موضوع : جمعیت مؤسسین ایران آزاد
تاریخ سند: 8 شهریور 1338
موضوع : جمعیت مؤسسین ایران آزاد
متن سند:
شماره : 7763/ ا د ر 2 اطلاع واصله حاکیست که : در حال حاضر مظفر فیروز در ژنو بوده و تاکنون صحبتی از تشکیل جمعیت مؤسسین ایران آزاد در ژنو یا سوئیس شنیده نشده است.تیمسار سپهبد زاهدی1 اظهار داشته است : «در حال حاضر مظفر فیروز با وضع بدی زندگی نموده و چندی قبل گفته است که من دیگر تمام کارها را بوسیده و کنار گذارده ام و تصور می شود که حقیقت می گوید و خیلی مایل است وسیله فراهم شود که به تهران برگردد ولی به عللی که مکشوف است نمی تواند چنین کاری را بنماید و غیر ممکن است مظفر فیروز رهبری چنین جمعیتی را قبول نماید».
پس از مراجعت تیمسار زاهدی از مسافرت تحقیق بیشتر در این مورد به عمل خواهد آمد.
ضمنا اخیرا احسان نراقی2 و علیمحمد تنباکو فروشان (با اسم مستعار کاردان) و واعظ زاده به ژنو آمده اند.
ارتباط و معاشرت واعظ زاده با توده ایها محرز و همیشه با هم می باشند، ولی در این معاشرتها احسان نراقی و کاردان و مظفر فیروز مشاهده نگردیده اند.
ضمنا رادمنش با کمونیستها و ایرانیان توده ای مقیم ژنو ارتباط داشته و احتمال دارد اگر جمعیتی تشکیل گردد مشارالیه رهبری جمعیت را به عهده گیرد.
بهره برداری شود.
بایگانی شود.
25 /4
توضیحات سند:
1ـ احسان نراقی ـ فرزند حسن ـ متولد 1305 کاشان.نامبرده در سال 1326 جهت ادامه تحصیل به سوئیس عزیمت و در دانشگاه ژنو که وابسته به کمونیستهای یهودی بوده، در رشته علوم اجتماعی به تحصیل پرداخت و در مدت تحصیل و اقامت در سوئیس به عنوان یکی از عناصر فعال در فعالیتهای کمونیستی شهرت یافت.
وی در سال 1328 در فستیوال جوانان کمونیست در بوداپست شرکت نموده و در سال 1330 نیز ریاست هیئت ایرانی شرکت کننده در برلین شرقی را به عهده داشت.
او پس از فراغت از تحصیل، به عنوان کارشناس خاورمیانه و ایران در یونسکو مشغول کار شد و ضمن اعلام انزجار از نظرات و عقاید توده ای و کمونیستی خود، اعلام نمود که ترویج مرام کمونیستی در ایران ممکن نیست و بهترین حکومت در ایران مشروطه سلطنتی است.
نراقی پس از مراجعت و اقامت در کشور به تناوب در اداره آمار عمومی، شورای عالی فرهنگی، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دانشسرای عالی، شورای عالی اقتصاد ـ کمیته عالی انقلاب اداری اشتغال داشته و نیز عضو انجمن بین المللی جامعه شناسی و انجمن بین المللی مطالعات علمی در ایران بوده و همچنین در سال 1344 در ساواک به تدریس اشتغال داشته است.
او همچنین در داخل کشور با اعضاء، حزب ملت ایران و در خارج با عناصر جبهه ملی سوم مرتبط بوده است.
ساواک در شهرت طلب که دارای زیربنای فکری متمایل به چپ بوده و احتمالاً از طرف یکی از کشورهای غربی تقویت و مورد استفاده واقع می شود و تلاش دارد برای بدست آوردن مشاغل بهتر در آینده خود را به مقامات مؤثر کشور نزدیک کند، و ادامه داده که تمجید از نامبرده زیانی نخواهد داشت و می تواند بلندگوی تبلیغاتی موافق باشد.
نراقی در آبان سال 1357 طی ملاقات با مقدم، رئیس ساواک پیرامون دستگاه تبلیغاتی کشور گفتگو کرده است.
نامبرده پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستگیر و پس از دو سال از زندان آزاد شد و به خارج از کشور رفت.
نامبرده هم اکنون در سازمان فرهنگی یونسکو وابسته به سازمان ملل متحد به کار اشتغال دارد.
(اسناد ساواک، پرونده های انفرادی) 2ـ سپهبد فضل اللّه زاهدی : در سالهای جنگ اول جهانی به صفوف قشون قزاق ها پیوست مدتی افسر تیپ همدان بود و در جریان نهضت جنگل عامل سرکوب و در کودتای 1299 همراه رضاخان بود.
در سال 1302 ریاست قشون فارس و در قضیه شیخ خزعل مأمور حل موضوع و نیز مدتی استاندار خوزستان بود.
سال 1308 فرمانده ژاندارمری مأمور خاموش کردن شورش عشایر فارس شد پس از جنگ جهانی دوم با هدایت انگلیسها به حزب ملیون نزدیک شد بعد از شهریور 1320 ناگهان اعلام شد که انگلیسها سپهبد زاهدی را دزدیده اند و او سه سال در فلسطین ماند و سپس به ایران بازگشت و مدتی بیکار بود تا آنکه در مسافرت محمدرضا شاه به کشورهای اروپائی سپهبد رزم آرا رئیس ستاد ارتش شد.
دکتر اقبال وزیر کشور وقت برای آنکه در مقابل رزم آرا شخص نیرومندی تراشیده باشد او را به سمت ریاست شهربانی منصوب کرد.
از ابتدای نخست وزیری دکتر مصدق زاهدی به او نزدیک بود و در کابینه اول مصدق به وزارت کشور رسید ولی بعدها عشق به مقام باعث شد که در آن زمان خود را کاندیدای نخست وزیری کرد و هسته مرکزی مخالفت با دولت را تشکیل داد و سپس با وقایع 28 مرداد بر روی کار آمد.
در مورد نقش اساسی و رسالت زاهدی سه مشخصه را مطرح کرده اند.
1ـ امضاء قرارداد نفتی با کنسرسیوم 2ـ قتل عام و سرکوب مخالفین سلطنت 3ـ باز کردن دست آمریکا در ایران.
چنانچه بعضی از مورخین معتقدند که سیا، زاهدی را به عنوان جانشین شاه در نظر گرفته بود.
در طرح آمریکا قبل از روی کار آمدن امینی، زاهدی مطرح بود.
ولی شاه وی را سال 1324 راهی اروپا نمود در جریان کودتای آمریکایی 28 مرداد 1332 مجری برنامه کودتا به نخست وزیری رسید در 17 فروردین 1334 از سوی شاه برکنار و به سوئیس تبعید شد.
در اردیبهشت 1337 به ایران بازگشت.
سپس از سوی شاه به عنوان نماینده دایمی ایران در دفتر اروپایی سازمان ملل مجددا عازم ژنو شد.
وی تا پایان عمرش در آنجا ماند و در سال 1348 درگذشت.
(رجال عصر پهلوی، دکتر منوچهر اقبال، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 339ـ340.