از یادداشتهای آقای ابراهیمی دادستان آذربایجان مذاکرات در تهران ملاقات و مذاکره با قوام السلطنه1
تاریخ سند: 14 اردیبهشت 1325
از یادداشتهای آقای ابراهیمی دادستان آذربایجان مذاکرات در تهران ملاقات و مذاکره با قوام السلطنه1
متن سند:
1 ـ موضوع نهضت آذربایجان یک نهضت مترقّی و دمکراتیک ملّی 2 ـ قشون مسئله فرماندهی حل نشد 3 ـ تقسیم اراضی با عدم موافقت در ملاقات و مذاکره آقا رضا هم اشتراک داشته است.کسی برای ملاقات نیامده عصر آقای ایپکچیان ظهر بین سفیر کبیر و نخست وزیر اظهاراتی در سر میز ناهار رد بدل شده است.
توضیحات سند:
1 ـ احمد قوام (1334 ـ 1252 ش) وی فرزند میرزا ابراهیم خان معتمدالسلطنه و خواهرزاده میرزا علی خان امین الدوله بود در سال 1312 ق مدتی جزو پیشخدمتهای ناصرالدین شاه بود و در 1314 که امین الدوله به حکومت آذربایجان منصوب شد.ریاست دفتر خود را به قوام واگذار کرد و در دوران صدارت امین الدوله منشی حضور صدراعظم شد (1315 ق) و در دوران صدارت عبدالمجید عین الدوله (24 ـ 1321 ق) لقب دبیر حضور گرفت و در دوران تصدی میرزا تقی خان مجدالدوله نیز وزارت داخله که وزارت رسائل نیز در اختیار او بود احمد قوام را به سمت وزیر رسائل تعیین کرد و به مناسبت شغلش ملقب به وزیر حضور شد (1324 ق) و در اوایل انقلاب مشروطیت قوام السلطنه لقب گرفت و از همین زمان است که مراحل ترقّی خود را طی کرد.
پس از فتح تهران (1327) با حمایت حاج علیقلی خان سردار اسعد بختیاری معاون وزارت کشور شد و در 1328 ق به معاونت وزارت جنگ رسید و در کابینه مستوفی الممالک (1328 ق) با به عهده گرفتن وزارت جنگ برای اولین بار وزارت یافت.
در 1329 ق در کابینه سپهدار وزیر عدلیه شده و در کابینه صمصام السلطنه بختیاری به وزارت داخله رسید (1329) و در 1331 در کابینه محمد علی خان علاءالسلطنه وزارت مالیه را برعهده گرفت و در کابینه عین الدوله (1336 ق) وزارت داخله را برعهده داشت (1299) در سال های 1337 تا 1339 ق والی خراسان بود و پس از کودتای اسفند 1299 ش که سید ضیاءالدین طباطبائی به نخست وزیری رسید بنا به کینه قدیمی او از احمد قوام به کلنل پسیان رئیس ژاندارمری خراسان دستور داد که وی را گرفته و تحت الحفظ به تهران فرستد.
در تهران مدتی در زندان بود که فرمان نخست وزیری او صادر شد (14 خرداد 1300 ش) و پس از چهار ماه مشیرالدوله برجای او نشست.
سپس در خرداد 1301 دوباره نخست وزیری را برعهده گرفت که این کابینه او نیز 8 ماه دوام آورد.
در 1302 شمسی رضاخان سردار سپه که وزیر جنگ کابینه مشیرالدوله بود به بهانه توطئه قوام برای کشتن او، وی را برای مدتی دستگیر کرد.
وی پس از آزادی به اروپا رفت و تا 1307 ش در آنجا بود.
پس از بازگشت تا شهریور 1320 و عزل رضاخان از سیاست کناره گرفت.
پس از شهریور 1320، احمد قوام در مرداد 1321، بهمن 1324 و تیرماه 1331 به نخست وزیری رسید.
وی در سیاست خارجی استفاده از نیروی سوم را در نظر داشت که همین امر موجب دعوت از مستشاران آمریکایی برای سازماندهی مالیه در نظام بود.
مهمترین کار وی در حل بحرانهای داخلی و خارجی را باید مسئله خروج نیروهای شوروی از ایران دانست که با بهره برداری از شرائط جهانی و جلب حمایت آمریکا موفق شد تا نیروهای شوروی را به خروج از ایران و قطع حمایت آنان از حکومت پیشه وری وادار سازد در این میان شاید یکی از تاریکترین نقاط در سرگذشت قوام مسئله نخست وزیری او در 25 تیرماه 1331 است که با حمایت مردم از نخست وزیری مصدق و تظاهرات برعلیه قوام به قیام سی تیر و استعفای او منتهی شد تا دوباره مصدق نخست وزیری را برعهده گیرد.
این صدارت موجب تصویب قانون مصادره اموال قوام در 12 مرداد 1331 شد.
اما در 29 خرداد 1333 این قانون لغو و اموال او را به وی بازگرداندند.
احمد قوام السلطنه در 31 تیرماه 1334 در سن 82 سالگی درگذشت و در مقبره خانوادگی خویش در قم به خاک سپرده شد.