گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه
تاریخ سند: 10 دی 1357
گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه
متن سند:
مدت : از ساعت 0800 روز 10 /10 /1357 الی ساعت 1700 روز 10 /10 /1357 1ـ گزارشات رسیده و اقدامات انجام شده : الف : سازمان اطلاعات و امنیت تهران (1) در ساعت 1020 روزجاری اعلام گردید که منزل سرهنگ زیبائی که چند روز قبل توسط اخلالگران آتش زده شده بود به صورت نمایشگاه در آورده اند و اسامی تعدادی از کارمندان ساواک را نوشته و به دیوار زده اند که منازل این اشخاص نیز به این وضع در خواهد آمد.مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 2 جهت اقدام لازم ابلاغ گردید.
(2) تا ساعت 0915 روزجاری وضع بازار تهران، شمیران، شهرری به شرح زیر بوده است.
(الف) بازار شهر ری و مغازه های اطراف آن غیر از نانوائی قصابی و میوه فروشی بسته بود، پمپ ها بنزین نداشتند نفت وجود نداشت، شرکت واحد کار نمی کرد.
(ب) بازار تهران و مغازه های اطراف آن غیر از نانوائی قصابی، میوه فروشی بسته بود، پمپ ها بنزین نداشتند نفت وجود نداشت.
(پ) بازار تجریش و مغازه های اطراف آن بسته بود، اتوبوس ها کار نمی کردند، تاکسی خیلی کم بود نفت و بنزین وجود نداشت.
(ت) میادین باز بودند لیکن بار به علت کمبود مواد نفتی کم عرضه شده بود.
(ث) سطح شهر 40 تا 50 % باز بود.
(3) قرار بود در ساعت 1000 روز جاری دکتر کریم سنجابی در اجتماع کارکنان بانک ملی و بانک مرکزی حاضر و برای نامبردگان سخنرانی نماید که پیغام می فرستند حضور وی در بین کارکنان این دو بانک برای روز 12 /10 /57 موکول گردیده است هم اکنون دو بانک مذکور تعطیل بوده و فقط مقامات بانک در محل کار خود حاضر شده و کارمندان اخلالگر بانک مرکزی و ملی در سالن بانک ملی جمع شده اند.
به فرمانداری نظامی منطقه مربوط ابلاغ گردید که در روز 12 /10 /57 نیز از انجام این سخنرانی قویا جلوگیری نماید.
(4) از ساعت 1030 روز جاری اکثر کارکنان بیمارستان جرجانی در محوطه بیمارستان اجتماع و ضمن دادن شعارهای مضره، پلاکاردهائی تحت عنوان ما خواهان حکومت اسلامی هستیم، بختیار دست نشانده آمریکا است در دست دارند و کلیه تمثال های شاهنشاه توسط کارکنان بیمارستان برداشته شده است.
(5) در روز 9 /10 /57 در خیابان تهران نو دو نفر از تظاهرکنندگان با یکدیگر صحبت و اظهار می داشتند در زیر زمین بهشت زهرا در قسمت سردخانه در قفسه جنازه ها به جای جنازه ها اسلحه گذاشته اند و روی آن را با ملافه پوشانیده اند و هر کسی که دارای کارت سبز رنگ با مشخصات باشد می تواند مراجعه کند و اسلحه و فشنگ دریافت کند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه شهر ری و گروهان ژاندارمری شهر ری جهت اقدام لازم ابلاغ گردید.) (6) از ساعت حدود 1030 به تدریج عده ای در بیمارستان پزشکی پهلوی جمع شده تا این که عده آنان به حدود 2000 نفر رسید سپس در اطراف باند هلیکوپتر اجتماع و ضمن انجام تظاهرات و دادن شعارهای ضد ملی و میهنی و اهانت به کد 661 جنازه دو نفر از کشته شدگان را که یکی ستوان یکم دکتر عباس صفری رزیدنت بیمارستان سینا (روز 9 /10 /57 در اثر اصابت گلوله مجروح شده بود) و یک نفر دیگر از مجروحین روز مذکور بوده و فوت نموده بودند روی دست دور بیمارستان گردانیده و سپس جنازه ها را به سردخانه تحویل و در حدود ساعت 1200 متفرق شده اند.
2 (7) حدود 85 نفر از دانشجویان دختر ساکن خوابگاه شماره 5 دختران از صبح روز جاری به علت همبستگی با استادان متحصن در سازمان مرکزی دانشگاه تهران اعتصاب غذا نموده اند یادشدگان در طبقه سوم این ساختمان در اطاق ها روی زمین به حالت چمباتمه نشسته اند ضمنا رئیس خوابگاه با مذاکره ای که جهت متقاعد نمودن آنان در زمینه شکستن اعتصاب و راه حل های اصولی و منطقی نموده لیکن دانشجویان دست از اعتصاب نکشیده و اظهار نموده اند ما این اعتصاب و تحصن را تا 24 ساعت ادامه خواهیم داد.
3 (8) در مسجد ابا عبداله الحسین در فلکه دوم تهران پارس و مسجد قائم در انتهای 46 متری شرقی نارمک اعلامیه هایی الصاق شده و در آنها عنوان شده «منزل مامور شکنجه و جلاد ساواک مرتضی کریمی به نشانی نارمک، خیابان در دشت کوچه 48 پلاک 25 را آتش بزنید.
» (مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 1 ابلاغ گردید.) (9) یکی از افراد با سابقه توده ای که در چند روزه اخیر مرتبا در تظاهرات شرکت داشته اظهار می نمود که اوضاع به نفع ما دارد درست می شود و تصمیم داریم به ساواک تهران (با ذکر آدرس دقیق) حمله کنیم و از آنجا اسناد و مدارکی به دست آورده و کسانی که همکاری دارند همه را اعلام نموده و خانه های آنها را آتش بزنیم و اضافه کرده که روز 9 /10 /57 نیز در مورد یک نفر ساواکی این کار را کرده ایم.
(10) بین تعدادی از اخلالگران گفته شده است روز 11 /10 /57 چنانچه کسی را در خیابان دیدید که با اتومبیل در حرکت است آگاه باشید که عضو فرمانداری نظامی و یا ساواک می باشد بنابراین اتومبیل آنان را آتش زده و سرنشینان آن را بکشید.
نظریه : با این که در چند روز اخیر چندین محل مسکونی که متعلق به افراد ارتش و ساواک بوده طعمه حریق شده و بعضا ساکنین آن مجروح یا کشته شده اند معهذا هیچ گونه طرحی در جهت مقابله با اخلالگران تهیه نشده است و پرسنل مراجع مزبور که در نگرانی بسر می برند احتمالاً دست به اقدامات متقابل خواهند زد.
که در این باره از جهت جلوگیری از هرگونه اقدام شخصی از سوی پرسنل به منظور انتقام جوئی شرح لازم به یگان های زیر امر ابلاغ شد.
ب : برابر گزارش منطقه 1 فرمانداری نظامی اعلامیه ای به شرح زیر در روزجاری در منطقه 1 فرمانداری نظامی پخش گردیده بود : هموطن انواع سوخت داخلی به میزان مصرف یک سال در مخازن موجود است رژیم دست نشانده بیگانه به منظور تغییر جهت مبارزه مقدس ملت و ایجاد شکاف در بین صفوف قشرهای مبارزین از توزیع آن خودداری می کند و در انبارهای ارتش احتکار نموده است، فریب تبلیغات این دستگاه مزدور را نخورید.
سندیکای مشترک کارکنان صنعت نفت پ : ضد اطلاعات وابسته: (1) برابر اعلامیه هائی که در غرب و شمال تهران مشاهده گردیده خمینی اعلام کرده است هر کس از آدرس منازل افراد ساواک آگاهی دارد در دسترس مجاهدین قرار بدهد تا اقدام شود.
1 (2) برابر اعلامیه منتشره از سوی سید محمد[= محمود ]طالقانی در روز 9 و 11 /10 /1357 مردم به سفارت الجزایر دعوت شده اند تا دفتر یادبود سفارت مزبور را که جهت مرگ بومدین در آن سفارت باز شده امضاء نمایند.
2 (امکان اخلال و شورش می رود.) (مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه اعلام گردید که مراقبت نمایند.) (3) در ساعت 1300 روز جاری در خیابان نواب بالاتر از کوچه طاهری اعلامیه ای روی دیوار نصب و در آن نوشته شده است سرهنگ ناصر شقاقی باید کشته شود.
ضمنا افسر مذکور جمعی دژبان مرکز می باشد، آدرس محل سکونت وی، خیابان نواب، کوچه طاهری پلاک 21 می باشد.
2ـ تظاهرات انجام شده در سطح شهر تهران در مورخ 10 /10 /13573 الف : برابر گزارش دژبان مرکز در ساعت 1010 یک خودرو متعلق به نیروی هوائی در خیابان بهار تقاطع ثریا به آتش کشیده شد.
ب : در ساعت 1015 تعدادی در حدود 1000 نفر در میدان راه آهن دست به تظاهرات زده بودند که توسط مامورین فرمانداری نظامی متفرق گردیدند.
پ : در ساعت 1015 تعدادی در حدود 8000 نفر در بازارچه جوادیه دست به تظاهرات زده و با سنگ و چوب به مامورین فرمانداری نظامی حمله کرده بودند.
ت : در ساعت 0900 تعداد از اهالی چیذر در میدان چیذر دست به تظاهرات زده و اظهار می نمودند چون شاهپور بختیار مورد تأیید خمینی نیست ما به مبارزات خود ادامه می دهیم.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه شمیرانات ابلاغ گردید).
ث : برابر گزارش سازمان اطلاعات و امنیت تهران در ساعت 1100 تعدادی تظاهرکننده به منزل یکی از کارمندان ساواک به نشانی قصرالدشت نرسیده به مرتضوی کوچه فریدونی پلاک 9 ریخته و قصد آتش زدن منزل را داشته اند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 6 ابلاغ گردید.) ج : در ساعت 1010 تعدادی در حدود 200 نفر در خیابان شاهرضا دست به تظاهرات زده بودند که مامورین اعزام گردیدند.
چ : برابر گزارش دژبان مرکز در ساعت 1023 یکی از سربازان فرمانداری نظامی در شعبه نفت حیطه کلانتری 13 برای متفرق کردن جمعیت یک تیر هوائی شلیک که تیر کمانه کرده و یک پاسبان را از ناحیه سر و خانمی را از ناحیه دست مجروح می کند، سرباز مزبور با سر نیزه اقدام به خودزنی می نماید که هر سه نفر به بیمارستان اعزام می شوند.
ح : در ساعت 0930 تعدادی در حدود 200 نفر در خیابان غیاثی تجمع نموده و شعارهای ضد میهنی می دادند (مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 5 ابلاغ گردید) خ : برابر گزارش ضد اطلاعات وابسته در ساعت 0910 حدود 500 نفر از اخلالگران در خیابان آریانا نزدیک کوچه مهربانی مقابل فروشگاه اتومبیل منصوری که قبلاً آتش زده شده بوده اجتماع و شعارهای ضد ملی می دادند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 6 ابلاغ گردید) د : برابر گزارش ضد اطلاعات وابسته در ساعت 1100 منزل ستوان شه کمان افسر سب 2 واقع در خیابان آریانا بین قصرالدشت و کارون کوچه مهربانی پلاک 12 مورد تهاجم عده ای اخلالگر قرار گرفته بود و قصد قتل خانواده افسر مزبور را داشتند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 6 ابلاغ گردید) ذ : در ساعت 1120 تعدادی در دروازه دولت دست به تظاهرات زده بودند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 2 ابلاغ گردید.) ر : در ساعت 1134 رئیس کلانتری 8 در جلوی دانشگاه تهران مورد حمله تظاهرکنندگان قرار گرفته بود که به وسیله شلیک گاز اشک آور متفرق شدند.
ز : در ساعت 1125 تعدادی از تظاهرکنندگان در خیابان بلوار جنب جهانگردی در وسط خیابان آتش روشن کرده بودند.
ژ : برابر گزارش افسر شناسائی هوائی در ساعت 1150 در خیابان های فردوسی، حافظ، دروازه دولت، میدان 24 اسفند، میدان فوزیه تظاهرات پراکنده ای وجود داشته است.
س : حدود ساعت 1155 در خیابان بهار حدود 500 نفر دست به تظاهرات زده و شعارهایی علیه کد 66 و ساواک و شاهپور بختیار می دادند، این عده با دیدن مامورین فرمانداری نظامی متفرق و مجددا به یکدیگر پیوسته و به دادن شعار می پرداختند، ضمنا : در وسط خیابان آتش سوزی های بوجود آورده بودند.
ش : در ساعت 1155 در خیابان شاهرضا حدود 2000 نفر علیه ساواک، کد 66 و شاهپور بختیار به تظاهرات پرداخته و در مورد بختیار اظهار می داشتند «بختیار مهره بی اختیار است و مورد تأیید ما نمی باشد.
»1 ص : در ساعت 1200 عده ای در حدود 300 نفر در خیابان دردشت نارمک مبادرت به تظاهرات نموده و شعارهای مضره می دادند که توسط مامورین فرمانداری نظامی متفرق و 4 نفر از آنان دستگیر گردیدند.
ض : در ساعت 1405 تیمسار دولو قاجار تلفنی اطلاع دادند که در نارمک 46 متری غربی چهارراه آبادان ساختمان دو طبقه روبروی عکاسی اورنگ تعدادی جمع شده اند تا منزل افسران را آتش بزنند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 1 ابلاغ گردید.) ط : برابر گزارش گروهان ژاندارمری شهیاد در ساعت 1000 عده ای بالغ بر 2000 نفر از اهالی علی شاه عوض و حومه در مدخل علی شاه عوض اجتماع نموده و اقدام به تظاهرات ضد ملی نمودند.
(مراتب به پاسگاه ژاندارمری شهریار جهت اقدام لازم ابلاغ گردید.) 3ـ کارخانجات مشروحه ذیل به علت نداشتن مواد سوختی و قطعات یدکی از صبح روز جاری تعطیل گردیده است.
الف : کارخانه ایران کاوه و گروه صنعتی رنا (زامیاد) و رنو (سیتروئن).
ب : سایر کارخانجات نیز به علت کمبود مواد سوختی به حالت نیمه تعطیل درآمده است، ضمنا اکثر ادارات دولتی و موسسات خصوصی در روزجاری در اثر اعتصاب و کم کاری کارکنان تعطیل شده است.
معاون و رئیس ستاد فرمانداری نظامی تهران و حومه ـ سپهبد رحیمی لاریجانی
توضیحات سند:
1ـ منظور محمدرضا پهلوی است.2ـ خبرگزاری رویتر در این مورد نوشت که «بیش از پنج هزار نفر تظاهرکننده ضد شاه در محوطه بیمارستان پهلوی وابسته به دانشگاه تهران گردآمدند و برنامه های اخیر شاه را محکوم کردند.
آنها در پاسخ یکی از استادان که می گفت ما دکتر بختیار را نمی پذیریم و برنامه شاه مبنی بر خروج از کشور را محکوم کرده و دسیسه استعمار می خواند فریاد می زدند: درست است، درست است، درست است.
تظاهرکنندگان که برای بزرگداشت مرگ کشته شدگان برخوردهای خیابانی تجمع کرده بودند، مشتهای خود را به عنوان اعتراض به سوی هلی کوپترهای ارتشی که گاه گاه برفراز آنها پرواز می کردند، بالا می بردند.
» (بولتن محرمانه خبرگزاری پارس، ش 287، ص 6) 3ـ جمعی از روحانیون قم نیز امروز (10 /10 /57) در اطلاعیه ای که منتشر کردند از اقدام استادان دانشگاهها پشتیبانی کردند.
(اسناد انقلاب اسلامی، ج 3، ص 522) 1ـ امام خمینی چنین درخواستی از مردم نکردند، بلکه بر عکس با بالا گرفتن حملات به خانه های افراد وابسته به رژیم شاه به ویژه اعضای موثر ساواک و نظامیان بلند پایه، برای جلوگیری از این نوع اقدامات، بدون ثابت شدن جرم، آن هم در محکمه، اعلامیه هایی صادر شد که مهمترین آن از آن امام خمینی بود که در روزهای آینده بدان اشاره خواهد شد.
2ـ هواری بومدین در ششم دی ماه 1357 در گذشت.
او از رهبران انقلاب الجزایر بود که ریاست جمهوری این کشور را نیز بین سال های 1344 تا 1357 به عهده داشت.
برای آگاهی بیشتر از زندگی محمدبن ابراهیم بوخاروبه معروف به هواری بومدین، ر.ک : دانشنامه جهان اسلام، ج 4، ص 620 تا 623.
3ـ رویدادهای امروز (10 /10 /57) ایران و نیز تهران، تحت تأثیر دو حادثه، انعکاس مؤثری در رسانه های خارجی و داخلی نداشت.
اول روی کار آمدن شاپور بختیار به عنوان نخست وزیر شاه و رئیس یک دولت غیر نظامی به جای دولت نظامی ارتشبد ازهاری، و دیگری فاجعه خونبار شهر مشهد.
به هر دو حادثه در متن و پاورقی های سندهای بعدی اشاره خواهد شد.
از این رو برای توضیح حوادث تهران که با جزئیات در این بولتن آمده قرینه و توضیح بیشتری در دست نیست.
1ـ خبر عمده رسانه های خارجی امروز (10 /10 /57) قبول نخست وزیری از طرف شاپور بختیار بود.
در ایران نیز روزنامه هایی که منتشر می شدند این خبر را منعکس کردند.
روزنامه بورس نوشت که «به طوری که خبرنگار ما اطلاع می دهد به آقای شاپور بختیار معاون رهبر جبهه ملی پیشنهاد تشکیل کابینه غیر نظامی گردیده است...
نکته جالب توجه در مورد تشکیل کابینه این است که از قرار معلوم آقای دکتر بختیار می کوشد تا همکاری سایر رهبران جبهه ملی و از جمله آقای دکتر کریم سنجابی رهبر جبهه را جلب کند...
» (ش 4215، صص 1 و 4) روزنامه مهر ایران هم در شماره امروز خود از قول خبرگزاری پارس نوشت که بختیار برای تشکیل یک کابینه غیرنظامی سرگرم مطالعه است و از قول بختیار نوشت: «متأسفانه با آقای دکتر سنجابی نتوانستم به توافق برسم.
ایشان که قبلاً دچار اشتباهاتی مانند ماجرای پیشه وری شده بودند، روشی دارند که من با آن کاری ندارم من علی رغم روش مخالفان به راه خویش که 35 سال آن را دنبال کردم ادامه خواهم داد.
» (ش 4665، صص 1 و 4) با توجه به تحولات اخیر آیت الله سیدمحمود طالقانی امروز در مصاحبه ای با شبکه سراسری رادیو تلویزیونی A.
B.
C امریکا گفت که هر حکومتی که مورد تایید آیت اللهالعظمی خمینی که فعلاً رهبری و زعامت امت مسلمان ایران را بر دوش دارند نباشد مورد تایید ما و هیچ یک از علما و روحانیون شیعه و ملت ایران نخواهد بود.
(آیندگان، ش 3257، ص 1) 1ـ امروز (10 /10 /57) شب هنگام ارتشبد ازهاری استعفا داد.
خبرگزاری پارس ضمن اعلام این خبر نوشت که امشب با شاپور بختیار تلفنی گفت و گو کرده و خبر نخست وزیری او را به سراسر جهان مخابره کرده است.
بختیار در این گفت وگو اظهار کرده، برای تشکیل کابینه تلاش می کند.
(بولتن خبرگزاری پارس، ش 286)