سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران
سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران
متن سند:
مهر ماه ۱۳۴۵سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران که به‌موجب فرمان مطاع شاهنشاه آریامهر به وجود آمده است سعی دارد در اجرای منویات ملوکانه برای حفظ و حراست آثار باستانی و مفاخر ملی کشور از کلیه مردم استمداد جوید و به مناسبت اینکه سازمانی است ملی و انتظار دارد که در راه رسیدن به هدف مقدس خویش از حمایت و همکاری عموم ملت ایران برخوردار باشد لازم می‌داند در آخر هر ماه خلاصه‌ای از اخبار و فعالیت‌های سازمان را به‌صورت نشریه کوتاهی تنظیم و چاپ نموده در دسترس عموم قرار دهد تا بدین ترتیب قاطبه مردم و بخصوص کسانی را که با سازمان از جهات مختلف همکاری دارند همواره در جریان کارهای خود بگذارد.
1- اعضاء شورای عالی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران با کسب اجازه از پیشگاه مبارک شاهنشاه آریامهر روز شنبه ۱۶ مهر ماه ۱۳۴۵ به پیشگاه شاهنشاه بار یافتند در این شرفیابی آقای پهلبد وزیر فرهنگ و هنر گزارشی مبنی بر اهمیت آثار باستانی ایران و توجه و عنایت مخصوص شاهنشاه به حفظ این آثار به عرض رسانیدند و شاهنشاه آریامهر بیاناتی به شرح زیر خطاب به اعضای شورای عالی ایراد فرمودند: شرکت عموم مردم در حفظ آثار باستانی مملکت خودشان کاری است بسیار لازم؛ ما عادت داریم بگوییم که باوجود تمام افتخارات گذشته‌ای که این مملکت و این مردم دارند، امروزه به آن افتخارات قناعت نمی‌کنیم و در دنیای امروز می‌خواهیم جاه و منزلتی را که استحقاق آن را داریم به دست بیاوریم؛* ولی معکوسش هم صحیح است. با تمام تلاشی که برای رسیدن به صفوف مقدم ممالک پیشرفته دنیا به عمل می‌آوریم گذشته تاریخی و آثار باستانی مملکت خود را نیز فراموش نمی‌توانیم بکنیم البته هم وظیفه دولت است که به‌وسیله سازمان‌های خودش به حفظ این آثار بپردازد و هم یک وظیفه ملی است از طرف عموم مردم ایران که هر کس به‌نوبه خودش به تنهایی یا در انجمن‌ها و مؤسسه‌هایی برای حفظ و نگاهداری و معرفی کردن این آثار تاریخی بکوشد.
آثار باستانی ایران نه فقط برای خود این مملکت باعث افتخار است بلکه باعث افتخار بشریت و فرهنگ دنیایی نیز می‌باشد و هم برای معرفی مملکت در خارج بسیار مؤثر خواهد بود و هم امکان بهره‌برداری و لذت بردن توریست‌ها و تماشاگرانی که به مملکت ایران می‌آیند مخصوصاً آنهایی که اهل ذوق و هنر و فرهنگ هستند خواهد داشت. این است که امیدوارم این هیئت اضافه بر هیئت‌هایی که در این کار مشغول هستند در انجام وظایف خود همیشه موفق باشند.
در پایان این جلسه آقای وزیر فرهنگ و هنر آقای دکتر محمود مهران را به سمت مدیرعامل سازمان به پیشگاه شاهنشاه آریامهر معرفی نمودند.
۲- هفته حفاظت آثار باستانی از تاریخ بیستم مهر ماه ۱۳۴۵ آغاز و برنامه‌هایی به شرح زیر اجرا گردید:
الف - مصاحبه رادیویی با آقای دکتر مهران مدیرعامل سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
ب - نمایشگاه عکس از آثار باستانی.
ج - اجرای برنامه روزنامه گویا از رادیو ایران درباره آثار باستانی با شرکت آقای مصطفوی.
د- مصاحبه تلویزیونی درباره آثار باستانی و بناهای تاریخی با شرکت آقایان دکتر نگهبان و مشکوتی.
ه - اجرای برنامه نقشی در آیینه هفته رادیو ایران با شرکت آقایان پورمند دکتر نگهبان و مهندس فروغی درباره اهمیت آثار باستانی.
و - مصاحبه تلویزیونی با آقای دکتر مهران مدیرعامل سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
۳- اولین جلسه شورای عالی در روز یکشنبه ۲۴ / مهر ماه ۱۳۴۵ در وزارت فرهنگ و هنر تشکیل گردید آقای نخست‌وزیر ریاست جلسه را عهده‌دار بودند بعد از افتتاح جلسه مدیرعامل سازمان بیاناتی ایراد و سپس طرحی که برای روش اساسی سازمان طبق ماده ۳ اساسنامه قبلاً تهیه شده بود مطرح گردید و پس از بحث و مذاکره بعضی از آقایان اعضاء شوری پیشنهادهایی تسلیم نمودند که همگی مورد توجه واقع شد و مقرر گردید که آنچه از پیشنهادهای مزبور باوجود قوانین موجود عملی است ضمن طرح گنجانیده شود و آنچه که محتاج به قانون خاصی است و یا آنکه محتاج به مطالعه بیشتر می‌باشد مورد رسیدگی واقع شود و گزارش مربوط به آنها در جلسه آینده شورای عالی که در فروردین سال ۱۳۴۶ خواهد بود مطرح گردد.
۴- متن روش اساسی سازمان که به تصویب شورای عالی رسیده به شرح زیر می‌باشد:
«با الهام از فرمان مبارک شاهنشاه آریامهر شورای عالی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در اولین جلسه خود در تاریخ یکشنبه بیست و چهارم مهر ۱۳۴۵ خط مشی و روش اساسی سازمان را به شرح زیر مقرر می‌دارد:
۱- سازمان باید کوشش نماید تا عموم مردم ایران به اهمیت آثار باستانی کشور خود واقف شوند و آنها را چنان‌که شایسته است بشناسند و هر یک به سهم خود حفظ و نگاهداری این آثار گران‌بها را وظیفه ملی خود بدانند در اجرای این منظور سازمان باید فهرست جامعی از بناها و تپه‌های تاریخی را با توضیحات کافی چاپ نموده و نقشه ایران را با تعیین نقاط و مراکز تاریخی تهیه و در دسترس عموم قرار دهد و نیز برای آموزش مردم برنامه‌های خاصی تنظیم نماید.
۲- تصرف و تغییر در بناهای تاریخی باید اکیداً ممنوع گردد و تعمیرات بناها نیز طبق نظر کارشناسان مسئول انجام پذیرد این‌گونه تعمیرات باید بر اساس سبک تاریخی و اسلوب قدیمی بنا صورت گیرد تا آنکه هر بنا همواره بتواند معرف سبک معماری و هنر و صنعت هنرمندان عصر خود باشد.
۳- سازمان باید با همکاری دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی دیگر برای تربیت و آماده ساختن کارشناسان فنی که در آینده بتوانند برنامه‌های سازمان را اجرا نمایند طرح لازم تهیه نماید بدیهی است سازمان برای تأمین وسایل رفاه و آسایش کارشناسان و سایر کارگران فنی که به‌طور مستمر در خدمت سازمان می‌باشند پیش‌بینی‌های لازم را خواهد نمود.
۴- برای هر یک از بناهای تاریخی باید دو نوع حریم تعیین و مشخص گردد در حریم خاص این ابنیه هرگونه عملیات که منجر به خرابی و یا سستی پی‌ها و یا تغییر شکل و منظر بنا گردد باید ممنوع شود و در حریم عمومی که وسعت و حدود آن به اقتضای وضع بنا معلوم خواهد شد برای عملیات ساختمانی و عمرانی باید از نظر حفظ منظر بنای تاریخی و هم‌آهنگی بناهای اطراف با آن شرایط مخصوصی تعیین شود در تعیین حریم برای عدۀ [عده‌ای] از بناها که روی هم‌رفته واحدی را تشکیل می‌دهند مانند میدان نقش جهان و بناهای داخل و اطراف آن باید مقررات خاصی تعیین گردد و نیز باید شرایط ساختمانی در شهرهایی مانند اصفهان و شیراز و قزوین و غیره که جنبه تاریخی دارند به نحوی برقرار شود که قدمت تاریخی شهر و سبک معماری بناهای آن لااقل در منطقه قدیمی شهر محفوظ بماند.
۵- هر یک از بناها باید دارای شناسنامه‌ای متضمن نقشه‌ها و طرح‌های ساختمانی آن باشد به‌طوری که کاملاً بتواند دوران ساختمان و خصوصیات بنا و تزیینات آن را معرفی نماید. این شناسنامه‌ها باید به‌صورت جزوه‌ها و کتاب‌ها به زبان فارسی و زبان‌های دیگر چاپ و در دسترس عموم قرار گیرد. در مورد تپه‌های تاریخی شناسنامه‌ها باید حدود و مشخصات جغرافیائی آنها را معلوم نماید.
6- سازمان باید جهت تربیت و آماده ساختن راهنمایان آزموده و تهیه و تنظیم برنامه آموزش آنان با سازمان جلب سیاحان و مؤسسات دیگری که در این خدمات وظایفی به عهده دارند همکاری مستمر داشته باشد.
7- از کتیبه‌های تاریخی باید عکس‌برداری و از همه آنها قالب‌گیری شده و قالب‌ها در موزه مخصوصی نگاهداری شود جمع‌آوری و چاپ مجموع کتیبه‌ها برای استفاده عموم ضروری است بنابراین آن قسمت از کتبیه‌ها که به‌وسیله دانشمندان و علاقه‌مندان جمع‌آوری و به چاپ رسیده باید به فارسی ترجمه و به چاپ برسد و آنچه جمع‌آوری نشده نسبت به جمع‌آوری و ترجمه و چاپ آن اقدام گردد علاوه بر این حفاظت کتیبه‌ها از گزند حوادث جوی و تجاوزات باید مورد توجه کامل سازمان باشد.
۸- تپه‌های تاریخی کشور باید به‌وسیله مقتضی حفظ و حراست گردد و از هرگونه عملیات تخریبی در آنها جلوگیری به عمل آید و برای هر یک از تپه‌ها باید حریمی تعیین شود که هرگونه عملیات در آن حریم نیز ممنوع گردد.
۹- سازمان باید از وجود سپاهیان دانش و بهداشت و ترویج و آبادانی که در نقاط مختلف کشور انجام وظیفه می‌کنند برای حفظ و صیانت آثار باستانی و همچنین اطلاع از وجود آثار تاریخی ناشناخته استفاده نماید و به‌منظور کشف نقاط تاریخی جدید از آنان خواسته شود که نسبت به جمع‌آوری نام‌های آبادی‌های حوزه مأموریت خود اقدام نمایند. سازمان باید به سپاهیان فوق با همکاری مقامات مربوط راهنمایی‌های لازم بنماید.
۱۰- سازمان با انجمن آثار ملی و سازمان اوقاف درباره تنظیم برنامه‌های مربوط به بناهای تاریخی که از محل اعتبارات آنها تعمیر خواهد شد همکاری لازم را خواهد نمود و برنامه‌های مزبور را با استفاده از آن اعتبارات به‌موقع اجرا خواهد گذاشت.
۱۱- برای اجرای این طرح‌ها سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران احتیاج به سرمایه‌هایی دارد که باید کوشش نماید با جلب توجه عموم بخصوص صاحبان صنایع و بازرگانان و سایر مؤسسات و مردم نیکوکار فراهم گردد. بدیهی است مقامات دولتی و محلی نیز اقدامات لازم را برای تأمین اعتباراتی که به‌طور مستمر در اختیار سازمان قرار داده شود خواهند نمود.»
۵- مسائلی که مقرر گردید درباره آنها مطالعه و در جلسه آینده مطرح گردد به شرح زیر می‌باشد:
الف - تعیین ضابطه‌ای برای حفاظت باغ‌های قدیمی و درخت‌های کهن ایران.
ب - تهیه و تنظیم مقررات مخصوصی برای حفاظت بناهای تاریخی متعلق به اشخاص.
ج- توجه به بناهای تاریخی ایران در خارج از کشور.
د- آماده ساختن افسران و درجه‌داران شهربانی و ژاندارمری کل کشور برای حفاظت آثار باستانی با نظر مقامات مربوط.
ه- ترتیب مقررات قانونی برای حفظ و نگهداری و همچنین خرید و فروش و مبادله اشیاء عتیقه به‌وسیله اشخاص.