تاریخ سند: 18 مهر 1342
متن سند:
از : مرکز به : جناب آقای رستمی شماره : 26227 /315 بازگشت به : 829 ـ 31 /5 /42 چون اقامت افراد فراری حزب منحله توده در کشورهای اروپای غربی (روی تجربیاتی که بعمل آمده) به صلاح نمی باشد علیهذا متمنی است مقرر فرمایند نام هر کدام از این افراد که حاضرند به ایران مراجعت نموده و اطلاعات خود را در اختیار بگذارند ضمن بررسیهای لازم که جنابعالی نیز در آن نظارت کامل داشته باشید به مرکز ارسال دارند تا پس از تصویب مقامات مربوطه ترتیب اعزام آنان داده شود.ضمنا در مورد حسین فرشید و بزرگ علوی1 در صورت امکان شخصا با آنان تماس و پس از مذاکرات لازم نتیجه را در مورد مراجعت آنان به ایران به مرکز اعلام دارند.
تهیه کننده ـ رئیس بخش 315ـ ضیاء ابراهیمی 14 /7 /42 رئیس اداره ـ شاهین
توضیحات سند:
1ـ بزرگ علوی (مجتبی) : وی فرزند ابوالحسن علوی و نوه حاج محمد صراف از رجال دوران مشروطیت بود که در 1283 ش.در تهران به دنیا آمد.
تحصیلات ابتدایی را در مدارس فرهنگ و اقدسیه تهران پشت سرگذاشت و در 1302 برای تحصیل به آلمان رفت.
در همین دوران به واسطه پدر و برادرش مرتضی علوی با بسیاری از چهره های فرهنگی و سیاسی فعال در آن کشور آشنا شد که همین آشناییها زمینه ساز فعالیتهای بعدی او در ایران بود.
در 1307 به ایران بازگشت و با عنوان مترجمی و معلمی در شیراز و تهران مشغول به کار شد و پس از آشنایی با صادق هدایت در 1309 در کنار مجتبی مینویی و عبدالحسین نوشین گروه (ربعه) را تشکیل دادند که هر یک در رشته ای از فرهنگ و هنر ایران از نامداران و بنیانگذاران ادبیات نوین کشور به شمار می روند.
مجموعه انیران که شامل سه داستان درباره هجوم اقوام خارجی به ایران بود و به قلم صادق هدایت (سایه مغول) بزرگ علوی (دیو) و شین پرتو (حمله اسکندر) که در 1310 انتشار یافت.
حاصل همین دوران است.
آشنایی بزرگ علوی با دکتر ارانی تأثیر بسزایی در آراء و اندیشه او داشت.
این آشنایی و همکاری پس از پیوستن ایرج اسکندری به آنان انتشار مجله «دنیا» را در پی داشت (بهمن 1312) که تا زمان توقیف نشریه دنیا در 1315 علوی در هیئت تحریریه آن بود و و به همراه گروه 53 نفر در 1316 دستگیر و زندانی شد پس از شهریور 1320 و آزادی از زندان به حزب توده پیوست و به عضویت کمیته مرکزی و کمیته ایالتی تهران درآمد.
علوی در 1321 «ورق پاره های زندان» و در 1323 «پنجاه و سه نفر» را که هر دو کتاب مجموعه یادداشتها و خاطرات او از دوران دستگیری و زندان است در غالب داستان منتشر کرد.
در کنگره اول حزب توده (1323) به نمایندگی از تهران حضور داشت و در کنگره دوم (1327) به عنوان عضو مشاور کمیته مرکزی انتخاب شد.
در 1332 برای شرکت در شورای جهانی صلح به پراگ رفت که با وقوع کودتای 28 مرداد و دستگیری اعضای حزب توده، از همانجا به آلمان رفت و تا پایان عمر 1375 در آنجا زندگی کرد و به تحقیق و تدریس در دانشگاههای مختلف پرداخت.
پس از انقلاب اسلامی بزرگ علوی برای مدتی کوتاه به ایران آمد در این سفر کانون نویسندگان ایران از او دعوت کرد تا به عنوان یکی از بنیانگذاران ادبیات نوین ایران عضویت در کانون را بپذیرد.
اما نپذیرفت و به آلمان بازگشت.
سالهای 1320 تا 1332 با وجود فعالیت سیاسی بزرگ علوی، دوران شکوفایی او به شمار می رود که مهمترین آثار ادبی خود را در همین زمان نوشت، چند بار به عنوان عضو ناظر و مشاور کمیته مرکزی حزب توده برگزیده شد، اما تقریبا پس از انشعاب فروتن و قاسمی فعالیت حزبی را کنار گذاشت و به تحقیق در تاریخ و ادبیات فارسی گذراند.
وی در 28 بهمن 1375 در برلین درگذشت.
خاطرات او پس از مرگش به کوشش حمید احمدی توسط انتشارات باران در سوئد منتشر شد.
* 1ـ برگرفته از خاطرات بزرگ علوی.