متن سخنرانی جناب آقای سفیر انگلستان در کلوپ روتاری تهران (روابط بازرگانی ایران و انگلیس)
تاریخ سند: 26 آذر 1352
متن سخنرانی جناب آقای سفیر انگلستان در کلوپ روتاری تهران (روابط بازرگانی ایران و انگلیس)
متن سند:
مقدمه: من می‌خواهم درباره روابط بازرگانی بین ایران و انگلستان صحبت کنم و به چگونگی آن در حال حاضر و نحوه توسعه آن در سال‌های آینده اشاراتی بنمایم.من منطقاً نمی‌توانم بدون آنکه در مورد اقتصاد انگلستان سخنی بگویم درباره این موضوع بحث کنم ولی امروز به خصوص نمی¬توان زیاد در این مورد حرفی زد.
بسیار مشکل خواهد بود که حدس بزنیم وزیر دارائی انگلستان چند ساعت دیگر که بودجه فرعی خود را به مجلس عوام تقدیم می‌کند چه خواهد گفت ولی من امیدوارم بتوانم توضیح بدهم که چگونه برخی از تحولات اقتصادی اخیر در انگلستان قادر خواهد بود به ایجاد روابط بین دو کشور ما بیافزاید.
و دست کم من نیازی به توضیح در این مورد ندارم که چرا آقای باربر در یک سال دو بودجه ارائه می‌دهد.
آنچه نیاز به توضیح دارد این است که وی همان اقدام جالب توجهی را می‌کند که نخست وزیر ما در هفته قبل در مجلس نمود.
روال‌های اقتصادی در بریتانیا به محض اینکه دولت فعلی انگلستان به روی کار آمد ما در یک برنامه توسعه درگیر شدیم.
باتوجه به متغیر بودن وضع لیره اقتصاد ما اخیراً به میزان قابل توجهی رشد کرده است که من می‌دانم با استاندارد ایران شاید چیز قابل ملاحظه‌ای نباشد ولی حتی 4 یا 5 درصد هم برای یک اقتصاد کاملاً صنعتی شده اهمیت دارد.
متغیر بودن لیره همچنین در بالا رفتن میزان صادرات ما بسیار مؤثر بوده است سهم ما در بازرگانی جهانی برای اولین بار پس از جنگ رو به افزایش بوده است و ما اخیراً بالغ بر هزار میلیون لیره در ماه صادرات کالا داشته‌ایم.
من بسیار خوشحالم که قسمت عمده‌ای از این کالاها به ایران می‌آید صادرات ما در مدت نه ماه اول سال 1973 نسبت به رقم سال قبل 70 درصد افزایش یافته است و البته این را هم باید از نظر دور نداشت که ایران هم با صادرات خود به بریتانیا وضع بهتری داشته است البته نفت شما در صدر فهرست قرار دارد و آخرین ارقام نشان می‌دهد که صادرات شما به کشور من 105 درصد نسبت به سال 1972 افزایش داشته است.
اما این موفقیت‌های ما مشکلاتی هم همراه داشته است سرمایه‌گذاری در کارخانجات انگلستان افزایش یافته و واردات مواد اولیه به همان نسبت بالا رفته است و به همین سبب متأسفانه قیمت کالاهای مصرفی در جهان نیز افزایش یافته و در عرض 2 سال 90 درصد بوده است بدون آنکه افزایش اخیر نرخ نفت را در نظر بگیریم.
مقررات بازرگانی برعلیه کشورهایی نظیر کشور ما که زندگیشان بستگی به فروش چیزهایی که می‌سازند به سایر ممالک جهان دارد به وضع عجیبی تغییر کرده است.
ما نیز مانند شما از این تورم وارداتی صدمه دیده‌ایم ارزش دارد اشاره کنم که اگر شما این عامل «وارداتی» را از میان بردارید بر اساس یک عقیده همگانی در ماه‌های اخیر تورم ایجاد شده در بریتانیا به مراتب کمتر از تورم به وجود آمده توسط رقبای عمده ما بوده است ولی اکنون ما مانند اغلب کشورهای جهان با مشکلات دیگری هم مواجه می‌باشیم.
در زمانی که موازنه پرداخت‌های ما به دلیل افزایش اخیر قیمت‌های نفت دچار بحران شده است اقدام بعضی از کشورها در کاهش میزان تولید نفت اساس کلی برنامه‌های توسعه بیشتر کشورها از جمله کشور ما را تهدید می‌کند در این زمینه من سخنان وزیر بازرگانی و صنایع انگلستان را که دو هفته قبل در تخت جمشید بیان نمود به یاد می‌آورم که اظهار داشت «دولت انگلستان درایت شاهنشاه را در نظریه‌ای که در مورد اهمیت رساندن مواد انرژی زا به جهان اظهار نمودند می‌ستاید» کمبود ظرفیت اینها بعضی از حقایقی هستند که توأم با موقعیت‌هایی که برخی از سندیکاهای مهم برای ما ایجاد کرده‌اند دولت انگلستان را وادار به اقداماتی نموده که نخست‌وزیر ما پنجشنبه گذشته اعلام نمود اگر نظر مطلعین امور صحیح باشد و در بودجه امروز بعدازظهر کاهش‌های دیگری در نظر گرفته شده باشد نتیجه این خواهد بود که در رشته ما باید یک ارزیابی به عمل آید ولی به طور کلی ما باید در انتظار برقراری مجدد توسعه باشیم که البته به موقع خود مشکلات مخصوص به خود را ایجاد خواهد کرد که من قبلاً به آنها اشاره نمودم.
در رابطه با ایران و انگلیس من بیشتر در مورد کمبود ظرفیت تولید در بریتانیا فکر می‌کنم که با سرعت یافتن توسعه ما واضح‌تر شده است هر چه بیشتر در بازارهای صادراتی موفقیت پیدا کنیم فشاری که به تولیدکنندگان وارد می‌شود بیشتر می‌شود کمبود نیروی انسانی و نیز کمبود منابع مواد اولیه عوامل مهمی بوده‌اند.
یک راه حل برای این مشکل توسط آقای واکر در تخت جمشید توصیه شد و آن این بود که خارج از کشور خودمان به کشورهایی اندیشه کنیم که حقیقتاً دارای منابع نیروی انسانی هستند و مایلند آن را در اختیار صنایع بگذارند و دولت‌های آنان واقع بینانه تمایل دارند کیفیت زندگی را در کشورهایشان بهبود بخشند و نیز سعی شود که تولیدات تکنولوژی و دانش خود را به نفع اقتصاد هر دو کشور به این ظرفیت‌ها بیافزاییم.
برای یافتن کشوری که با ما دوستانه‌ترین روابط را داشته و این شرایط را به نحو احسن دارا باشد لازم نیست به جایی غیر از ایران توجه کنیم که در آن می‌توان منابع زمینی، کارگر و مواد اولیه محلی را با دانش فنی، امکان دسترسی به بازارهای جهانی و تجربه طولانی به عنوان یک جامعه وارد به امور بازرگانی یعنی انگلستان آمیخت و بر اساس منافع مشترک یک شراکت صنعتی نوین ایجاد نمود.
این ایده‌آل‌ترین و واضح‌ترین راه برای کشوری مانند کشور من است که بتواند سهم خود را در تحولات خیره‌کننده‌ای که در ایران تحت رهبری شاهنشاه آریامهر انجام می‌گیرد، ایفا نماید کنفرانس سرمایه‌گذاری و این همکاری قبلاً از راه برگزاری کنفرانس سرمایه‌گذرای ایران وانگلیس که دو هفته قبل در تخت جمشید برگزار شد به طور واقعی و جالب آغاز شده است.
من بسیارخوشوقتم که این فرصت را دارم که بتوانم از توجهات جناب آقای وزیر افتصاد که علاقه و پشتکار ایشان موجت نتایج درخشان و موفقیت‌آمیز این کنفرانس بود قدردانی نمایم در نتیجه پیگیری‌های ایشان بود که شخصیت‌های مهم بازرگانی و صنایع کشور شما موقتاً شهر مدرن تهران را برای حضور در کنفرانس که در پایتخت باستانی ایران تشکیل گردید ترک نمودند.
موجب خشنودی من است که از انگلستان یک گروه 70 نفری از افراد برجسته صنایع برای شرکت در این کنفرانس به ایران آمدند همان طور که قبلاً اشاره کردم وزیر بازرگانی و صنایع کشور ما نیز در این کنفرانس حضور داشت که فکر می‌کنم آقای انصاری1 نیز با نظر من موافقت داشته باشند که علاقه و توجه مخصوص وی در مراحل نهایی کنفرانس تأثیر خاص داشت.
پروژه‌های صنعتی یکی از سریع‌ترین نتایج کنفرانس اعلام تعدادی سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین مؤسسات انگلیس و شرکای ایرانی آنها بود.
پروژه‌هایی که با ارزش کلی 250 میلیون لیره مورد توافق قرار گرفتند و برخی از آنها نیاز به مذاکرات بیشتر بین شرکا و مطالعات بازاریابی بیشتر دارند و تعداد دیگری از این پروژه‌ها در مراحل اولیه قرار دارند.
اغلب این پروژه‌ها مربوط به بخش صنعتی می‌باشند برای مثال پروژه یک میلیون تنی کارخانه نورد اصفهان است که مؤسسه فولاد بریتانیا خدمات فنی آن را به عهده دارد و سهام‌دار می‌باشد.
فرآورده‌های دیگری که تحت توافق‌های مختلف تولید می‌شوند شامل ماشین‌آلات هوای متراکم، ماشین‌آلات پیش‌ساخته برای صنایع نفت و پتروشیمی، وسایل اتوماسیون، کامیون و سایر وسایل جا به جا کردن مصالح می‌باشد.
سازندگان عمده اتومبیل در کشورها اعلام نمودند که طرح‌هایی برای توسعه عملیات خود در چند بخش در نظر دارند و یکی دیگر از مؤسسات مهم انگلستان ضمن امضاء یک یادداشت تفاهم مطالعاتی را برای برپا نمودن کارخانه‌ای جهت تولید مصنوعات نیم پیش‌ساخته مسی آغاز خواهد نمود.
کشاورزی اینها بعضی از پروژه‌های صنعتی بودند ولی کشاورزی هم از نظر دور نماند در واقع به این بخش از اقتصاد ایران از جانب کشور من توجه خاصی شده است به خصوص با توجه به تذکار اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر در مورد اهمیتی که مسئله کشاورزی در برنامه پنجم عمرانی خواهد داشت.
هیئتی به ریاست وزیر دولت انگلستان آقای لرد لیمریک و مرکب از نمایندگان بعضی از مؤسسات مهم ما در امر کشاورزی در سال جاری به ایران آمد و از آن موقع تا به حال تماس‌هایی بین ایشان و مقامات ایرانی ادامه داشته است.
بسیار خوشحالم از اینکه یکی از پروژه‌های مورد گفتگو در آن موقع در هنگام برگزاری کنفرانس سرمایه‌گذاری به مرحله عمل نزدیک شد و طی قراردادی که بین وزارت کشاورزی و منابع طبیعی ایران و گروه مؤسسات فلاور انگلستان منعقد گردید طی یک برنامه مشترک صنایع لبنیات و گوشت ایران بر اساس روش‌های مدرن مجهز خواهد شد و در وهله اول دام مرغوب به ایران وارد می‌شود.
من باید به پروژه‌ای اشاره کنم که هم به صنعت و هم به کشاورزی کمک زیادی خواهد کرد.
گروه بین‌المللی مؤسسات مسی فرگوسن (آی-دی-آر-ا) و (آی-ام-دی-ای-بی) موافقت کرده‌اند که با سرمایه‌گذاری مشترک در ایران تراکتورهای مسی فرگوسن و سایر ماشین‌آلات را در ایران ساخته و مونتاژ نمایند و نیز توزیع آنها را که شامل فروش به بازارهای صادراتی نیز خواهد بود به عهده بگیرند.
مرکز مالی من قبل از اینکه این جلسه را ترک کنم باید به یک مورد دیگر همکاری که توسط آقای پیتر واکر اعلام شد اشاره نمایم.
به گمان وی بدون شک تهران می‌تواند به یکی از مراکز مهم مالی جهان تبدیل گردد.
اگر یک پایتخت جهانی از نظر توأم بودن امور بانکداری، بیمه، حسابداری، و تجارت وجود داشته باشد مطمئناً این شهر لندن است مردم ما در (سیتی) در لندن مطمئناً بسیار مشتاق هستند تا به هر طریقی که امکان داشته باشد در توسعه تهران و تبدیل آن به یک مرکز مهم اقتصادی سهیم باشند همان طور که بسیار خوشحال خواهند شد که ایران هر چه بیشتر در پایتخت خودشان مطرح باشد.
نتیجه روابط بازرگانی ما از زمان آنتونی جنکینسون و برادران شرلی که اولین مسیر تجارت را بین بریتانیا و ایران در حدود 400 سال قبل بنیان گذاشته‌اند تغییرات و پیشرفت‌های زیادی نموده است طبیعت این روابط در طی قرون دستخوش تغییراتی شده است سخنرانی‌هایی که از طرف شرکت‌کنندگان انگلیسی کنفرانس سرمایه‌گذاری ایراد شد بیشتر و بهتر از آنچه من بتوانم بگویم توانستند نشان دهند که تا چه حد مردم ما توانسته‌اند خود را به طور متداوم با این تغییر و تبدیل وفق دهند و با این حال نسبت به توسعه و گسترش شرکت و همکاری ما در مسیر راه‌های جدیدی که متذکر شدم کماکان علاقمند بمانند.
البته ما ادعایی در مورد هیچ گونه روابط ویژه و یا حتی ممتازی با شما نداریم ولی به اعتقاد من ما با امتیازاتی کار را آغاز کرده‌ایم.
من می‌توانم این امر را با نقل قول از یکی دیگر از سخنرانی‌های ایراد شده توسط یکی از اعضاء برجسته کمیته ایرانی در کنفرانس سرمایه‌گذاری تخت جمشید بهتر نمایان سازم که شخصاً فعالیت‌های زیادی برای توسعه مشارکت‌های دو جانبه بین ایران و کشورهای دیگر داشته است.
آقای خردجو گفتند: «بسیاری از پیشروان بازرگانی و تشکیلاتی ایران با آموزش در دانشگاه‌های شما و به کمک کتاب‌های شما پیش رفته‌اند، به دلیل روابط بازرگانی طویل‌المدت بین ایران و انگلیس بسیاری از ایرانیان با کالاهای انگلیسی آشنایی دیرینه دارند.
کیفیت و استاندارد ممتاز کالاها و ماشین‌آلات شما تقریباً نیم قرن است که زبانزد مردم کشور ما بوده است البته مسئله احساس هم وجود دارد تمام مردمی که درباره تحولات اقتصادی صحبت می‌کنند هرگز فراموش نمی‌کنند که شما دویست سال قبل آن را شروع کردید.
» باعث افتخار من بود که به کف‌زدن‌های بعد از سخنرانی آقای خردجو گوش کنم ماه آینده من ایران را ترک خواهم کرد و با اینکه خیلی زود است به مأموریت جدیدی می‌روم.
امیدوارم که احساس و دوستی مشترک و احترام متقابل ادامه یابد و نوید از روابط بازرگانی وسیع و مداوم بین دو کشور ما داشته باشد.
توضیحات سند:
1ـ هوشنگ انصاری فرزند عبدالرسول در سال 1306 شمسی در اهواز به دنیا آمد.تحصیلات مقدماتی و متوسطه را در این شهر به پایان رساند و برای ادامه تحصیل راهی انگلستان شد.
لیسانس اقتصاد را از دانشگاه لندن گرفت و دوره فوق لیسانس را در دانشگاه سوفیل ژاپن گذراند.
علاقه او به مشاغل درآمدزا، وی را به کارهای تجاری کشاند و در رشته های بازرگانی و صنعتی به فعالیت پرداخت.
او با نام اصلی عباس مستمند شیرازی کارمند ساده شرکت خصوصی فخر ایران بود که بعدها با نام مستعار هوشنگ انصاری وارد دولت شد.
در سال 1333 وابسته مطبوعاتی ایران در ژاپن گردید.
حسین فردوست در این مورد چنین گفته است : «عباس آرام از وابستگان انگلیسی، مدتها وزیر خارجه بود.
موقعی که او سفیر در ژاپن شد، هوشنگ کارمند محلی سفارت ایران بود.
آرام تشخیص داد که انصاری فرد مناسبی است و او را به انگلیسیها معرفی کرد.
بدین ترتیب انصاری ناگهان وزیر اطلاعات، سفیر ایران در آمریکا، وزیر دارایی، مدیرعامل شرکت نفت شد و جزو کاندیداهای نخست وزیری بود که انقلاب شد.
» دیگر سمتهای او در رژیم پهلوی از این قرار بود: مستشار اقتصادی ایران در خاور دور (1335)، سفیر سیار ایران در کشورهای آفریقایی (1334)، سفیر ایران در پاکستان و سیلان (1344)، وزیر اطلاعات و جهانگردی (1335)، سفیر ایران در آمریکا (1346) و وزیر دارائی و امور اقتصادی (1348).
با تأسیس حزب رستاخیز از طرف شاه، انصاری با عنوان هماهنگ کننده جناح سازنده وارد حزب شد، اما در خرداد 1357 از این مقام کناره گیری کرد.
او که با گراتیان یاتسویچ ـ رئیس سیا در ایران ـ ارتباطی تنگاتنگ داشت، با پیش بینی سقوط رژیم شاه، زودتر از دیگر دولتمردان از ایران خارج شد و با سرمایه هنگفتی که در این مدت در مرزهای بیرونی انباشته بود، به آمریکا رفت و به عنوان یکی از سرمایه داران شناخته شده، فعالیت های تجاری خود را ادامه داد و در زمره مدیران بانک جهانی درآمد.
او در یک نوبت 400 میلیون دلار ارز از کشور خارج کرد و مدتی نیز مسؤول امور مالی دربار در خارج از کشور بود.
وی از اعضای جمعیت فراماسونری، لژ کوروش و خیام نیز بود و با کیسینجر دوستی نزدیک داشت.
گزارشاتی از ساواک دال بر ارتباط وی با سازمان «سیا» و نماینده اداره سیاست خارجی و اطلاعات آمریکا در ایران وجود دارد.
همچنین در سند بیوگرافی او چنین آمده است: «فردی با لیاقت و شایسته و دارای اطلاعات خوب اقتصادی و کاردان، لیکن تندخو، لجوج و یک دنده می باشد.
» در پرونده او گزارشاتی نیز در خصوص سوءاستفاده های مالی وی از بودجه وزارت اطلاعات برای برپایی میهمانی و هزینه های هتل و...
و صرف این پولها در مصارف شخصی و به ویژه قمار در قمارخانه های بزرگ اروپایی موجود است.
ر.ک : وقایع اتفاقیه و شرح احوال رجال، ص 83.
ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 1، ص 326.
اسکندر دلدم، خاطرات امیرعباس هویدا، صص 141 و 269.
ر.ک : اسناد ساواک، پرونده های انفرادی.