کنگره حزب توده
کنگره حزب توده
متن سند:
طبق اطلاع در تاریخ 15 /11 /30 سومین کنگره1 حزب منحله توده در کرج با خود 180 نفر نمایندگان محلی شهرستانها تشکیل شده ابتدا رضوی2 کارمند خط شوسه که من بهتر از همه بوده کنگره را افتتاح سپس بزرگ3علوی پرتو علوی4 رحیم نامور5 محمدعلی شریفی6، بزرگمهر، دانش زاده7 رجبی8 اکبرها9 شود ریان دکتر10 جودت بریاست کنگره و رضا رادمنش11 رضا روستا12 ایرج اسکندری13 و دکتر مهندس کیانوری به عضویت افتخاری هیئت مدیره انتخاب و دو صندلی بنام سلیمان محسن اسکندری14 و دکتر تقی ارانی15 مؤسسین حزب خالی گذارده شده است سپس اعتبارنامه ها مطرح شده و خلیل16 آذر نماینده کمیته حزب توده شیرگاه نسبت به اعتبار نامه احمد17 و مرتضی18 لنکرانی و حسین هلالی19اعتراض نموده که پس از حضور رسیدگی تصویب شده است بعد رؤسای کمیته...مختلفه گزارش فعالیتهای کمیته ها را قرائت نمودند در این موقع 35 نفر بنام شورای عالی کمیته مرکزی حزب توده و 11 نفر به عضویت کمیسیون تفتیش20 کل انتخاب شده اند.
این کنگره 48 ساعت اول داشته و ضمنا در سازمان به سازمانهای فعلی حزب توده اضافه شده اولی سازمان (اوسوالیاخیم) سازمانی که به افراد عملیات تیراندازی و نظامی را تعلیم مینماید.
.
دومی سازمان هلال احمر که وظیفه سازمان مزبور تعلیم و تربیت پزشک و پرستار برای معالجه و مداوای مجروحین است.
در این کنگره دکتر رادمنش بسمت رهبری کل و محمدعلی شریفی به دبیری مسئول کمیته مرکزی انتخاب شده اند و کنگره تصویب نمود که فرقه دمکرات21 آذربایجان شروع به فعالیت نماید و شورای متحده مرکز به فرقه دمکرات آذربایجان کنگره خود را در 25 اسفند تشکیل دهند و پس از تشکیل کنگره شورای متحده مرکزی شورای اتحادیه دهقانان کمیته مرکزی جوانان و فرقه دمکرات در این شورا شرکت نمایند و محل تشکیل این شورا تهران باشد و دستور شورای مزبور را کلیه سازمانها اجرا نمایند و همچنین تصویب شده که روزنامه22 مردم ارکان رسمی کمیته مرکزی حزب توده و روزنامه ظفر23 ارکان شورای متحده24 و رزم ارکان سازمان جوانان و روزنامه زبان25 آذربایجان ارکان رسمی فرقه دمکرات آذربایجان باشند.
پرونده فعلی کیانوری اخبار روز 12 /12/
توضیحات سند:
1ـ کنگره سوم حزب توده : برگزاری این کنگره که به کنگره کرج مشهور شد همواره یکی از مسائل مورد مناقشه در تاریخ حزب بوده است، زیرا مصوبات آن مورد تایید شوروی قرار نگرفت و به همین علت هیچگاه به رسمیت شناخته نشد و رهبران حزب توده هم نه تنها در خاطرات خود، بلکه در اعتراضات خویش نیز برگزاری کنگره سوم را منکر شده اند.نخستین کنگره حزب توده در 1323 و کنگره دوم آن در 1327 برگزار شد.
2ـ دکتر تقی رضوی از اعضای ساده حزب توده بود که در دوران وزارت دکتر یزدی در وزارت بهداری معاون او بود و سپس از حزب کناره گرفت و به اتفاق همسر لهستانی اش در لهستان زندگی می کرد.
خاطرات کیانوری ص 80 در حزب توده چندین نفر با نام رضوی عضویت داشته اند که از آنجمله می توان دکتر تقی رضوی مهندس احمد رضوی سید هدایت رضوی و مرتضی رضوی را نام برد.
سید هدایت رضوی از فعالین قدیمی و عضو تشکیلات اجتماعیون و عامیون قزوین بود و از دوستان عبدالصمد کامبخش به شمار می رفت او در سال 1310 به اتهام فعالیتهای کمونیستی دستگیر و زندانی شد و پس از شهریور 1320 از زندان آزاد و به حزب توده و پیوست.
برگرفته از اسناد ساواک 3ـ سید مجتبی علوی معروف به بزرگ علوی وی فرزند ابوالحسن علوی و نوه حاج محمد صراف از رجال دوران مشروطیت بود که در سال 1283 شمسی در تهران بدنیا آمد تحصیلات ابتدایی را در مدارس فرهنگ و اقدسیه تهران پشت سرگذاشت و در سال 1302 برای تحصیل به آلمان رفت و در همین دوران بواسطه پدر و برادرش مرتضی علوی با بسیاری از چهره های فرهنگی و سیاسی فعال در آن کشور آشنا شد که همین آشنائیها زمینه ساز فعالیت های بعدی او در ایران بود وی در سال 1307 به ایران بازگشت و با عنوان مترجمی و معلمی در شیراز و تهران مشغول بکار شد و پس از آشنائی با صادق هدایت در سال 1309 در کنار مجتبی مینوئی و عبدالحسین نوشین گروه «رجعه» را تشکیل دارند که هر یک در رشته ای از فرهنگ و هنر ایران از نامداران ادبیات نوین بشمار می روند.
آشنائی علوی با دکتر ارانی که بواسطه روابط پدر و برادرش با او سابقه نسبتا طولانی داشت، پس از بازگشت ارانی به ایران در سال 1309 تأثیر بسزائی در آراء و اندیشه های او گذاشت این آشنائی و همکاری پس از پیوستن ایرج اسکندری به آنان انتشار مجله دنیا را در پی داشت (1312) تا زمان توقیف نشریه دنیا در سال 1315 علوی در هیئت تحریریه آن بود وی به همراه گروه 53 نفر در سال 1316 دستگیر شد پس از شهریور 1320 و آزادی از زندان علوی به حزب توده پیوست و به عضویت کمیته ایالتی تهران و کمیته مرکزی درآمد علوی در سال 1321 ورق پاره های زندان و در سال (1323) پنجاه و سه نفر را که هر دو کتاب مجموعه یادداشتها و خاطرات او از دوران دستگیری در زندان است در غالب داستان منتشر کرد در کنگره اول حزب توده (1323) به نمایندگی از تهران حضور داشت و در کنگره دوم (1327) به عنوان عضو مشاور کمیته مرکزی انتخاب شد در سال 1332 برای شرکت در شورای جهانی صلح به پراک رفت که با وقوع کودتای 28 مرداد و دستگیری اعضای حزب توده از همانجا به آلمان رفت و تا پایان عمر (1357) در آنجا زندگی می کرده و به تحقیق و تدریس در دانشگاههای مختلف پرداخت پس از انقلاب اسلامی علوی دو سفر در سالهای 58 و به ایران داشت در سفر دوم علوی به بازدید از مراکز علمی و تحقیقی پرداخت جمله حضور در دانشگاه شیراز بازدید از مؤسسه اطلاعات و...
.
سالهای 1320 تا 1332 با وجود فعالیتهای سیاسی دوران شکوفایی او به شمار می رود که بهترین آثار خود را در همین زمان نوشت علوی چندین بار به عنوان عضو ناظر و مشاور کمیته مرکزی حزب توده برگزیده شد.
اما تقریبا پس از انشعاب فروتن و قاسمی فعالیت حزبی و سیاسی را کنار گذاشت و به تحقیق در تاریخ و ادبیات فارسی پرداخت وی در 28 بهمن 1357 در برلین درگذشت و مطابق وصیتش با آداب مسلمین تشییع و تدفین شد خاطرات او پس از مرگش به نوشتن منتشر شد.
برگرفته از خاطرات عصر...
دنیای کتاب ـ 77 تهران آرشیو روزنامه اطلاعات.
4ـ پرتو علوی : سید عبدالعلی علوی...
به پرتو متولد 1281 متوفی 1359 وی فرزند سید محمد صراف و عموی بزرگ علوی بود که در تهران بدنیا آمد تحصیلات ابتدائی را در مدرسه اقدسیه تهران پشت سرگذاشت و همزمان با تحصیل در دارالمعین، آموختن دروس قدیم را در مدرسه هروی و سپهسالار (مدرسه شهید مصرای) ادامه داد در سال 1300 شمسی ابتدا به عراق و سپس به مصر رفت و برای دو سال در جامع الازهرا مصر تحصیلات خود در فلسفه قدیم را تکمیل کرد و پس از آن برای دو سال در مدرسه کشاورزی برلین درس خواند سپس به ایران بازگشت.
ابتدا در وزارت دادگستری و بعد در راه آهن مشغول بکار شد و از سال 1311 به تدریس ادبیات فارسی زبان آلمانی در هنرسرای عالی پرداخت و پس از تشکیل حزب توده (1320) به آن پیوست وی از اعضای جمعیت ملی مبارزه با استعمار و عضو مؤثر انجمن کمک به دهقانان بود و برای مدت کوتاهی نیز عضو شورای عالی حزب توده بود پس از کودتای 28 مرداد 1332 دستگیر و مدتی زندانی شد پس از آزادی از زندان از فعالیت حزبی کناره گرفت و به تحقیق و تألیف در زمینه ادبیات و نیز ترجمه کتب از آلمان و عربی همت گماشت وی در اردیبهشت 1359 چشم از جهان فرو بست.
برگرفته از نخستین کنگره نویسندگان ایران.
خاطرات بزرگ علوی.
دنیای کتاب تهران 77 5ـ رحیم نامور از یهودیان بهایی شده همدان بود که به حزب توده پیوست در 1322 نشریه شهباز را منتشر کرد که ارگان غیر رسمی حزب توده شد.
او یکی از اعضای هیئت سیاسی سه نفره جمعیت ملی مبارزه با استعمار بود و در سازماندهی اقلیت یهودی وابسته به حزب توده نقش بسزایی داشت.
پس از بهمن 1327 و غیرقانونی شدن فعالیت حزب توده نقش بسزایی داشت.
پس از بهمن 1327 و غیرقانونی شدن فعالیت حزب توده برای مدتی دستگیر شد و بعد از آزاد شدن از زندان از راه کویت و عراق به شوروی گریخت و در پلنوم چهارم حزب توده (1336) حضور یافت.
پس از آن به لایپزیک رفت.
و با محمد عاصمی در انتشار نشریه «کاوه» همکاری کرد.
با تاسیس رادیوی «پیک ایران» در 1339 او یکی از اعضای هیئت تحریریه آن شد.
بعد از 15 خرداد 1342 تنها تحلیل حزب توده درباره قیام امام خمینی را رحیم نامور نوشت و با عنوان «اسلام و نهضت رهایی بخش میهن ما» در نشریه دنیا منتشر کرد (تیر ماه 1344).
وی پس از انقلاب اسلامی به ایران بازگشت و در پلنوم هفدهم (1360) به عضویت کمیته مرکزی انتخاب شد، اما با دستگیری سران حزب توده (1362) دوباره به شوروی گریخت و مسئولیت واحد حزبی در افغانستان را برعهده گرفت و پس از تشکیل کنفرانس ملی در کابل (1365) با انتشار نامه افشاگرانه ای به کمیته مرکزی (مهر 1365) زمینه ساز گسترش اختلافها و تقویت «جنبش اعتراضی» برعلیه رهبری حزب توده در خارج کشور شد.
او بجز روزنامه نگاری در زمینه تالیف و ترجمه آثار ادبی و تاریخی نیز فعالیت داشت و در 1366 درکابل چشم از جهان فرو بست.
6ـ محمدعلی شریفی فرزند فرج اللّه وی از کمونیستهای قدیمی و تحصیلی گروگان «لوتوی» بود پس از تشکیل انجمن فرهنگ در رشت به عضویت آن درآمد و در سال 1310 به اتهام فعالیت های کمونیستی دستگیر و برای مدتی زندانی شد، اما پس از آزادی به فعالیت های خود ادامه داد و مجدد در سال 1316 با گروه دکتر ارانی بازداشت و تا سال 1320 زندان بود بعد از آزادی در جلسه مؤسسان حزب توده شرکت داشت و در کنگره اول حزب توده 1323 به نمایندگی از سمنان حضور داشت و تا سال 1327 عضو کمیته مرکزی حزب بود در این سال دوباره دستگیر و زندانی شد و در سال 1329 از زندان آزاد شد و به بندر کز رفت و در آنجا به فعالیت پرداخت در کنگره سوم حزب (1330) به عضویت شورای عالی حزب توده پذیرفته شد و تا کودتای 28 مرداد 1332 در این سمت باقی بود از سرنوشت او بعد از کودتا اطلاع چندانی در دست نمی باشد.
برگرفته : اسناد ساواک سیرکمونیزم در ایران 7ـ رضا قاضی اسدالهی استوار دامپزشک و از اعضای حزب توده که در سال 1324 به شوروی گریخت وی در دوران حکومت فرقه دمکرات آذربایجان به آذربایجان اعزام شد.
و پس از شکست فرقه مجدد به شوروی گریخت.
کماشنیهای در قرجان حسن نظری 8ـ جودت، حسین بسال 1287 در تبریز متولد شد و تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در همین شهر بپایان رسانید وی در رشته فیزیک و شیمی از دانشسرای عالی تهران در سال 1311 فارغ التحصیل شد.
وی در همین سال از طرف دولت برای ادامه تحصیل به فرانسه اعزام شد و در سال 1312 به دریافت دیپلم لیسانس دولتی در رشته فیزیک و در سال 1316 به دریافت دیپلم دکترای دولتی در علوم فیزیک از دانشگاه سوربن پاریس نائل گردید.
وی در تابستان 1316 به ایران مراجعت کرده و تا...
ماه 1327 با سمت استاد فیزیک در دانشکده فنی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.
وی از سال 1324 تا بهمن 1327 بعنوان نماینده شورای استادان دانشکده فنی در شورای دانشگاه تهران عضویت داشت.
جودت را در اردبیهشت 1322 به عضویت حزب توده در آمد.
وی در کنگره اول به عضویت کمیسیون تفتیش کل و در کنگره دوم به عضویت کمیته مرکزی و هیئت اجرائیه (هیئت سیاسی) کمیته مرکزی حزب انتخاب شد.
جودت از سال 1323 به فعالیت های سندیکائی پرداخت و منجمله در شورای متحده مرکزی اتحادیه های کارگران و زحمت کشان ایران با سمت دبیر شورای مرکزی فعالیت داشته است.
جودت در 16 بهمن 1327 بازداشت و در دادگاه نظامی محاکمه و زندانی شد وی در زمستان 1328 زندان کاشان تبعید گشت و در شهریور 1329 دوباره به زندان قصر منتقل گردید و در آذر همان سال به همراه 9 تن از اعضای حزب توده به کمک سازمان نظامی حزب از زندان گریخت و تا بهمن 1334 در تهران مخفی بود و توسط دادگاه نظامی غیابا به اعدام محکوم شد.
جودت در بهمن 1334 از ایران و به شوروی گریخت و تا فروردین ماه 1358 در مهاجرت بود وی در مهاجرت مسئولیت کمیسیون مهاجرین جزب را عهده دار بود و از آن تاریخ همواره در مسئولیت های مهم حزب قرار داشت و مدتی مسئول سازمان افسری بود.
وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران بازگشت و به عضویت کمیته مرکزی و عضویت هیئت سیاسی و عضو شعبه مرکزی کارگری در آمد جودت کاندید حزب توده از آذربایجان جهت نمایندگی مجلس بررسی نهائی پیش نویس قانون اساسی بود.
وی در سال 61 به همراه سایر اعضای حزب توده دستگیر گردید.
برگرفته از نشریه دنیا سیاست سازمان حزب توده خاطرات پرویز اکتشافی 9ـ رضا روستا بنیانگذار اصلی شورای متخده مرکزی بود.
در سال 1282 در روستای ویشکا در یک خانواده روستائی به دنیا آمد.
در دوره دبیرستان به فعالیتهای اجتماعی و سیاسی جلب شد و چندی آموزگار خود، میرزا حسین خان جودت به تشکیل جلسات فرهنگی و ادبی پرداخت و در مجمع فرهنگ عضو شد.
چندی بعد مدرسه را رها کرده و به کمونیست های گیلان به رهبری حیدرعمواوغلی پیوست.
حیدر عمواوغلی در رشد سیاسی روستا سهم عمده ای داشت.
پس از سرکوب نهضت جنگل در سال 1301 به اتحاد و در سال 1303 به ایران بازگشت.
در تهران به حزب سوسیالیست سلیمان میرزا اسکندری پیوست.
مدتی بعد به علت شرکت در فعالیت انتخاباتی به سود فراکسیون ملی (انتخابات مجلس پنجم)، پخش اعلامیه و شرکت در تظاهرات مسجد شاه (حرکت خالصی زاده علیه رضاخان) تحت تعقیب شهربانی قرار گرفت و به اصفهان گریخت.
در اصفهان با سید محمد تها (اسماعیلی) رهبر اتحادیه کارگران چاپخانه ها، همکاری داشت سپس به کرمان رفت و با روزنامه بیداری همکاری نمود.
(بیداری از سال 1301 به سردبیری سید محمد هاشمی در کرمان منتشر می شد) و در اداره تجارت روس استخدام شد.
در سال 1310 در کرمان دستگیر و به زندان قصر فرستاده شد.
در سال 1315 آزاد و به دامغان تبعید گردید.
در سال 1316، به هنگام دستگیری «53 نفر» روستا نیز پس از دو ماه بازداشت به ساوه تبعید شد.
در آنجا نیز دستگیر و یک ماه و اندی در زندان بود چندی بعد مجددا دستگیر شد و 2 سال و نیم در زندان ساوه به سر برد.
در سال 1320 مجددا بازداشت و پس شهریور 1320 آزاد و به اراک تبعید شد.
در فروردین 1326 دستگیر و تا آذرماه آن سال در زندان بود.
پس از آزادی به اتحاد شوروی رفت روستان در سال 1328 در دادگاه غیابی به اعدام محکوم شد.
او در سن 68 سالگی در آلمان شرقی درگذشت.
خاطرات کیانوری تهران اطلاعات 71 ص 82 و 83 10ـ سلیمان میرزا (محسن) اسکندری وی حدود سال 1255 ش.
/1877 م.
در تهران متولد شد.
پدر او محسن میرزا کفیل الدوله پسر محمد طاهر میرزا پسر اسکندر میرزا پسر ششم عباس میرزا ولیعهد فتحعلی شاه قاجار بود.
در سال 1322 ق.
/ 1904 م.
سن 27 سالگی به همراه برادرش یحیی میرزا (پدر ایرج اسکندری) در جامع آدمیت به رهبری عباسقلی خان آدمیت عضویت داشت.
در سال 1325 ق.
/1907 م.
شاخه جامع آدمیت را در کرمانشاهان تشکیل داد.
ولی در اواخر این سال به انجمن حقوق، که در ضدیت با آدمیت تأسیس شده بود، پیوست و بهمراه یحیی میرزا نشریه حقوق، ارگان این انجمن را منتشر کرد.
در سال 1327 ق.
/ 1909 م پس از فوت یحیی میرزا به جای او نماینده مجلس دوم شد.
در مجلس دوم، ابتدا عضو فراکسیون فرقه دمکرات بود و سپس، پس از قتل عبداللّه بهبهانی، به جای تقی زاده لیدر این فراکسیون قم تبعید شد.
در سال 1291 ش.
/1912 م.
بهمراه عده ای دیگر توسط ناصرالملک قراگوزلو (نایب السلطنه) به قم تبعید شد.
در سال 1293 ش.
/1914 م.
به عنوان نماینده اصفهان به مجلس سوم راه یافت و لیدر فراکسیون دمکرات بود.
در جریان جنگ اول جهانی به علت ضدیت با روسیه تزاری و استعمار بریتانیا بسان برخی از رجال آن دوران به آلمان گرایش یافت.
در آبان 1294 ش.
/1915 م.
به علت حرکت نیروهای روسیه به سمت تهران به همراه سایر نمایندگان و رجال ملّی به قم رفت و در آذرماه ریاست کمیته دفاع ملی را به دست گرفت.
سپس بهمراه سایرین راهی کرمانشاه شد و با دولت نظام السلطنه مافی همکاری کرد.
در بهمن 1296 ش.
/ فوریه 1918 م.
هنگامی که در میان ایل سنجابی بود توسط ارتش بریتانیا دستگیر و در هندوستان زندانی و تبعید شد.
پس از کودتای 3 حوت 1299 /21 فوریه 1921 از هندوستان مخفیانه به همدان آمد و پس از عزل سید ضیاء طباطبایی بطور علنی راهی تهران شد.
در سال 1300 ش.
به نمایندگی مردم تهران در مجلس چهارم انتخاب شد و به اتفاق سید محمد صادق طباطبایی حزب سوسیالیست را تشکیل داد.
در این دوران، سلیمان میرزا از سوی دولت شوروی به عنوان رهبر نیروهای چپ ایران شناخته می شد و مورد اعتماد آنان بود.
او در سال 1301 با دولت قوام السلطنه به مخالفت برخاست و بهمراه محمد صادق طباطبایی به تلاش در راه تحکیم قدرت رضاخان پرداخت.
سلیمان میرزا در شهریور 1302/ سفر 1342 ق /.
بهمراه میرزا کریم خان رشتی، محمد صادق طباطبایی و امیر لشکر خدایارخان یک پیمان مخفی اتحاد با رضاخان امضاء کرد و به عضویت کمیته مخفی درآمد که با جلسات آن در خانه رضاخان برگزار می شد.
در آبان 1302 در اولین کابینه رضاخان وزیر معارف شد.
در بهمن 1302 از تهران به مجلس پنجم راه یافت.
در 27 مرداد 1303 با استیضاح دولت رضاخان توسط مدرس و 12 نماینده دیگر مخالفت کرد.
در آبان 1304 به خلع سلسله قاجاریه رأی مثبت داد، معهذا در آذر همان سال در مجلس مؤسسان به انتقال سلطنت به سلسله پهلوی رأی ممتنع داد.
اودر نخستین سالهای سلطنت رضاشاه، که هنوز روابط شاه جدید با دولت شوروی حسنه بود، بهمراه میرزا شهاب راوری کرمانی (پدر دکتر مظفر بقایی کرمانی) هدایت حزب سوسیالیست را به عهده داشت و در سال 1306 بهمراه فرخی یزدی برای شرکت در جشن دهمین سال انقلاب اکتبر به مسکو رفت.
سلیمان میرزا از آن پس تا سقوط رضاشاه خانه نشین و به دور از فعالیت سیاسی بود.
وی در مهرماه 1320 به تأسیس حزب توده پرداخت و سرانجام در 16 دی ماه 1322 در تهران درگذشت.
خاطرات کیانوری تهران اطلاعات 71 ص 77 ـ 78 ـ 79 11ـ دکتر تقی ارانی رهبر گروه 53 نفر وی در 1281 شمسی در تبریز پا به عرصه وجود گذاشت پدرش کارمند جزء وزارت دارائی بود تحصیلات ابتدایی را در مدرسه شرف و متوسطه را در دارالفنون به پایان رسانید و سپس وارد دانشکده طب می شود ارانی در سال 1301 برای ادامه تحصیل به آلمان می رود دو در سال بعد وارد دانشکده فلسفه دانشگاه برلین می شود او به موازات تحصیل در مطبه مجله کاوه که در آن زمان بوسیله سوسیال دمکراتها و دموکراتهای مهاجر ایران در برلین اداره می شد به شغل مصححی می پردازد ارانی در سالهائی که در دانشکده فلسفه تحصیل می کرد در رشته شیمی فلسفه و خاورشناسی هم به فعالیت می پرداخت وی در سال 1306 از رساله دکترای خود (خواص احیاء کننده جوهر هیپو فسفریک) و با موفقیت دفاع کرد و به درجه دکترای شیمی نائل آمد.
او در آلمان با مرتضی علوی آشنا شد و با وی در انتشار نشریه ستاره سرخ همکاری می کرد ارانی در سال 1309 به ایران بازگشت و تا سال 1315 در وزارت جنگ مشغول به کار بود.
او بدستور کمیترن به همراه عبدالصمد کامبخش و عزت اللّه سیامک هستند سه نفره احیاء حزب کمونیست را تشکیل داد ارانی در سال 1312 مجله دنیا را منتشر کرد و در ضمن آن به تبلیغ مرام کمونیستی پرداخت.
وی مقالات تئوریک خود را با اسامی مستعار «احمد قاضی و «جمشید» منتشر می کرد.
در سال 1314 با وزارت فرهنگ با یک بخشنامه کارمندان دولت را از حق انتشار مطبوعات محروم کرد و بداین شکل نشریه دنیا توقیف شد در سال 1315 عده ای از اعضای حزب کمونیست که به گروه 53 نفر شهرت یافتند دستگیر و سپس ارانی و تعدادی از همفکرانش دستگیر شدند دادگاه ایرانی در آبانماه 1317 تشکیل و وی به ده سال زندان محکوم شد.
او در 1318 شمسی به مرگی مشکوک در سن 37 سالگی در زندان درگذشت.
عده ای از بازماندگان گروه 53 نفر پس از شهریور 20 و آزادی از زندان، حزب توده ایران را تشکیل دادند.
دنیای 5 دی 1385 سال اول دوره چهارم.
فصولی از تاریخ مبارزات سیاسی اجتماعی در ایران جنبشهای چپ ناشر چاپش نویسنده ضیاءالدین ارانی چاپ اول 70 12ـ آذر، دکتر خلیل فرزند علی اکبر متولد 1289 تبریز طبق اسناد موجود ساواک، نامبرده فوق فردی جنجالی و ناراحت بوده و همیشه ایجاد مزاحمت و ناراحتی می کرده است.
وی در سال 1316 جز کمونیست های 53 نفر بوده و پس از دستگیری در سال 1320 اتحادیه کارگران ایران وابسته بحزب توده را تشکیل میدهد بدون آنکه خود عضو توده باشد و علیرغم اینکه با سران توده ارتباط داشته است لیکن این ارتباط همراه با دعوی و منازعه بوده است.
وی قبلاً دارای عقاید سوسیالیستی خیلی افراطی و کمونیستی بوده و نامه هایی نیز در اعتراض به انتخابات مجلس شورایملی به شکل بسیار تند به زاهدی و هویدا ارسال کرده است.
وی در سال 51 نهضت انقلابی امام خمینی را عامل بیگانه و استعمار می دانسته و در مجامع مختلف سخنرانیهای تندی علیه ساواک در دست داشته است.
آذر از دوستان حاج سید جوادی بوده است و علی الظاهر در سال 1332 از فرقه دموکرات و حزب توده از تبریز کاندید نمایندگی مجلس بوده است.
لیکن هیچگاه نتوانسته است به مجلس راه یابد.
چپ در ایران به روایت اسناد ساواک عنکوبت سرخ ص 137 مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات تهران آذر 78 13ـ احمد لنکرانی : وی عضو انجمن آذربایجان بود و مدیریت روزنامه های مصلحت و ستاره سرخ را برعهده داشت مدتی نیز ریاست کمیته ایرانی حمایت از کودکان را عهده دار بود و به نمایندگی از حزب توده در کنفرانس اقتصادی مسکو، کنگره صلح برلین (1952) و کنگره صلح وین (1951) شرکت کرد.
وی از دوستان کامبخش بود کیانوری در مورد وی می گوید وی از هرگونه کمکی که ما خواستارش بودیم و او توانائیش را داشت خودداری نمی کرد من شخصا به او احترام و اعتماد داشتم در 15 بهمن 1327 او هم بازداشت شد ولی پس از مدتی آزاد گردید.
برادران لنکرانی 5 نفر بودند (شیخ حسین، احمد، مرتضی، مصطفی، حسام) مارک گازیوروسکی در کتاب (سیاست خارجی آمریکا و شاه ترجمه فریدون فاطمی، تهران مرکز 1371 ص 126 به عنوان یک محقق امریکائی مدعی شده که لنکرانی ها عامل ر م آ ی 6 (اینتلجنس سرویس بریتانیا) در حزب توده بوده اند.
احمد پس از کودتای دستگیر نشد و آزاد بود وی حزبی به معنای کامل که در حوزه شرکت کند نبود در کنار حزب فعالیت می کرد و حزب هم از امتخانات او استفاده می کرد.
خاطرات کیانوری جاهای مختلف انتشارات اطلاعات تهران 1374 14ـ مرتضی لنکرانی از برادران لنکرانی بود که در باشگاه جوانان دمکرات و جمعیت آزادی ایران فعالیت داشت.
وی از دوستان کامبخش بود و به وی نزدیک بود بعد از کودتا در ایران ماند و دستگیر هم نشد.
خاطرات کیانوری ص 161 15ـ حسین هلالی فرزند یوسف متولد 1295 تبریز ش 774 صادر از تبریز، شغل کارمند راه آهن وی از اعضای حزب توده بود که در مورخه 23 /7 /32 توسط فرمانداری نظامی دستگیر و بازداشت شد وی پس از عدم انزجار از حزب توده که در روزنامه کیهان دوشنبه 8 آذر ماه 1333 سال سیزدهم شماره 3442 بچاپ رسید در مورخه 8 /9 /1333 آزاد شد.
وی در سالهای 1327 و 1331 به اتهام تشنج و پخش اعلامیه در راه آهن بطور موقت بازداشت شده بود.
اسناد ساواک 16ـ کمیسیون نظارت مرکزی (کمیسیون تفتیش) کمیسیون نظارت مرکزی به منظور کمک و همکاری با کمیته مرکزی انتخاب می شود و وظایف آن نظارت در اجرای صحیح تصمیمات کمیته مرکزی و نظارت در امور مالی کمیته مرکزی است.
اساسنامه حزب توده ایران ص 17 17ـ فرقه دموکرات آذربایجان این فرقه در سال 1324 ه .
ش توسط سید جعفر پیشه وری و با حمایت مالی و معنوی شوروی تشکیل گردید این حزب خواسته های خود را مبنی بر خودمختاری آذربایجان، به رسمیت شناختن زبان آذری و...
در یک بیانیه مشتمل بر یک مقدمه و 12 ماده اعلام کرد.
در آبان ماه 1324 حزب دموکرات توانست با قدرت اسلحه کنترل استان آذربایجان را بدست گیرد.
پیشه وری رهبر فرقه اگر چه از همان آغاز تشکیل فرقه مدعی بود خواسته های فرقه را در چارچوب سرحدات ایران مطرح و به " استقلال " ایران کاملاً علاقمند است، ولی د رهمان هنگام می نوشت که اگر حکومت تهران به فشارها و تهدیدات خود ادامه دهد آذربایجان راه خود را جدا خواهد کرد.
این فرقه در واقع زمانی شکل گرفت که دولت شوروی بهمراه دولت های متفق، علیه متحدین در جنگ جهانی دوم وارد ایران شده بودند و طبق توافق کنفرانس پتسدام دولتهای مذکور، متعهد شده بودند که 6 ماه پس از پایان جنگ کلیه نیروهای نظامی خود را از خاک ایران خارج کنند.
علیرغم آنکه انگلیس به قصد تعهد خود عمل نمود، استالین از خروج نیروهای خود از ایران امتناع کرد.
بهرحال دولت ایران با حمایت دولتهای غربی موضوع را در سازمان ملل متحد مطرح کرد و شورویها نیز بخاطر وعده هایی که دولت قوام به آنها داده بود و نیز نگرانی از دخالت دولتهای غربی در جریان آذربایجان، نهایتا مجبور به تخلیه آذربایجان گردید.
در واقع فرقه دموکرات آذربایجان از یک سو حمایت مردم آذربایجان را بهمراه خود نداشت و از سوی دیگر بدستور شوروی و بر اساس مصالح و منافع این کشور بدون مقاومت به دستور شوروی عقب نشینی کرد و سران فرقه (پیشه وری و غلام و یحیی دانشیان) به شوروی فرار کردند.
برای مطالعه بیشتر نگاه کنید به: الهه کولائی - استالینیسم و حزب توده ایران - ص 130 تا 142 - انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی - 1376 ) 18ـ شورای متحده مرکزی منظور شورای متحده مرکزی کارگران و زحمتکشان است این تشکیلات سازمان سندیکائی حزب توده بود که پس از شهریور 1320 با هدف جذب کارگران با شعارهای صنفی ایجاد شد.
19ـ ظفر : صاحب امتیاز رضا روستا روزانه منتشر می شد اولین شماره آن تیر 1323 انتشار یافت و ارگان اتحادیه زحمتکشان حزب توده بود.
این روزنامه در موارد متعدد توقیف شد و بجایش روزنامه های زیر انتشار یافتند شد مهر و آبان 1323.
خرداد و مرداد و آذر 1324 شهباز خرداد 1324 و آذر 1325 فقط یک شماره مردم تیر 1324 ندای حقیقت آذر و دی 1324 بهرام وی 1324 آتشبار آذر 1325 در دی ماه 1325 پس از ختم غائله آذربایجان و دگرگونی حزب توده روزنامه ظفر بار دیگر انتشار یافت ولی برخلاف روزنامه روزنامه هم مسلکش [مردم] که رویه متعادلی به خود گرفته بود.
این روزنامه همچنان به چپ روی افراطی خود ادامه داد و به همین مناسبت پس از چند شماره توقیف شد.
پس از انتشار مجدد باردیگر در بهمن 1325 توقیف و این بار روزنامه در شمشیر امروز فرشته آزادی بجایش انتشار یافتند پس از توقیف روزنامه ظفر دیگر منتشر نشد و رضا روستا صاحب امتیاز آن نیز در فروردین 1326 دستگیر و تا آبان همان سال در زندان ماند.
مطبوعات ایران از شهریور 132 تا 1326 حسین ابوترابیان تهران 66 20ـ رزم : صاحب امتیاز دکتر فریدون کشاورز اولین شماره آن 20 اردیبهشت 1322 بصورت روزانه نامنظم و سپس ماهانه نامنظم از شهریور 1325 منتشر می شد.
این روزنامه ارگان حزب توده و بعدا ارگان سازمان جوانان حزب توده از [شهریور ماه 1325] بود این روزنامه بندرت مستقلاً انتشار می یافت.
زیرا اغلب پس از توقیف روزنامه رهبر بجای آن منتشر می گردید.
که این امر در مرداد و آذر 1322، آبان 1323، مرداد و آذر 1324 و آذر 1325 تکرار می شد.
از شهریور 1325 بصورت مجله ارگان ماهانه سازمان جوانان حزب توده در آمد که نامنظم انتشار می یافت و در این شکل کلاً 7 شماره از آن منتشر شد که آخرین شماره اش در ماه دی 1327 بود.
مطبوعات ایران از شهریور 1320 تا 1326 حسین ابوترابیان تهران 1366