جناب آقای سناتور جواد بوشهری نایب رئیس محترم شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی
تاریخ سند: 5 اردیبهشت 1343
جناب آقای سناتور جواد بوشهری نایب رئیس محترم شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی
متن سند:
تاریخ: 5 /2 /1343جناب آقای سناتور جواد بوشهری
نایب رئیس محترم شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی
در تعقیب مذاکرات حضوری خاطر عالی را مستحضر می‌دارد که یکی از بزرگ‌ترین پیشرفت‌هایی که در طی این قرن در علم به احوال گذشته ایران و مفاخر باستانی کشور صورت گرفته کشف عده‌ای از السنه قدیمی ایران است. در اواخر قرن گذشته در نتیجه تجسسات باستان شناسان اسناد و مدارک بسیار مهمی به زبان‌های پارتی و سندی و سکائی و غیر اینها در آسیای مرکزی و چین غربی و برخی نقاط دیگر مکشوف شد و موضوع تحقیق و مطالعه عده‌ای از علمای فاضل و عالی‌قدر اروپا قرار گرفت و به همت این عده منابع مهمی در باب تاریخ و تمدن و فرهنگ باستانی ایران مکشوف گردید.
یکی از دانشمندان بسیار فاضلی که در تفحص و مطالعه این‌گونه اسناد و مدارک خدمات عمده انجام داده پروفسور هنینگ استاد السنه ایرانی در دانشگاه کالیفرنیا و رئیس سابق شعبه شرقی نزدیک و میانه در دانشگاه لندن است که مقدم ایران‌شناسان امروزی بشار [به شمار] می‌رود و به‌حق باید او را از نوابغ علمی معاصر محسوب داشت.
در سال‌های اخیر پروفسور هنینگ هم خود را به کشف زبان خوارزمی که یکی از السنه مهم باستانی ایران و زبان مادری ابوریحان بیرونی و زمخشری بوده است [مصروف] مقصود کرده.
از این زبان آثاری هم در حفریات باستان‌شناسی و هم در ضمن نسخ خطی به دست آمده است؛ اما قرائت و کشف قواعد این زبان به علت مشکلات عدیده تاکنون به‌درستی میسر نشده بود.
اخیراً اینجانب اطلاع پیدا کردم که پروفسور هنینگ اثری را که سال‌ها دانشمندان در انتظار آن بودند و انتشار آن را باید یکی از وقایع مهمه علمی مربوط به ایران مصوب داشت به پایان رسانده یعنی «فرهنگ خوارزمی» خود را آماده طبع کرده است. این فرهنگ از نوع فرهنگ‌های مدلل است و نه تنها لغات و اصول اشتقاق را در زبان خوارزمی به دست می‌دهد بلکه ارتباط این لغات را با السنه دیگر ایران نیز تعیین می‌نماید و از این‌رو کمک بزرگی به روشن شدن برخی السنۀ دیگر ایرانی می‌نماید.
کشف و قرائت آثار خوارزمی بخصوص از این جهت اهمیت دارد که زبان خوارزمی چنان‌که حضرت‌عالی اطلاع دارید زبان یکی از مهم‌ترین و قدیم‌ترین کشورهای آریائی بوده است و ظن غالب عده‌ای از دانشمندان صاحب رأی ایران شناس این است که خوارزم نه تنها همان کشوری است که در اوستا و آثار متعددی در زبان پهلوی منشأ و مولد قوم آریائی شمرده شده بلکه موطن زردشت است و زبان آن که تا حدود قرن سیزدهم هجری نیز باقی بوده است بازمانده و دنباله زبان اوستائی است.
نظر به جهات فوق و نظر به اهمیت و مقام خاص زبان خوارزمی اینجانب تصور کردم که شاید مناسب باشد شورای جشن‌های شاهنشاهی طبع «فرهنگ خوارزمی» را عهده‌دار شود.
به این وسیله شورا نه‌تنها اثر فوق‌العاده و بی‌نظیری را جزو انتشارات خود قرار خواهد داد و در خدمت بسیار مهمی سهیم خواهد شد بلکه با بذل توجه به آخرین تحقیقات مربوط به ایران موجب تشویق دانشمندان ایران‌شناس نیز خواهد گردید. علی‌هذا این پیشنهاد را خدمت جنابعالی تقدیم می‌دارم و چون قدر این‌گونه موضوعات علمی را می‌شناسید امیدوارم این پیشنهاد مورد توجه حضرت‌عالی واقع شده اقدام نتیجه بخشی در انجام این کار بسیار مفید بفرمائید.
سید حسن تقی‌زاده*
توضیحات سند:
* سید حسن تقی‌زاده فرزند تقی در سال ۱۲۹۵ ق در تهران متولد شد. به تحصیلات قدیمه و جدید احاطه کامل داشت و به زبان انگلیسی مسلط بود. نامبرده مشاغلی من‌جمله: نماینده مجلس شورای ملی در دوره‌های دوم، پنجم، ششم، وزیر مختار شاهنشاهی در لندن، استاندار خراسان، وزیر طرق و شوارع، وزیر دارایی، وزیر مختار شاهنشاهی در پاریس، ریاست مجلس سنا و ... را عهده‌دار بود. رکن ۲ ستاد لشکر ۳ تبریز در گزارشی در مورد وی چنین آورده است: «... در سنه ۱۳۱۶ ق مدرسه‌ای به همراه دوستان به اسم «مدرسه تربیت» بنا کرد که به‌واسطه حملات بعضی از علماء و روحانیون تعطیل شد. در حدود ۲۲ سالگی در مدرسه آمریکایی تبریز به یاد گرفتن زبان انگلیسی مشغول شد در این اوقات مقالاتی در برخی جراید فارسی خارجه می‌نوشت و در سنه ۱۳۲۰ ق به نشر مجله‌ای به اسم (گنجینه فنون) اقدام کرد... وقتی که خبر انقلاب مشروطه در تهران را شنید به تهران رفت ... و در این ملاقات رساله‌ای از او به نام «تحقیق احوال کنونی ایران» در تبریز نشر شد و چون در تبریز انقلاب مشروطه‌خواهی برپا شد به نمایندگی مجلس انتخاب و وارد مجلس شورای ملی گردید ... و چون مشروطه برانداخته شد مشارالیه با جمعی از پیشروان مشروطه مانند مرحوم سید عبدالرحیم خلخالی، معاضدالسلطنه و میرزا علی‌اکبر خان دهخدا و قریب هفتاد نفر دیگر به سفارت انگلیس در تهران پناهنده و از خطر قطعی ایمنی یافتند ... نقاط ضعف وی غرور زیاد اوست دوستانش از رجال مهم کشور از قبیل محمد ساعد، حکیمی و از طبقه تجار حاجی محمد نخجوانی می‌باشند. در موقع فراغت به مطالعه و نویسندگی مشغول است. تقی‌زاده از اعضای برجسته فراماسونری و لژ بزرگ بود و در سال ۱۳۲۸ به همراه تنی چند از ماسون‌های قدیمی مثل تقی اسکندانی به تأسیس اولین لژ آلمانی در ایران اهتمام ورزید. نامبرده در سیاست طرفدار غرب (انگلستان) بود و وابستگی شدید با عامیون داشت.- اسناد ساواک - پرونده‌های انفرادی.