موضوع: سیاست خارجی
تاریخ سند: 21 بهمن 1337
موضوع: سیاست خارجی
متن سند:
شماره: 5186 /2-3 تاریخ: 21 /11 /37موضوع: سیاست خارجی
امیرمعزالدین دیبا کارمند بانک عمران و از دوستان والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی می‌گفت:
١- دولت ایران و روسیه شوروی قصد دارند قرار داد ۱۹۲۱ را لغو و بجای آن قرارداد جدیدی منعقد کنند و بین دولتین انگلستان و شوروی هم در این مورد توافق حاصل شده و قرار است این قرارداد بزودی منعقد شود و نرفتن سفیر کبیر شوروی به مسکو و همچنین ماندن انصاری سفیر کبیر جدید در تهران و حتی تمارض شاهنشاه و آقای نخست وزیر1 و تیمسار ارتشبد هدایت2 با این امر بستگی دارد و بر اثر فشار آمریکائی‌ها می‌باشد.
۲- اعلیحضرت همایون شاهنشاه در نظر داشته‌اند آقای دکتر امینی را مأمور تشکیل کابینه بنمایند و جریان هم با آقای علم که روز پنج‌شنبه گذشته شرفیاب بوده در میان گذارده شده و آقای علم نیز مطلب را ضمن صرف شام شب جمعه گذشته با آقای امینی اطلاع داده ولی آقای دکتر امینی اظهار داشته به شرطی حاضر بقبول مسئولیت خواهد بود که اولاً موضوع تحدید مالکیت در بین نباشد و ثانیاً درآمد نفت تماماً در اختیار دولت گذارده شود و دولت آن را مصرف کند و ثالثاً هزینه ارتش به نصف میزان تقلیل یابد و رابعاً مدارس و دانشگاه‌های بی‌فایده تعطیل و بجای آن به مردم صنعت آموخته شود و روی این اصل در این مورد توافقی حاصل نشده است.
۳- مقامات آمریکائی با عقد قرارداد بین ایران و شوروی که منظور تجدید قرار داد ۱۹۲۱ می‌باشد سخت مخالف بوده و از طرفی چون دموکرات‌های آمریکا در کنگره آن کشور اکثریت دارند و وقایع زمان مصدق نیز در موقع حکومت آنها در ایران رخ داده و آنها با طرز حکومت فعلی در ایران مخالف می‌باشد اخیراً وجوهی بین طبقه روحانیون و سران ملیون از جمله دکتر بقائی3 مکی4 و بعضی روزنامه‌ها تقسیم شده و اظهارات اخیر فلسفی واعظ5 و بعضی روحانیون به همین علت می‌باشد و زمینه برای ایجاد هرج و مرج آماده می‌گردد.
بایگانی شود 22 /6 /39
توضیحات سند:
1- منوچهر اقبال نخست وزیر محمدرضا پس از دولت علاء است. وی از افراد بسیار مطیع و بقولی "نوکرخانه زاد"، متملق و چاپلوس شاه بود و در این راه از هیچ گونه القاب و رفتاری فروگذار نمی‌کرد. اقبال مدتی وزیر بهداری بود و بقول فردوست وی بسیار جاه‌طلب بود. او کارش را از شرکت نفت شروع کرد و به وزارت نفت رسید و با مساعدت اشرف خواهر شاه نخست وزیر شد، او مطیع اوامر انگلیسی‌ها بود. فردوست می‌گوید: وی در زمان نخست وزیری دچار خبطی شد که از موضوعش بی‌اطلاع ماندم و منجر به برکناری او شد. بعدها مورد عطوفت ملوکانه قرار گرفت و مجدداً رئیس شرکت ملی نفت شد و تا زمان فوتش در این مقام بود. در زمان نخست وزیری‌اش و نیز دوران صدارت وی در شرکت نفت دزدی‌های فراوان صورت گرفت لیکن هیچ یک منجر به توبیخ و تنبیه وی نشد. طلوعی علت برکناری اقبال از نخست وزیری را، تقلب در انتخابات دوره بیستم مجلس عنوان کرده است. اقبال تا شهریور ۱۳۳۹ نخست وزیر بود. (محمود طلوعی همان منبع سابق ص ۴۲۱ تا ۴۲۴)۲- ارتشبد عبدالله هدایت: وی بنا به قول طلوعی یکی از باسوادترین و شریفترین افسران ارتش و اولین ارتشبد ایران بود که چندین سال نیز در کابینه‌های مختلف وزیر جنگ و مدتی رئیس ستاد ارتش بود که نهایتاً به اتهام سوءاستفاده تحت تعقیب قرار گرفت و محاکمه و زندانی شد. علت واقعی برکناری و تعقیب او نیز بقولی مشهور این بود که در مقابل مداخلات آمریکائی‌ها در امور ارتش مقاومت می‌کرد. ارتشبد هدایت پس از گذراندن مدت دو سال محکومیت زندان خود، برای امرار معاش در یک شرکت مهندسی مشاور راه و ساختمان کار می‌کرد و تا پایان عمر نیز در خانه محقری در جنوب شهر سکونت داشت طلوعی - همان منبع ص ۹۲۶).
3- دکتر مظفر بقائی: دکتر مظفر بقایی در سال ۱۲۸۷ هـ ش در کرمان متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در ایران و سپس در دانشگاه سوربن پاریس در رشته فلسفه و آموزش و پرورش بپایان رساند و پس از بازگشت به ایران در دانشگاه تهران مشغول کار شد. او در سال ۱۳۳۶ نماینده شهر کرمان در مجلس شورای ملی شد و بدین ترتیب وارد عرصه سیاست گردید. حزب زحمتکشان ایران را راه اندازی کرد و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ فعالیت چشمگیری نداشت. اکثر یاران و هواداران وی جذب رژیم شدند (نظیر رفیع زاده آخرین رئیس شعبه ساواک در آمریکا). وی پس از انقلاب اسلامی در ۲۵ آبان ۱۳۶۶ ه ش درگذشت (پاورقی های اداره کل اسناد).
4- حسین مکی: نماینده مجلس شورای ملی و رهبر گروه اقلیت در دوره شانزدهم و از طرفداران و محارم دکتر مصدق. وی در اواخر زمامداری مصدق به مخالفین او پیوست. وی علیه قرارداد معروف نفت موسوم به "گس- گلشائیان" نطق طولانی و مشهوری نمود و مانع از تصویب آن در مجلس پانزدهم گردید وی مدتی نیز عضویت جبهه ملی را داشت و در همان اوایل نهضت از آن جدا شدند. (برای مطالعه بیشتر به محمود طلوعی - بازیگران عصر پهلوی ج ۲ - مراجعه شود).
5- محمدتقی فلسفی: خطیب توانا و سخنور مشهور محمد تقی فلسفی فرزند علامه شیخ محمدرضا تنکابنی در سال ۱۲۸۸ هـ ش در تهران متولد شد و پس از طی مقدمات و ادبیات و سطوح و معقول و فلسفه در تهران و قم روش خاصی را در سخنرانی و منبر پایه گذاری کرد. وی توانائی خاصی در سخنرانی و ارایه مطالب دینی داشت و به همین جهت مورد توجه خاص مردم و خواص بود. تألیفات و نوشته‌های متعددی از خود بجای گذاشته است. در زمان رژیم شاه نیز از یاران امام محسوب می‌شد و در برخی از منابر سخنان شدیدی علیه رژیم ایراد می‌نمود. این عالم جلیل‌القدر در سال ۱۳۷۷ هـ ش در تهران وفات یافت.