قوام‌الدوله
تاریخ سند: 5 اسفند 1302
قوام‌الدوله
متن سند:
۵ برج حوت 1205از قرار تحقیق اشخاصی که جداً بر له بقاء سلطنت و بر علیه تغییر رژیم مشغول اقدامات هستند، اسامی آنها به قرار مفصله ذیل است:1
قوام‌الدوله، شیخ علی مدرس2، امام جمعه، 3 فهیم‌الملک،4 وحید الملک،5 منصور‌الملک،6 مدرس، مورخ‌الدوله،7 نبیل‌الدوله،8 جلیل‌الملک،9 دکتر حسن خان،10 ملک الشعراء،11 حاجی مخبر‌السلطنه،۱۲ نصیرالسلطنه.۱3
توضیحات سند:
١- بیشتر اشخاص مذکور مخالفت جدی و مؤثری با سردار سپه نکردند و عده‌ای بعدأ جزء هواداران رضا شاه شدند و به جرگه خادمان حکومت پهلوی پیوستند. برخی نیز سکوت کردند.2- شیخ علی مدرس ( ۱۳۳۳-۱۲۵۶ ش) فرزند حاج ملا محمد تهرانی، در نجف نزد میرزای شیرازی و آخوند خراسانی تحصیل کرد و به مقام اجتهاد نایل آمد. به تهران بازگشت و تا پایان حیاتش در این شهر به تبلیغ و تدریس پرداخت. شیخ علی مدرس چندین مرتبه از طرف مردم تهران به نمایندگی مجلس شورای ملی (دوره دوم تا هفتم) انتخاب گردید اما به دلیل عدم اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی (نظارت پنج نفر از مجتهدان بر مصوبات مجلس) هیچ گاه در مجلس حضور نیافت (مدرس تهرانی، محمد کاظم. تأملاتی بر زندگی آیت‌الله آقا شیخ على مدرس»، تاریخ معاصر ایران، کتاب نهم. ص190-171)
شیخ علی مدرس از نهضت ملی نفت حمایت کرد و با دولت مصدق به همکاری پرداخت و در انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی. رئیس انجمن نظارت بر انتخابات تهران شد (مکی، سال‌های نهضت ملی، ج ۵، ص ۵۵).
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، منزل شیخ علی مدرس به اشغال کودتاچیان در آمد و عده‌ای از افراد خانواده او توقیف شدند و تحت بازجویی قرار گرفتند (مدرس تهرانی، همان جا، مختصری از شرح حال مرحوم آیت‌الله مدرس تهرانی» پست تهران، شمـ ۴۶۱، ص ۸).
٣- سید محمد امامی [امام زاده] (۱۲۹۳ ق. ۱۳۲۴ ش) فرزند زین العابدین امام جمعه تهران، وی پس از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان و خلع برادرش ابوالقاسم امام جمعه (که از مخالفان مشروطه بود) به سمت امام جمعه تهران منصوب گردید و تا پایان عمرش در این مستند باقی ماند (شریف رازی. گنجینه دانشمندان. ج ۱، ص ۲۶۳: مخبر‌السلطنه هدایت. گزارش ایران، ص ۲۴۳؛ علوی، ابوالحسن، رجال عصر مشروطیت، ج ۱، ص28).
۴- خلیل فهیمی (۱۲۵۹- ۱۳۳۰ ش) فرزند میرزا محمود خان نعیم‌السلطنه، ابتدا به خدمت وزارت خارجه درآمد در ۱۳۲۷ ق نایب الحکومه قزوین شد. مشاغل بعدی او به ترتیب زمانی عبارت است از: نماینده قزوین در دوره دوم مجلس شورای ملی، ۱۲۹۱ ش مدیر کل وزارت خارجه، ۱۲۹۲ انتقال به وزارت مالیه و تصدی مقام مدیر کل و معاونت آن وزارتخانه، وزیر مالیه در کابینه قوام (۱۳۰۱)، نماینده قوچان درمجلس شورای ملی (دوره ۴، ۶، ۷، ۸، ۹)، استاندار آذربایجان (۱۳۱۲-۱۳۱۵)، سفیر ایران در ترکیه ( ۱۳۱8-۱۳۱5 ) استاندار آذربایجان (۱۳۲۰)، وزیر کشور (کابینه حکیمی ۱۳۲۴، کابینه هژیر ۱۳۲۷). استاندار آذربایجان شرقی- (۱۳۲۷)، وزیر مشاور (کابینه ساعد ۱۳۲۷- ۱۳۲۸، کابینه رزم آرا ۱۳۲۹). کفیل نخست‌وزیری در اسفند ۱۳۲۹. (ممتحن‌الدوله، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ص ۶۵- ۱۶۴، «چند پرده از زندگانی رجال معروف ایران»، روزنامه امید، تهران، ۱۳۲۴ش، ص ۶۱-۶۰: روزنامه با اطلاعات شمـ ۳۰۷ [۲۳ شهریور ۱۳۰۶] وشمـ ۷۵۲۱ [۲۸ اردیبهشت 1330])
۵- عبدالحسین شیبانی ( 1252-۱342ش). خبرنگار روزنامه تایمز، نماینده مجلس شورای ملی از تهران دوره دوم و سوم و از تبریز دوره چهارم)، وزیر پست و تلگراف (دولت موقت ملی کرمانشاه). وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه (کابینه سپهدار رشتی). وزیر پست و تلگراف (کابینه قوام ۱۳۰۱). معلم دارالفنون و استاد تاریخ دانشگاه تهران مؤلف سه جلد تاریخ قرون وسطی (مورخ‌الدوله. ایران در جنگ بزرگ، ص ۳۰۸؛ خاطرات سردار اسعد بختیاری، ص ۷۳؛ رحیم زاده صفوی، اسرار سقوط احمد شاه، ص ۲۹۳-۲۹۲).
۶- رجبعلی (على) منصور (۱۳۰۵ ق- ۱۳۵۳ ش) نخست‌وزیر دوران سلطنت رضا شاه و محمد رضا شاه پهلوی. چندین مرتبه نیز به وزارت رسید. وی پدر حسنعلی منصور نخست‌وزیر معدوم محمد رضا شاه پهلوی است.
۷- احمد علی سپهر (۱۲۶۹- ۱۳۵۴ ش) یک بار در کابینه ششم قوام‌السلطنه به وزارت پیشه و هنر رسید از دوران جنگ دوم جهانی تا سال ۱۳۳۱ رئیس هیأت مدیره شرکت مختلط شیلات ایران و شوروی بود. آخرین سمت او رئیس هیأت مدیره بانک بیمه بازرگانی بود. وی در نویسندگی نیز دستی داشت و آثاری از خود به جای نهاده (قریشی، چهره‌های آشنا، ص ۲۸۷: سالنامه دنیا، شمـ اول( ۱۳۲۴ ش)، ص ۱۳۹).
۸- علیقلی نبیل‌الدوله متولد ۱۲۹۵ ق، عضو وزارت خارجه. کاردار سفارت ایران در آمریکا که موجبات استخدام مستشاران آمریکایی به رهبری مورگان شوستر را برای مالیه ایران فراهم آورد. مدتی کاردار ایران در ترکیه بود و زمانی هم پیشکار محمد حسن میرزای قاجار ولیعهد احمد شاه شد (ممتحن‌الدوله، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ص ۱۸۸. رحیم زاده صفوی، اسرار سقوط احمد شاہ، ص ۲۹۲).
9- نصر‌الله شیبانی (متولد ۱۲۹۵ ق). عضو وزارت خارجه و نماینده کاشان و نطنز در چهارمین دوره مجلس شورای ملی۔
۱۰- حسن لقمان ادهم (متوفی ۱۳۴۵ ش) پزشک مخصوص دربار احمد شاه، دو بار در دوران سلطنت احمد شاه قاجار و دو مرتبه در کابینه دکتر محمدمصدق به وزارت رسید (سرمد، اعزام محصل به خارج از کشور در دوره قاجار، ص ۴۰۵ و ۴۰۶: بهبودی، خاطرات، ص ۸۰؛ مخبر‌السلطنه هدایت، گزارش ایران، ص ۳۷۰؛ همو، طلوع مشروطیت ص ۲۵۳)
. ۱۱- محمد تقی بهار (۱۳۰۴ ق- ۱۳۳۰ ش) ادیب، شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه. پنج دوره نماینده مجلس شورای ملی شد. یک بار هم در کابینه قوام وزیر فرهنگ بود.
۱۲- مهدی قلی مخبر‌السلطنه هدایت (۱۲۸۰ ق- ۱۳۳۴ ش)، نخست‌وزیر دوران سلطنت رضاشاه پهلوی (۱۳۰۶- ۱۳۱۲)، چند مرتبه وزیر وحاکم ایالت‌های مختلف شد و در سال ۱۳۰۵ش رئیس دیوان عالی کشور بود.
۱۳- مهدی نصیرالسلطنه، فرزند میرزا حسن خان محتشم‌السلطنه اسفندیاری، زمانی معاون وزارت عدلیه بود، سپس از سوی مردم بابل بار فروش) در چهارمین دوره مجلس شورای ملی عضویت یافت، مدتی هم والی فارس و کرمان بود (عاقلی، تیمورتاش در صحنه سیاست ایران، ص8)