درباره: اوضاع شهر مشهد و برخی دیگر از شهرهای استان خراسان در رابطه با وقایع و حوادث ضد ملی
تاریخ سند: 4 آذر 1357
درباره: اوضاع شهر مشهد و برخی دیگر از شهرهای استان خراسان در رابطه با وقایع و حوادث ضد ملی
متن سند:
بولتن ویژهدرباره: اوضاع شهر مشهد و برخی دیگر از شهرهای استان خراسان در رابطه با وقایع و حوادث ضد ملی
این بولتن شامل 5 برگ است
در گزارشی که در تاریخ 4 /9 /1357 (2537 شاهنشاهی) تقدیم گردید، به استحضار رسید که برابر مشاهدات نماینده اعزامی ساواک به مشهد، منازل آیات‌الله قمی و شیرازی و دیگر روحانیون قشری مشهد به صورت پایگاه مخالفین درآمده و نوعی حکومت خود مختار ایجاد کرده‌اند که این امر به طور عمده ناشی از سوءاستفاده از فضای باز سیاسی و مماشات و گذشتی است که نسبت به مخالفین و عوامل محرک به عمل می‌‌آید.
از آن تاریخ تاکنون در شهر مشهد و برخی دیگر از شهرهای استان خراسان حوادث و وقایعی رخ داده که نشان می‌‌دهد به تدریج کنترل اوضاع از دست مسئولین امر خارج شده و جماعتی از مردم اخلالگر و آشوبطلب در مشهد و دیگر شهرها کنترل را در دست گرفته و به جنایات و اقدامات خطرناکی دست می‌‌زنند. وقایعی که طی روزهای 18 تا 24 آذرماه در مشهد، نیشابور، تربت جام، بجنورد و سبزوار رخ داده و ادامه شدیدتر آن نیز در روز 25 /9 /1357 قابل مشاهده است گویای آن است که روحانیون مخالف و اخلالگران در مشهد به شدت مشغول ایجاد اوضاع خطرناک و غیرقابل کنترلی در منطقه می‌‌باشند. وقایع مزبور به موقع به استحضار رسیده و مواردی از آن به شرح زیر بوده است:
1. پیکره‌های شاهنشاه آریامهر و اعلیحضرت رضاشاه کبیر در مشهد از جای خود به زیر آورده شده است.
2. هتل هایت مشهد به آتش کشیده شده و بخشی از اموال آن به غارت رفته است.
3. داروخانه‌ها، پزشکان و بیمارستان‌ها از درمان و پذیرش بیماران مربوط به نیروهای مسلح شاهنشاهی خودداری می‌‌کنند.
4 . مغازه‌ها و خانه‌های افراد میهنپرست به آتش کشیده شده است.
5 . یک نفر قهوه‌چی را به جهت آنکه تمثال شاهنشاه آریامهر در محل کارش نصب بوده به شدت مضروب و موجب قتل او شده‌اند.
6 . یکی از افسران شهربانی مشهد که لباس سیویل به تن داشته مورد هجوم قرار دادهاند. افسر مذکور به مغازه‌ای نزدیک منزل شیرازی رفته و بعد اخلالگران او را مضروب و به منزل شیرازی برده و خواستار به اصطلاح مجازات او شده‌اند. پسر شیرازی حاضر به تحویل این افسر نبوده و سرانجام تمام مقامات استان از وی درخواست کرده‌اند و بالاخره افسر مجروح را رها نموده‌اند.
7 . در شهر مشهد و شهرهای دیگر شایعات مرعوب کننده از قبیل قطع آب و امثال آن پراکنده‌اند.
8 . آیات شیرازی و قمی صریحاً به طرفداران خود دستور مقابله و دفاع در مقابل مأمورین انتظامی را دادهاند.
9 . همه روزه تظاهرات اخلالگرانه با شعارهای موهن علیه مقدسات ملی و قانون اساسی در شهر مشهد و دیگر شهرهای خراسان برپا می‌‌گردد.
10. پسر آیت‌الله شیرازی در مکالمه تلفنی با فرماندار نظامی مشهد و برخی دیگر از مقامات محلی به آنها امر و نهی و تحکم می‌‌کند کما اینکه در هنگام انجام تظاهرات ملی و میهنی، مشارالیه تلفنی با فرماندار نظامی مشهد تماس گرفته و گفته: هرچه زودتر به این کارها خاتمه دهید یا اینکه ما دستور مقابله می‌‌دهیم.
11. فروشگاه تعاونی ارتش را در مشهد به آتش کشیده‌اند. فرمانداری نظامی در عمل دخالتی نکرده و رئیس آتش‌نشانی مشهد برای اطفاء حریق از منزل شیرازی کسب اجازه نموده ولی اجازه صریح به او داده نشده است.
12. اخلالگران در صدد حمله به بیمارستان لشگر 77 خراسان برآمده‌اند.
13. یک نفر سرگرد جمعی لشگر 77 که با لباس شخصی برای دیدار همسرش که نرس بیمارستان شاهرضا می‌‌باشد، به آن محل رفته و اخلالگران که او را شناخته‌اند، وی را مضروب و به قتل رسانیده‌اند.
14. یکی از روحانیون افراطی و طرفدار خمینی که استاد دانشگاه تهران است و اخیراً به لبنان رفته، نامه‌ای به بیمارستان شهناز مشهد فرستاده و قید کرده برای نابود کردن افسران و درجه‌داران ارتش و کارمندان ساواک، به جای مضروب کردن آنان، از کپسول‌های سمی استفاده کنند. این نامه توسط پزشکان و پرستاران تکثیر شده است.
15. در مناطقی از شهر مشهد عناصر اخلالگر با چوب و چماق عبور و مرور را کنترل می‌‌کنند و به هر شخص یا اتومبیلی ظنین شوند و یا به اخطارهایشان توجهی نکند، تحت این عنوان که مأمور ساواک است، وی را مضروب و اتومبیل را خرد می‌‌کنند و آتش می‌‌زنند. در جریان این اقدام سرنشینان یک اتومبیل لندرور و دو دستگاه اتومبیل سواری توسط اخلالگران مضروب و دو نفر آنان به قتل رسیده و یک نفر دیگر شدیداً مجروح شده‌اند.
16. اخلالگران با ایجاد رعب و وحشت و حمله و ضرب و جرح و آتش‌‌سوزی، هرگونه مخالفتی در جهت اجرای اعمال اخلالگرانه خود را شدیداً سرکوب می‌‌کنند، از جمله اتوبوس‌های حامل کسانی که اقدام به تظاهرات ملی و میهنی نموده بودند، مورد حمله واقع و نابود شده است.
17. عناصر مخالف هرگاه که با اقدامات جدی از قبیل تظاهرات ملی و میهنی و یا اقدامات مأمورین مواجه می‌‌شوند، یا در بیمارستان‌ها متحصن می‌‌شوند و یا با دسته‌کشی و حرکت گروه‌های وسیعی با تهدید یا با میل خودشان، به مبارزه جدی با مردم و یا مأمورین می‌‌پردازند. این افراد تحت رهبری سیدکاظم اخوان مرعشی، شیخ عباس واعظ طبسی، دکتر محمود روحانی و افرادی مانند آنها در بیمارستان شاهرضا متحصن شده و یا مخالفین خود را مضروب می‌‌نمایند.
18. دو نفر درجه‌دار را که لباس شخصی به تن داشته‌اند، به بهانه اینکه مأمور ساواک هستند، مورد ضرب و جرح قرار داده و از سرنوشت یکی از آنها اطلاعی در دست نیست.
19. استوار سعادتمند و گروهبان رحمت زهی وسیله مخالفین ربوده شده و جسدشان در پشت ستاد ژندارمری به دست آمده است.
20. در روز 25 /9 /1357 وسیله بلندگو در اطراف بازار اعلام می‌‌کنند که خون ارتشیان مباح است.
21. آیات قمی و شیرازی از پذیرفتن هیئت‌های اعزامی از سوی دولت خودداری کرده‌اند.
22. در تربتجام به دنبال انجام تظاهرات اخلالگرانه، پیروان تسنن به مقابله با تظاهرکنندگان پرداخته‌اند که سه نفر از آنها مورد ضرب و جرح واقع و متعاقباً رهبران اهل تسنن به پادگان تربتجام مراجعه و تقاضای مجازات ضاربین را نموده و افزوده اگر در این مورد اقدام نشود، اهل تسنن اقدامات حادی انجام خواهند داد. ضمناً در برخوردهای تربتجام، فرزند یک نفر درجه‌دار ژاندارمری کشته شده است.
23. در بجنورد زد و خوردهای شدیدی بین موافقین و مخالفین روی داده و منجر به مجروح شدن 9 نفر گردیده است.
24. در نیشابور متعاقب برخورد موافقین و مخالفین، حدود یکهزار نفر از مخالفین در دادگستری شهرستان مذکور متحصن شده‌اند. پس از آن فرماندار، رئیس شهربانی، فرمانده ژاندارمری و رئیس دادگاه برای مذاکره با آنها به دادگستری رفته‌اند و متحصنین آنان را به عنوان گروگان گرفته و اسلحه رئیس شهربانی و فرمانده ژاندارمری را از آنان اخذ و متعاقباً اخطار کرده‌اند که اگر مأمورین تیراندازی کنند، گروگان‌ها را خواهند کشت. متعاقب این جریان مخالفین با منزل آیت‌الله شیرازی در مشهد تماس گرفته و پسر شیرازی به آنها دستور داده که از فرماندار، رئیس شهربانی، رئیس آگاهی و فرمانده نیروهای نظامی تعهدی اخذ کنند که آنها متعهد شوند عواملی را که تظاهرات موافق کرده‌اند مجازات نمایند. گروگان‌ها تعهد موردنظر را داده و به دنبال آن مسئولین دادگستری اعلام کرده‌اند که مسئولین تظاهرات موافق معرفی شوند. با صدور این دستور از صبح روز 24 /9 /1357 مخالفین افراد موافق را شناسائی و با حمله به منازل و کتک‌کاری آنان، آنها را به دادگستری می‌‌برند.
25. مماشات با اخلالگران و عناصر محرک، سبب وحشت، یأس و خشم شدید نظامیان و افراد نیروهای انتظامی شده و در بیسیم‌های فرمانداری نظامی علناً توهین به فرماندار نظامی مشهد شنیده می‌‌شود.
26. مردم میهنپرست و بی‌طرف از حاکمیت عناصر بی‌‌مسئولیت، خرابکار، آشوبطلب، روحانی‌‌نمای مستبد و هرج و مرج، دچار وحشت و ناراحتی شدید شده‌اند.
نظریه .
در مشهد از نظر روحانیون سه قطب مشخص وجود دارد. آیت‌الله شیرازی علیرغم آنکه به نظر می‌‌رسد فردی روشنفکر، میهن‌خواه و آگاه است، نشان داده که فردی متحجر، متعصب و مخالف رژیم می‌‌باشد و بعلاوه فرزندان او گرداننده وضعیت منزلش هستند که برای عقب نماندن از روحانیون دیگر، هر روز بیشتر از روز پیش در جهت تحریک مردم و تشدید وخامت اوضاع تلاش دارند و در نتیجه نباید از شیرازی انتظار اقدامی در جهت برقراری آرامش در اوضاع را داشت.
قطب دیگر روحانیت مشهد، آیت‌الله قمی است که در باطن موافق بحران و نابسامانی است و در عرصه رقابت با شیرازی و طرفداران خمینی، قادر به حفظ استقلال رأی و موقعیت خود نمی‌باشد.
قطب سوم را روحانیون طرفدار خمینی تشکیل می‌‌دهند. آنها در واقع عاملان اصلی آشوب و هرج و مرج مشهد هستند و با آنکه در ماههای اخیر کراراً در مورد دستگیری آنان تأکید شده، معهذا آزادند و با چند نفر از دانشگاهیان مشهد که طرفداران و منسوبان1 علی شریعتی هستند و تنی چند از کمونیستها و عناصر وابسته به جبهه ملی، صحنه گردان تمامی حوادث و وقایع می‌‌باشند.
دانشگاهیان مشهد مرعوب و مجذوب هواداران خمینی شده و از آنها دنباله‌روی می‌‌کنند. شوهرخواهر و برادر همسر علی شریعتی گردانندگان اصلی وقایع دانشگاه مشهد هستند و شدیداً به تحریکات خود ادامه می‌‌دهند.
عناصر تروریست و متمایل به گروه‌های تروریست نیز از وضع آشفته موجود نهایت بهره‌برداری را به نفع مقاصد خود به عمل می‌‌آورند.
در این میان، بین سازمان‌های مسئول در محل هماهنگی نیست. فرماندار نظامی حاضر به تبعیت از استاندار نمی‌باشد، بعلاوه با مسئولین سازمان‌های انتظامی محل هماهنگی ندارد و با مماشاتی که نسبت به مخالفین نموده، به تدریج محبوبیت و قدرت خود را در میان نظامیان از دست داده است.
رئیس شهربانی با وجود فرمانداری نظامی، احساس مسئولیت لازم را نمی‌کند و در سایر سازمان‌های دولتی نیز به سبب وحشت از مخالفین اقدام مؤثری انجام نمی‌گردد. با عرض مراتب بالا، با ادامه وضع موجود، می‌‌توان پیش‌بینی کرد که اوضاع در روزهای آینده به مقیاس بیشتری از کنترل خارج شود و در این میان، مردم میهن پرست و عادی مشهد و شهرهای دیگر خراسان در فشار، ناامنی، ضایعات ناشی از هرج و مرج هستند و روحانیون هم با رقابت نسبت به یکدیگر و عدم درک وسعت و عمق فاجعه حاضر به عدول از مواضع خود نمی‌باشند و به طرفداران خمینی و عوامل مخرب دیگر مجال پیشروی بیشتر می‌‌دهند.
چنانچه مصلحت باشد که با انجام تغییراتی در سطح فرمانداری نظامی و سایر سازمان‌های انتظامی، مدیریت قاطع‌تری اعمال و طرفداران خمینی و محرکین از هر طبقه دستگیر و آیات قمی و شیرازی نیز به طرق مقتضی محدود شوند، می‌‌توان امیدوار بود که اوضاع مشهد و شهرهای دیگر خراسان حالت عادی به خود بگیرد.
مراتب جهت استحضار خاطر خطیر ملوکانه از شرف عرض گذشت.
معاون اداره کل سوم . عطارپور 25 /9 /1357
مدیرکل اداره سوم . طباطبائی
در پرونده موضوعی روحانیون افراطی استان خراسان به کلاسه 129329 بایگانی شود. کندری 5 /10 /1357
312 عملیات . بهره‌برداری و در پرونده‌های مربوطه یک نسخه نگهداری شود 27 /9 /1357
از طبقه بندی سری خارج و در طبقه بندی خیلی محرمانه قرار گرفته است. کندری دایره بررسی 28 /9 /1357