محترماً بازگشت به امریه شماره 14/3/2745- 16/9/1357 مقام عالی را آگاه می‌سازم
تاریخ سند: 17 آذر 1357
محترماً بازگشت به امریه شماره 14/3/2745- 16/9/1357 مقام عالی را آگاه می‌سازم
متن سند:
شماره: 41 تاریخ:17 /9 /1357از: شهربانی گرگان
به: ریاست محترم شهربانی‌های استان مازندران (ستاد عملیات)
محترماً بازگشت به امریه شماره 14 /3 /2745- 16 /9 /1357 مقام عالی را آگاه می‌سازم
ساعت 1500 مورخه 1 /8 /1357 محصلین گرگان همراه عده‌ای از فرهنگیان قصد داشتند در دانشسرای راهنمایی تحصیلی اجتماع و دست به تظاهرات بزنند که از ابتدا با مراقبت کامل افسران و مامورین نسبت به متفرق کردن آنان اقدام گردید سپس محصلین و عده‌ای متفرق که همراه آنان بود به مسجد جامع رفتند و پس از مدتی از مسجد خارج شدند و در حالی که مشغول دادن شعار مضره و ضد میهنی بودند مجدداً به وسیله افسران و مامورین با اخطار از طریق بلندگو متفرق گردیدند حدود هفتاد نفر از آنان به مقابل بیمارستان پهلوی رفتند و خواستار ملاقات یک نفر از محصلین که به گفته آنان وسیله مامورین شهربانی مضروب گردیده بود شدند چون کارکنان بیمارستان از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کردند این عده که تعدادشان به 150 نفر رسیده بود و عده‌ای از فرهنگیان نیز با آنان حرکت می‌نمودند در خیابان بهداری به راه افتادند و با شعار الله‌اکبر و محصل شهید شد وارد خیابان کاخ شده از مقابل شهربانی دسته‌جمعی عبور نمودند و به مسجد جامع رفتند با تماسی که وسیله آقای فرماندار با روحانیون گرفته شد. موضوع در مسجد با استفاده از بلندگو وسیله یکی از وعاظ به حاضرین اعلام و اطمینان داده شد که موضوع فوت محصل شایعه‌ای بیش نبوده محرکین برای تحریک مردم محصلی به نام مریم برنا را در منزل خاله‌اش مخفی نموده و اظهار داشته‌اند مامورین انتظامی او را کشته‌اند واعظ مذکور از جمعیت که حدود 5000 نفر شده بودند درخواست نموده که با آرامش و بدون تظاهرات از مسجد خارج و به منازل خود بروند.
لیکن اکثر جمعیت پس از خروج از مسجد و رسیدن به خیابان پهلوی و در حال دادن شعار مضره به چند دسته تقسیم و سپس هر یک از دستجات به خیابان‌ها و کوچه‌های مختلف شهر رفتند و شیشه کیوسک راهنمایی و اکثر بانکها، مغازه‌های مشروب فروشی، سینما مولن‌روژ، کارخانه پپسی‌کولا و چند مغازه دیگر مسیر خود را با پرتاب سنگ شکستند و صاحب یک مغازه مشروب‌فروشی را مضروب نمودند که با استفاده از گاز اشک‌آور و ماشین آب‌پاش و تذکرات لازم متفرق شدند.
صبح روز 2 /8 /1357 فرهنگیان گرگان در دبیرستان واثقی اجتماع در ساعت 930 خارج و به صورت آرام وارد خیابان شاهپور- میدان کاخ- خیابان کاخ- میدان شهرداری و خیابان پهلوی و از آنجا به مسجد جامع رفتند در مسجد جامع نیز از صبح عده‌ای زیادی از طبقات مختلف مردم اجتماع که در حدود ده هزار نفر بودند وارد خیابان پهلوی شدند در حالی که اکثر روحانیون گرگان در جلو جمعیت قرار داشتند پس از پیمودن میدان شهرداری و خیابان کاخ وارد میدان کاخ شدند و نشستند یک نفر سخنرانی تحریک آمیزی نموده و شخصی به نام محمد کاظم علاءالدین که معلم است با بلندگو تظاهرکنندگان را به ایجاد بلوا و آشوب دعوت و اظهار می‌دارد اگر گفته‌اند نباید شیشه شکست و آتش زد ما قبول نداریم و با پرتاب سنگ شیشه مغازه مشروب فروشی سوکاسیانس را شکست سپس تظاهرکنندگان با دادن شعارهای مضره بر ضد مقام شامخ سلطنت در خیابان‌های شهر تقسیم و به راه افتادند و در طول مسیر اکثر بانکها، اغذیه‌فروشی‌ها، سینما مولن‌روژ، سینما کاپری، سازمان زنان، آتشنشانی، پپسی‌کولا، شرکت ایران گاز، انبار آبجو اسکول، رستوران مولن‌روژ، هتل فرید، شیشه‌ها را خرد و به آتش کشیدند و خسارات زیادی به بار آوردند ساعت 1300 مهاجمین به ساختمان ساواک حمله نموده و قصد آتش‌سوزی و انهدام سازمان مذکور را داشتند که با تیراندازی کارکنان ساواک عقب‌نشینی و تعداد 11 نفر از محرکین اصلی مورد اصابت گلوله قرار گرفته (برابر لیست پیوست) که اسامی آنان و چگونگی برای تعقیب قانونی به دادسرای محل اعلام میگردد
اجباراً نیروها بلافاصله برای مراقبت از پیکره‌ها، ساختمان شهربانی، کلانتری‌ها، زندان، راهنمایی، موتور پول، آگاهی، پشتیبانی، تاسیسات شرکت ملی نفت ایران، ساختمان کاخ، ستون یادبود، ساختمان ساواک، رادیو تلویزیون، ساختمان شهرداری فاقد نیروی دیگری برای گماردن سایر نقاط طبقه‌بندی شده گردید.
مهاجمین مغازه‌ها و منازل اقلیت‌های مذهبی را با ایجاد راه‌بندان‌های متعدد در مسیر خیابان‌های اصلی به آتش کشیده و غارت نمودند مانند مغازه و منازل اوانس آرزومانیانس، سوکاسیانس، توفیقی، غریبیان که ضمن آتش‌زدن کلیه وسایل و مشروبات آن را با خود بردند و شیشه هتل طهماسبی را خرد نمودند و به علت حمله با سنگ و چوب و بطری‌های آتش‌زا به ماشین‌های آتشنشانی عوامل آتشنشانی قادر به اطفاء حریق نشده و حتی از رفتن به محل‌های حریق خودداری می‌نمودند که مراتب بلافاصله به فرمانداری اعلام و این شهربانی خواستار همکاری بیشتر مامورین آتشنشانی گردید سپس با استفاده از عوامل آتشنشانی که مامورین آنها را همراهی می‌کردند نسبت به اطفاء محل‌هایی که طعمه حریق قرار گرفته بود اقدام شد و تا صبح روز بعد از محلی به محل دیگر ادامه داشت مهاجمین هر محلی را که مورد تخریب و آتش‌سوزی قرار می‌دادند با راه‌بندان‌هایی در دو طرف برپا کردن آتش در وسط خیابان راه را بر روی مامورین و اتومبیل‌های آتشنشانی مسدود و عده زیادی با پرتاب سنگ اتومبیل‌های آتشنشانی را مورد تهدید قرار می‌دادند روز بعد 3 /8 /1357 آشوبگران در مسجد جامع اجتماع و ساعت 930 خارج و در نقاط مختلف دست به عملیات خرابکارانه زده هتل تسلیمی و چند مغازه را علاوه بر تخریب و آتش‌سوزی غارت نمودند و قصد داشتند که به نقاط حساس شهر نیز حمله نمایند که با مراقبت شدید مامورین موفق نگردیدند به طوری‌که پس از متفرق نمودن عده‌ای از مهاجمین در مقابل سینما مولن‌روژ که به آتش کشیده شده بودند یک قبضه اسلحه کمری با 2 تیر فشنگ که از مهاجمین به جا مانده بود به دست آمده است همزمان با تلاش نیروهای انتظامی با روحانیون نیز تماس حاصل شد و برای جلوگیری از اقدامات خرابکارانه و به آتش‌کشیدن مغازه‌ها و خانه‌های مسکونی مردم که برخلاف کلیه موازین دین و قرآن بود با آیات عظام صحبت به عمل آمد ساعت 1330 سه نفر از روحانیون در چهارراه میدان عباسعلی برای تظاهرکنندگان سخنرانی و از آنان خواستند که متفرق شوند و ساعت 1430 متفرق گردیدند و منجر به صدور اعلامیه‌ای مبنی بر محکوم کردن این اعمال از طرف روحانیون شده بعد از شناسایی عاملین و محرکین موارد در شورای تامین شهرستان مطرح و پس از اتخاذ تصمیمات لازم با همکاری ساواک نسبت به دستگیری ده نفر از عاملین و محرکین اقدام به عمل آمد (برابر پیوست شماره 2) که به پادگان تحویل داده شدند.
روز بعد روحانیون، فرهنگیان، محصلین و عده‌ای از طبقات مختلف مردم اجتماع و جمعیتی حدود ده هزار نفر در خیابان پهلوی شروع به راه‌پیمایی نمودند و پس از طی خیابان پهلوی، فلکه شهرداری در خیابان شاهرود مقابل دادگستری جمعیت به زمین نشست و یک نفر از روحانیون برای آنان سخنرانی و با مذاکره با مقامات قضایی خواستار آزادی بازداشت‌شدگان گردیدند و اظهار داشتند تا آزادی عده بازداشت شده در اینجا متحصن خواهیم بود و اگر آزاد نکنند با گرفتن گروگان دستگاه‌ها را مجبور به آزادی آنان خواهیم کرد و تعداد زیادی از روحانیون و سایر طبقات در ساختمان دادگستری اجتماع رئیس دادگستری، دادستان، فرمانده پادگان، آقای فرماندار، رئیس ساواک با مقامات استان و مرکز تماس حاصل و کسب تکلیف نمودند سرانجام ساعت 2300 همان روز 23 /8 /57 کلیه بازداشت شدگان مرخص گردیدند فهرست محل‌هایی که مورد تخریب و آتش‌سوزی به وسیله مهاجمین قرار گرفته به پیوست تقدیم و به استحضار عالی می‌رساند در تمام طول روز و شب دوم و سوم آبان ماه این شهربانی با عنایت به وسعت محدود شهر و تعداد نقاط طبقه‌بندی شده که مقرر گردیده بود با همه امکانات حفاظت شود و تعداد قلیل پرسنلی که در عملیات و جلوگیری از ادامه عملیات تخریبی مهاجمین شرکت داشته سعی شده است از یک طرف با پشتیبانی اتومبیل‌های آتشنشانی که به تنهایی قادر به حضور در محل آتش‌سوزی نبوده نسبت به اطفاء حریق اقدام از طرف دیگر نسبت به نفوذ این عناصر به ساختمان‌ها و نقاط حیاتی و حساس جلوگیری و بدون ساعتی وقفه و با استراحت کلیه پرسنل جمعی در طول مدت 48 ساعت مشغول انجام وظیفه و در اجرای اوامر صادره و دستورالعمل‌های مربوطه اقدام نموده است. ضمناً چهارم و پنجم آبان ماه در این شهر تظاهرات وسیع و گسترده شاه‌دوستانه‌ای برپا گردید که مشروح جریان طبق گزارش‌های شماره 184- 4 /8 /57 و 173- 5 /8 /57 به استحضار عالی رسیده است.1
رئیس شهربانی گرگان سرهنگ واعظی