تاریخ سند: 1 مرداد 1346
متن سند:
شماره : 28 تهیه کنندگان : مهندس پرویز جورابچی، مهندس بهرام صدری مبحث سوم ـ قسمت ششم مهندسی صنعتی تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی(1) «تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی» عبارتست از : مجموعه ای از روشها که در برنامه ریزی ـ و تعیین پیشرفت کار و کنترل انواع مختلف کارها (و فعالیت هایی از اجزاء بسیار زیاد تشکیل شده و اغلب بایستی به موازات هم انجام شوند) از آن استفاده می شود.موارد استفاده ـ از روش «تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی» در موارد زیر استفاده می شود.
1ـ عملیات تولیدی صنعتی 2ـ کارهای ساختمانی 3ـ نگاهداری ماشین آلات و کارگاهها 4ـ توسعه امور تحقیقاتی و «گسترش» 5 ـ امور بازاریابی 6ـ فعالیتهای تبلیغاتی 7ـ برقراری سیستم های سازمانی 8ـ کلیه طرحهایی که مستلزم انجام عملیات مختلف می باشد.
تاریخچه : 1- Critical Fath Anaiysis روش «تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی» اولین بار در سال 1336 شمسی ابداع شد و مورد استفاده قرار گرفت ولی به علت نواقصی که دارد در حال تغییر و توسعه می باشد.
این روش به اسامی مختلف نامیده شده و هنوز عنوان معین و مشخصی پیدا نکرده است.
بعضی از این اسامی به قرار زیر است : 1ـ برنامه ریزی مسیر بحرانی crltlcal path Schedullng 2ـ روش شبکه ای network technigue 3ـ کنترل شبکه ای network cantrol 4ـ تجزیه و تحلیل شبکه ای network Analysls 5ـ برنامه ریزی شبکه ای network plannlng 6ـ برنامه ریزی پیکانی Arrow diagram planning گذشته از اینها در امریکا روش های بسیار دقیق تری از قبیل پرت ( pert) و روش مسیر بحرانی (CPM) ورامپ (Ramps) ابداع گردیده که مسائل را خیلی دقیق تر موشکافی می کنند ولی بکار بردن این روشها مستلزم استفاده از ماشین های محاسبه الکترونیکی می باشد.
برای برطرف کردن اشکالات احتمالی در استفاده از تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی بهتر است دو روش در نظر گرفته شود.
1ـ روش اجمالی برای تعیین زمان، هزینه و مقدورات.
2ـ روش انفرادی برای طرحهای پیچیده و بغرنج در روش های فوق الذکر از فنون زیر استفاده می شود : الف ـ پرت (pert) program Evaluation and Review technique این تکنیک برای انجام کار در حداقل مدت می باشد.
ب ـ روش مسیر بحرانی (Critical path Method) برای انجام کار با حداقل هزینه.
پ ـ (Ramps) رامپ Resource allocatian and Moit; project scheduiing این تکنیک برای حداکثر استفاده از امکانات و مقدورات می باشد.
قابل ملاحظه است که این روش ها غالبا با هم همبستگی پیدا می کنند ولی در هر حال کلیه آنها از نمودارهای شبکه ای استفاده می نمایند.
هدف : تجزیه و تحلیل میسر بحرانی در موارد مورد استفاده قرار می گیرد که عملیات مختلف و جدا از هم بایستی کنترل بشوند تا بازدهی کل عملیات افزایش یابد.
برای بدست آوردن حداکثر بازدهی روش تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی این امکانات را بوجود می آورد : 1ـ طرح در حداقل مدت انجام می پذیرد.
2ـ حداکثر استفاده از عوامل موجود از قبیل نیروی انسانی، مواد، ماشین آلات و سرمایه به عمل می آید.
3ـ اجرای طرح با حداقل هزینه تمام می شود.
این موارد اکثرا با هم هماهنگی و همبستگی ندارند بطور مثال برای اینکه طرحی با حداقل هزینه انجام پذیرد ممکن است مجبور شویم مدت انجام طرح را افزایش دهیم.
با این حال تجزیه و تحلیل مسیر بحرانی وسیله ای است برای ارزیابی عوامل مختلف و تعیین با صرفه ترین راه برای انجام طرح.
طرز عمل در برنامه ریزی برای یک طرح با منظور داشتن عوامل فوق بهتر است عملیات به صورت یک نمودار نشان داده شود.
برای این منظور نمودار استوانه ای و یا نمودار گانت مفید است ولی استفاده از آنها محدودیت هایی دارد.
مثلاً این قبیل نمودارها عملیاتی که ایجاد مشکل می کند نمایان نساخته و یا اینکه مشخص نمی نمایند در چه مورد می توان تأخیر داشت و در چه مورد نمی توان تأخیر داشت.
برای برطرف کردن این نقیصه نمودارهای شبکه ای و پیکانی ابداع گردیده.
در این نمودارها طرح به صورت پیکانها و داویری که مشخص کننده عملیات می باشد نشان داده می شود.
در این نمودارها دوایر خاتمه هر عملی را نشان داده و شماره ای که در آن نوشته می شود مدت زمان کار را معین می کند.
هر چند که در این نمودارها زمان از چپ به راست پیشروی می کند معهذا این نمودارها مقیاسی نداشته و طول پیکانها اهمیتی ندارند.
نمودار شبکه ای کلیه اعمال یک طرح را به صورت ساده ای نشان داده و آن را بطرق مختلف می توان ترسیم کرد.
ترسیم نمودار شبکه ای فعالیت هایی که عوامل متشکله شبکه می باشند در ابتدا طبقه بندی شده و زمان انجام هر یک نوشته می شود.
برای هر فعالیت سه زمان پیش بینی می شود که یکی زمان سریع یکی زمان احتمالی و یکی زمان کُند می باشد.
زمان سریع و زمان کُند در روش پرت (Pert) مورد استفاده قرار می گیرند که بعدا توضیح داده خواهد شد.
برای ترسیم شبکه اولین فعالیت را انتخاب و سپس تحقیق می کنیم که آیا فعالیت های دیگری را همزمان با این فعالیت اولیه می توان انجام داد یا نه؟ اگر این امکان وجود داشته باشد در آن صورت کلیه آن فعالیت ها در ردیف هم در نمودار شبکه ای مشخص می گردد.
در غیر این صورت این سئوال پیش می آید که آیا فعالیتی وجود دارد که بلافاصله پس از خاتمه فعالیت اولیه آغاز گردد؟ چنانچه جواب این سئوال مثبت باشد در آن صورت در نمودار شبکه ای آن فعالیت در دنباله فعالیت اولیه ترسیم می گردد.
به این طریق کلیه فعالیتها مورد مطالعه و تحقیق قرار می گیرند و محل آنها در نمودار شبکه ای معین می گردد.
اصول اساس : یک شبکه توسط اشکال زیر نشان داده می شود : کار شماره 2 بستگی دارد به تکمیل شماره 1 کار شماره 3 بستگی دارد به تکمیل کارهای کار شماره 1 و 2 کارهای شماره 2 و 3 بستگی به تکمیل کار شماره 1 دارند.
کار شماره 4 فقط بستگی به تکمیل کار شماره 1 دارد ولی کار شماره 5 بستگی به تکمیل کارهای شماره 1 و 2 دارد.
کار شماره 3 یک کار مجازی است کار مجازی در حقیقت وجود خارجی ندارد و برای آسان کردن تجزیه و تحلیل شبکه بکار می رود.
مسیر بحرانی در هر طرحی یک سری فعالیت مشاهده می شود که زمان لازم برای تکمیل طرح مستقیما به زمان تکمیل آنها بستگی دارد.
هر یک از این فعالیتها باید تکمیل بشود تا بتوان فعالیت بعدی را آغاز کرد و مجموع زمان لازم برای انجام یک یک آنها زمان انجام طرح را معین می کند.
برای بدست آوردن این زمان کلی زمان مسیرهای مختلف را از ابتدا تا انتها محاسبه کرده و زمانی که از همه بیشتر باشد زمان انجام طرح بوده و مسیری که این زمان از آن بدست آمده مسیر بحرانی خواهد بود.
در ضمن این نکته را باید به خاطر داشت که زمان مسیر بحرانی کوتاهترین زمانی است که طرح را در آن مدت می توان به پایان رساند هر چند که این زمان را می توان با افزایش نیروی کارگری و یا اصلاح روش انجام کار کاهش داد.
مسیر بحرانی تشکیل شده از فعالیت هایی که زمان کلی را تعیین می کند ولی فعالیت های دیگری نیز وجود دارند که زمان آنها تأثیری در زمان کلی نمی کند.
این فعالیتها را تا حدودی می توان پیش و یا عقب انداخت و اغلب زمان آنها را زمان معلق می گویند.
به این طریق واضح است که اگر بخواهیم طرحی را در موعد مقرر خاتمه دهیم بایستی دقت و توجه زیادی به مسیر بحرانی بنماییم زیرا در این مسیر زمان معلق وجود ندارد.
و همچنین اگر بخواهیم طرحی را زودتر از موعد مقرر خاتمه دهیم در آن صورت بایستی سعی کنیم زمان مسیر بحرانی را کم کنیم.
برنامه ریزی فایده یک شبکه این است که یک طرح خیلی پیچیده و بغرنج را بصورت ساده نشان داده و مسیر بحرانی آن را تعیین می کند و بدین ترتیب نتایج تغییرات را در یک شبکه بهتر می توان مطالعه کرده با یک شبکه تکمیل شده می توان برای یک طرح از ابتدا تا انتها برنامه ریزی کرد و یک شبکه را می توان تغییر داد و به صورت یک نمودار گانت در آورد تا با مقیاس زمانی خود از نظر انجام کارها در زمان های معین مطمئن بود.
یک شبکه باعث می شود که برای رفع عقب افتادگی های کنترل اقدامات اصلاحی صورت گیرد.
روش پرت (Pert) تاکنون روشهای مورد بحث بستگی داشته اند به ارزیابی دقیق زمان و هزینه.
در کارهای ساختمانی زمان و هزینه را از روی تجربیات گذشته محاسبه می کنند ولی مواردی پیش می آید که تجربه گذشته وجود نداشته و طرح هم بایستی در حداقل مدت انجام پذیرد.
نمونه بارزی در این مورد کارهای تحقیقاتی است که تجربیات قبلی وجود ندارد و در ضمن تحقیقات بایستی در زمان معینی به نتیجه برسد.
مثلاً دولت آمریکا در تحقیقات برای سفینه های فضائی و یا موشک های زیر دریایی با این مسئله روبرو بود.
از این رو روش «پرت» ابداع گشت تا کنترلی در این وضعیت ها باشد.
در این روش برای هر فعالیت براساس اطلاعات موجود سه زمان پیش بینی می شود.
این سه زمان عبارتند از زمان سریع (A) زمان احتمالی (B) و زمان کُند (C) پس از پیش بینی این سه زمان برای تعیین زمان متوسط از فرمول زیر استفاده می شود.
6B+ C4A+ = زمان متوسط = این زمان متوسط را در شبکه بکار می برند و در ضمن شبکه بایستی مرتبا همزمان با پیشرفت طرح مورد تجدیدنظر قرار بگیرد.
در بکار بردن زمان متوسط در شبکه با تغییرات فاحشی که وجود دارد حتی برای پروژه های ساده استفاده از ماشین الکترونیک الزامی است.
قبلاً در روش پرت هزینه منظور نمی شد ولی به تازگی یک روش پرت و هزینه ابداع گردیده است.
روش مسیر بحرانی (CRM) هر وقت هزینه و زمان بطور دقیق معلوم باشند در آن صورت می توان از روش مسیر بحرانی برای کم کردن هزینه استفاده کرد.
در این روش برای هر فعالیتی دو ضریب داده می شود : اول ـ ضریب نرمال یعنی ضریبی که مشخص کننده حداقل هزینه انجام کار و کوتاه ترین زمان مربوط به حداقل هزینه می باشد.
دوم ـ ضریب سریع یعنی ضریبی که مشخص کننده حداقل زمان انجام کار و هزینه مربوط به آن زمان می باشد.
با تجزیه و تحلیل این ضرایب در ماشین محاسبه الکترونیکی وضعیتی که حداقل هزینه را در انجام طرح بوجود خواهد آورد بدست می آید.
روش رامپ (Ramps) دو روش فوق الذکر هیچکدام استفاده از امکانات را برای با صرفه ترین روش انجام کار معین نمی کنند.
بطور مثال در کارهای ساختمانی که کارگران زیادی استخدام می شوند فعالیت ها طوری باید تقسیم شوند که کلیه کارگران در تمام مدت روز مشغول باشند.
اغلب در کارهای ساختمانی اتفاق می افتد که کار بیشتر از نیروی کارگری موجود است و بعضی اوقات نیز نیروی کارگری بیشتر از کار وجود دارد.
چون این وضعیت ها در کارها موجب اختلال شده و حداکثر سود بدست نمی آید لذا با روش رامپ بکار برده می شود تا کارها و نیروی انسانی بطور تساوی تقسیم شوند.
در این روش محل فعالیت ها را در شبکه تغییر می دهند تا بالاخره تساوی حاصل شود.
این نکته را باید بخاطر داشت که در نتیجه استفاده از روش رامپ اغلب مسیر مشکل را تغییر می یابد.
به پیوست دو نمونه از نمودار شبکه ای که برای کارخانه ماشین سازی تبریزتوسط قسمت مهندسی تولید سازمان مدیریت صنعتی تهیه شده ملاحظه می شود.
نامه های مدیریت.
سازمان مدیریت صنعتی.
تهران ـ خیابان تخت جمشید شماره 435 اینجانب علاقمند است که «نامه های مدیریت» را بطور مرتب دریافت نماید.
خواهشمند است دستور فرمایید کلیه شماره های «نامه های مدیریت» بنام و آدرس زیر فرستاده شود.
ضمنا آبونمان سالانه به پیوست ارسال می گردد.
ـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ امضاء ـــــــــــــ