مرگ رضاخان، همسر وی تاج‌الملوک را به عقد خود درآورد. وی به واسطه ازدواج با مادر محمدرضا پهلوی به عنوان نماینده مجلس از حوزه فسا انتخاب شد.2. تاج الملوک آیرملو، فرزند تیمور خان میرپنج در 16 اردیبهشت 1274 ﻫ ش در باکو به دنیا آمد. وی دومین همسر رضاخان بود. پس از درگذشت همسر اول رضاخان در سال 1294 با او ازدواج کرد. تیمور خان پدر تاج‌الملوک فرمانده فوج قزاقى بود که رضاخان در آن خدمت می‌کرد، وی از مهاجرین آذربایجان شوروى بود. در آن زمان براى رضاخان افتخارى بود که با دختر یک میرپنج ازدواج کرده است. رضاخان از ابتداى ازدواج با تاج‌الملوک با او اختلاف داشت، لذا روابط خوبى با هم نداشتند و این روابط بعد از اینکه وى در سال 1301 دخترى از خاندان قاجار به نام ملکه توران را به زنى گرفت، تیره‌تر نیز شد. از آنجایی که تاج‌الملوک ولیعهد آینده ایران (محمدرضا) را به دنیا آورده بود، رضاخان سعى مى‌کرد با احترام با او رفتار کند. وى زنى بداخلاق، تندخو و هوسباز بود. تاج الملوک بعد از اینکه رضا شاه در تبعید مرد، کمی بعد در تهران غلامحسین صاحبدیوانی را به عنوان معشوقه خود برگزید و چهار سال بعد از آن با یکدیگر ازدواج کردند. صاحبدیوانی در واقع هم سن و سال پسر تاج‌الملوک و عضو یکى از شاخه‌هاى خانواده قوام‌الملک شیرازى از با نفوذترین خانواده‌های استان فارس بود. به گفته‌ی فردوست تاج الملوک بعدها چندین همسر رسمى و غیر رسمى انتخاب کرد. وی در حالی که بیش از 80 سال سن داشت با رحیم على خرم که یک کارگر آسفالت‌کار بود ازدواج کرد. رحیم على خرم که یک روستایى بى سواد با هیکلى درشت بود، بعد از انتخاب توسط ملکه‌ی 85 ساله به عنوان معشوقه رسمى، یک شبه به مقاطعه‌کارى ترقى کرد که تاسیسات پارک خرم [پارک ارم فعلى در بزرگراه تهران ـ کرج] و کاباره جزیره بخشی از دارایی‌های او بودند. با پیروزی انقلاب اسلامی وی به خاطر جرایمی از قبیل تجاوز و قتل زنان و دختران و انداختن یک مرد در قفس شیر که به دفاع از ناموس خود پرداخته بود، به اعدام محکوم شد. حمیدرضا پهلوى [فرزند رضا خان از زن چهارمش بنام عصمت‌الملوک] پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران اظهار مى‌داشت که «تاج‌الملوک بسیار آلوده به فساد اخلاقى بود و حتى در زمان حیات رضاشاه نیز داراى معشوقه بود. یک بار که رضا شاه نسبت به ارتباط خادم منزل خود [سلیمان بهبودى] با همسرش مشکوک شده بود، آنقدر او را کتک زد که در معرض مرگ واقع شد. او مدتى با تهدید و ارعاب با دامادش [شوهر شمس، مهرداد پهلبد] ارتباط نامشروع برقرار ساخته بود.» به گفته یکى از رهبران سلطنت طلب «ملکه مادر که نزدیک به 90 سال دارد و به سختى حرکت مى‌کند بدون ملاحظه سن و سال خود و لطمه‌اى که از این رهگذر به مبارزات گروه‌هاى سلطنت طلب [!] و پرستیژ آنها وارد مى‌آید!! در آپارتمان‌هایشان در نیویورک.... و این موضوع باعث بى‌آبرویى نهضت[!] شده است.» ثریا اسفندیارى زن دوم محمدرضا پهلوى درباره او مى‌گوید: «وى [تاج‌الملوک] به عنوان مادر نخستین و بزرگ‌ترین پسر [بعد از مرگ رضاخان] همچنان در رأس مى‌ماند و طبیعتا در تصمیم‌گیری‌ها و بعضى از مسائل داخلى اثر مى‌گذارد. من به این نتیجه رسیده بودم که دربار ایران اساسا دربار زنان است. گر چه از نظر قانونى هیچ نوع حقى نداشتند، لکن در عمل با به کار بردن هزاران نیرنگ و فریب و دودوزه بازی‌ها به هدف و مقصد خود مى‌رسیدند. احساس مى‌کردم، من تحت سلطه دربار زندگى مى‌کنم که ملکه مادر یا رئیسه خاندان در رأس آن قرار دارد. این اشتباه خواهد بود اگر تصور کنیم که زنان آنچنانى از سیاست سر در مى‌آوردند، افق دیدشان بسیار کوتاه و محدود بود. مهم‌ترین مساله مورد نظر و توجه آنها انواع دسیسه‌ها و پشت‌هم‌اندازی‌هاى زیبنده دربار بود...»
تاج الملوک در 19 اسفند 1360 در آکاپولکو مکزیک درگذشت.
ر.ک: بازیگران عصر پهلوى از فروغى تا فردوست، محمود طلوعى، صفحات 647 و 648 و زندگى پرماجراى رضا شاه، اسکندر دلدم، جلد اول، صفحات 19 تا 23 و نیز خاطرات ملکه ثریا اسفندیارى، ترجمه موسى مجیدى، صفحات 66 و 67
3. ثریا اسفندیاری، فرزند خلیل اسفندیاری و همسر آلمانی‌اش اوا کارل در تیرماه 1311 ﻫ ش در اصفهان به دنیا آمد. وی در 8 سالگی به آلمان رفت و در سال 1316 به ایران بازگشت. در اصفهان وارد مدرسه آلمانی‌های مقیم اصفهان شد و تا سال 1320 در آنجا به تحصیل پرداخت. در سال 1326 به همراه خانواده به سوئیس رفت. انتخاب ثریا برای همسری شاه از سوی خواهرش شمس انجام گرفت. وی در یک مجلس میهمانی در سفارت ایران در لندن ثریا را پسندید و به محمدرضا پیشنهاد داد. وی که آرزوی هنرپیشگی داشت در 23 بهمن 1329 به عقد محمدرضا پهلوی درآمد. محمدرضا 7 سال پس از جدایی از فوزیه با ثریا ازدواج کرد. وی ظاهراً هیچ علاقه‌ای به شهناز و سایر اعضای خانواده‌ی شاه نداشت. وی در جریان فرار محمدرضا پهلوی در 25 مرداد 1332 به بغداد و سپس رم با وی همراه بود. ثریا به دلیل اینکه صاحب فرزند نمی‌شد، سرانجام در 24 اسفند 1336 از محمدرضا پهلوی جدا و طلاق وی از طریق مجلس شورای ملی اعلام شد. ثریا پس از جدایی از محمدرضا دیگر هیچ‌وقت به ایران بازنگشت و در 3 آبان 1380 در پاریس درگذشت. وی وصیت کرده بود که اموالش را پس از حراج در اختیار صلیب سرخ فرانسه، کودکان عقب مانده فرانسه و سگ‌های ولگرد پاریس بدهند.
4. اشرف پهلوی، فرزند رضا در سال 1298 ﻫ ش در زیر یک چادر چرمى در حومه شهر تهران از همسر دوم رضاخان به نام تاج‌الملوک متولد شد. اشرف 2 دقیقه زودتر از محمدرضا برادر دوقلویش به دنیا آمد و از ابتدا داراى خلق و خوى تند و تیز بود. در حالى که محمدرضا در سوئیس در مدرسه لوزان مشغول تحصیل بود، اشرف که 17 سال بیشتر نداشت به همراه پدرش در لشکرکشى به آذربایجان و اطراف آن شرکت داشت. در 15 سالگى با علی قوام ازدواج کرد ولى طولى نکشید که از او جدا شد. در زمان اشغال ایران و کناره‌گیرى رضاشاه، متفقین قبول کردند که اشرف در ایران بماند و رضاخان به وى اظهار داشت: «تو خوب مى‌دانى که باید اینجا بمانى. این وظیفه توست. از این به بعد در خانواده پهلوى تو تنها مرد هستى.» از همان زمان تا آخر عمر سلطنت پهلوى همواره اشرف بود که محمدرضا را سرپا نگه مى‌داشت و تصمیمات جدى و حساس را براى او مى‌گرفت.
اشرف عهده‌دار تمامى جلسات تفریحى دربار بود و فوزیه خواهر ملک فاروق را وی براى اولین بار جهت همسرى شاه تعیین کرد. تنها زنى که تا حدودى اشرف را به ناکامى کشاند ثریا همسر دوم شاه بود که سرانجام با توطئه اشرف مجبور به طلاق شد.
وى در امور سیاسى و بین‌المللى هم دخالت مى‌کرد و با رؤساى جمهور آمریکا (ترومن)، انگلستان (چرچیل) و شوروى (استالین) ملاقات کرد و تنها زن ایرانى است که داراى مدال پرچم سرخ از اتحاد جماهیر شوروى است.
اشرف سه ازدواج رسمى داشت، همسر دوم او احمد قوام شفیق یک جوان مصرى بیکار بود که در ایران به ریاست خط هوایى انتخاب شد. مهدى بوشهرى همسر سوم اشرف بود. در خصوص فساد اخلاقى و روابط نامشروع وى مطالب زیادى در اسناد وجود دارد که در این جا یک نمونه ذکر شده است: «طبق اظهارات غیرنظامى حسین فدایى در زمان حضور والاحضرت اشرف در پاریس یک جوان که احتمالاً افکار ضد نظام داشته از روابط جنسى با ایشان فیلمى تهیه کرده و مدتى است که از دربار شاهنشاهى حق‌السکوت دریافت مى‌کند و...»
طبق گزارش‌های ساواک، اشرف به وسیله مصونیت ویژه‌اى که داشت اقدام به قاچاق مواد مخدر در سطح گسترده و بین‌المللى کرده و یک بار نیز در چمدان‌هاى وی در فرودگاه سوئیس مقداری مواد مخدر یافت شد که باعث رسوایی رژیم پهلوی گردید. اشرف به وسیله نفوذ خانوادگى و صرف مبالغ هنگفت توانست مساله را حل کند به طورى که روزنامه مذکور معذرت خواهى نموده و خبر را تکذیب و نسخه‌هاى فروش رفته یک کتاب را که براساس این خبر در فرانسه چاپ شده بود، جمع‌آورى کرد.
اشرف پس از پیروزى انقلاب به کشور فرانسه گریخت و مطالبى برضد جمهورى اسلامى در روزنامه‌هاى پاریس به چاپ رسانید. طبق اسناد موجود وى در جلسه‌اى با حضور بنى‌صدر و مسعود رجوى و برخى دیگر از اپوزیسیون فرارى از کشور، در فرانسه شرکت کرده است.
رک: اشرف پهلوى به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخى، 1378