تاریخ سند: 21 مرداد 1340
موضوع: مراجعت آقای دکتر اقبال
متن سند:
گزارش اطلاعات داخلی
شماره: 2117 /316
تاریخ: 21 /5 /40
موضوع: مراجعت آقای دکتر اقبال
محمد حسین اژدری نماینده مجلس منحل شده که از جمله دوستان و مریدان متعصب دکتر اقبال محسوب می‌گردد می‌گفت نامه‌ای که دکتر اقبال نخست وزیر اسبق به محمود جم1 سناتور سابق نوشته است و از آخرین نامه‌های نامبرده می‌باشد. دکتر اقبال تصمیم به مراجعت به ایران گرفته ولی قبل از عملی نمودن این تصمیم خود نظر جم و سایر دوستان صمیمی خویش را بعنوان استشاره استفسار کرده است و این عده از دوستان وی علیرغم با نظر بعضی از طرفدارانش که او را به مراجعت به ایران توصیه نموده‌اند هنوز اوضاع سیاسی و موقعیت کشور را مناسب با برگشت وی نمی‌دانند و معتقدند آنهائی که دکتر اقبال را تشویق به مراجعت می‌نمایند نظرشان مبتنی بر انتفاع شخصی و بهره‌برداری از باقیمانده نفوذ دکتر اقبال است و روی این اصل او را از برگشت به ایران برحذر داشته‌اند.
توضیحات سند:
١- محمود جم: محمود جم در سال ۱۲۸۵ ش در تبریز متولد شد. والدین او کرمانی ولی به تبریز رفته بودند. جم تحصیلات خود را در تبریز به پایان رساند. پس از تحصیلات در مدرسه میسونرهای مذهبی تبریز زبان فرانسه را به خوبی فرا گرفت و سپس در سفارت فرانسه به سمت مترجمی استخدام شد و عملاً منشی روابط سفارت با مقامات دولتی ایران بود و از این طریق با اشخاص و مقامات ذی‌نفوذ آشنا شد. او سپس به استخدام وزارت مالیه در آمد و در سال ۱۲۹۹ سمت خزانه داری کل را داشت. محمود جم از کسانی بود که پس از کودتا به سراغ رضاخان و سیدضیاءالدین، نخست وزیر کودتا رفت و آمادگی خود را برای همکاری اعلام کرد. سفارش سفارت انگلیس موجب شد که در اولین کابینه بعد از کودتا او را به سمت وزارت خارجه تعیین کنند. او دو ماه بعد به عنوان وزیر مالیه معرفی شد و با سقوط دولت کودتا، از این سمت برکنار شد. در کابینه مشیرالدوله مجدداً به وزارت مالیه برگشت ولی ۵ ماه بعد با سقوط کابینه از این کار برکنار شد. جم بعد از برکناری از وزارت، روابط نزدیک و صمیمانه‌ای با رضاخان برقرار کرده بود. در اولین کابینه رضاخان در سال ۱۳۰۴ ش باز وزیر مالیه شد و در کابینه فروغی وزیر داخله بود. در یازدهم آذر ۱۳۱۴ جم به نخست وزیری از طرف شاه منصوب شد که علت این انتصاب حمایت دول خارجی بویژه انگلیسی‌ها و اطاعت محض او از شاه بود. از مهمترین وقایع اوایل دوران نخست وزیری او کشف حجاب و قتل عام مردم در مسجد گوهرشاد و حرم مطهر امام رضا(ع) بود. سپس به شهادت رساندن شهید آیت‌الله سید حسن مدرس بود. محمود جم با وجود نزدیکی به رضاشاه و جلب اعتماد سعی می‌کرد اوامر شاه را در اسرع وقت و مو به مو به مرحله اجرا گذارد، اما از رضاشاه وحشت زیادی داشت و همانگونه که بی‌مقدمه به نخست وزیری رسید بی‌مقدمه نیز برکنار شد. در سوم آبان ۱۳۸۸ متین دفتری با حکم رضاشاه نخست وزیر و جم وزیر دربار شد. و تا سال ۱۳۲۰ وزیر دربار بود. بعد از برگشتن از تبعیدگاه رضاشاه، او سفیر ایران در مصر گردید. و پس از ۵ سال به تهران فراخوانده شد. جم در آخرین کابینه قوام در سال ۱۳۲۶ به وزارت جنگ منصوب شد و بعد از آن مدتی وزیر دربار، سپس استاندار آذربایجان و سرانجام سفیر ایران در ایتالیا گردید. او پس از مراجعت به ایران سناتور گردید. محمود جم یک انگلیسی تمام عیار بود. او مرتب با سفارت انگلیس در تماس بود اما وقتی که احساس می‌کرد که لازم است از شاه کسب تکلیف کند این کار را می‌کرد ولی به خاطر ارتباط قبلی که با سفارت انگلیس داشت به آسانی می‌توانست با سفیر یا هر عضو دیگر سفارت تماس بگیرد. او از افراد فراماسونری بود و زندگی مرفهی داشت. او در سن حدود ۹۰ سالگی درگذشت. «بازیگران عصر پهلوی، محمود طلوعی، ص 9 - 234»
منبع:
کتاب
دکتر منوچهر اقبال به روایت اسناد ساواک صفحه 108
