جناب آقای اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه
تاریخ سند: 10 مرداد 1347
جناب آقای اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه
متن سند:
شماره: 2318 تاریخ:10 /5 /1347جناب آقای اردشیر زاهدی وزیر امور خارجه
پیرو تلگراف‌های قبلی راجع به تشریف‌فرمائی والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی به انگلستان و انجام مراسم به آب انداختن ناو شاهنشاهی سام مشروح جریان را به استحضار می‌رساند:
والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی بعدازظهر روز سه‌شنبه اول مرداد ماه جاری به لندن تشریف‌فرما شدند و در فرودگاه از طرف Baroness serota نماینده علیاحضرت ملکه انگلیس و لرد Chalfont وزیر مشاور در وزارت خارجه و نمایندگان تشریفات دربار و وزارت خارجه و کارمندان سفارت شاهنشاهی و بانوانشان مورد استقبال قرار گرفتند.
روز چهارشنبه دوم مرداد ساعت 5 بعدازظهر والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی با علیاحضرت ملکه در کاخ بوکینگهام صرف چای فرمودند.
بعد از مراجعت به سفارت در ساعت 10 /7 بعد از ظهر پرنسس الکساندرا با همسرشان Angus Tho Hon .Ogilvy و کلیه مدعوین ایشان به سفارت آمدند و پس از بیست دقیقه توقف به اتفاق والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی برای تماشای نمایش Half way up tho tree به تماشاخانه Tho queens teatre حرکت نمودند.
پس از پایان نمایش والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی در معیت پرنسس الکساندرا و همسرشان و تمام مدعوین پرنسس برای صرف شام به Thateched House lodge واقع در ریچموند پارک تشریف‌فرما شدند.
روز پنجشنبه سوم مرداد ساعت 20 /10 صبح والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی برای انجام مراسم به آب انداختن ناو شاهنشاهی سام با قطار راه‌آهن به بندر southampton تشریف بردند.
در ایستگاه راه‌آهن ساوث‌هامپتون کودک خردسالی دسته‌گل زیبائی حضور والاحضرت تقدیم نمود آنگاه لرد آشبرتنlord Ashburton که در آنجا سمت Lord Lieutonant دارد به نمایندگی از طرف علیاحضرت ملکه حضور والاحضرت خیرمقدم عرض و سپس شهردار ساوث هامپتون و سایر مقامات برجسته محلی را به‌حضور معظم‌لها معرفی نمود. بعد از مراسم مزبور والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی در معیت lord Lieutenant و شهردار و مدیران شرکت واسپرتورنی کرافت به اسکله بندر عزیمت فرمودند و در آنجا ازطرف sir David Brown رئیس کارخانجات کشتی‌سازی vosper Thorneyeroft و آقایJohn Rix مدیر عامل موسسه مذکور مورد استقبال قرار گرفتند.
هنگام تشریف‌فرمائی والاحضرت به سکوی مخصوص در اسکله سرود شاهنشاهی نواخته شد و سپس مراسم مذهبی با تلاوت آیاتی از کلام‌اله مجید و نیایش به درگاه پروردگار برای دوام سلامت وجود مبارک شاهنشاه آریامهر و بقای شوکت و عظمت شاهنشاهی ایران و جانبازی نیروهای مسلح شاهنشاهی در راه اعتلای میهن عزیز توسط آقای خراسانی انجام یافت. سپس با قطع نوار سه‌رنگ به‌دست مبارک والاحضرت و شکستن شیشه گلاب مراسم نامگذاری انجام گردید و در این هنگام درحالیکه سرود شاهنشاهی نواخته می‌شد ناو که با پرچم‌های شاهنشاهی ایران تزئین شده بود در میان شادی حاضران از محل خود به طرف آب به‌حرکت درآمد.
در این مراسم عده زیادی از شخصیت‌های برجسته انگلیسی، افسران و دانشجویان نیروی دریائی شاهنشاهی ـ کارمندان سفارت شاهنشاهی و گروهی از ایرانیان مقیم انگلستان با بانوان خود حضور داشتند. در محوطه لنگرگاه نیز عده کثیری از اهالی بندر اجتماع کرده و هنگام برگزاری مراسم ابراز احساسات می‌کردند.
پس از انجام مراسم مذکور والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی به کاخ شهرداری ساوث هامپتون تشریف‌فرما شدند و در آنجا ابتدا در تالار مخصوص از طرف شهردار از معظم‌له‌ها پذیرائی بعمل‌آمد سپس والاحضرت در ضیافت ناهاری که از طرف «سر دیوید براون» در تالار بزرگ شهرداری به‌افتخار معظم‌لها ترتیب داده شده بود شرکت فرمودند. در این ضیافت باشکوه نماینده علیاحضرت ملکه ـ شهردار ساوث هامپتون ـ دونفر از اعضای کابینه ـ چند نفر از نمایندگان مجلسین اعیان و عوام ـ کارمندان سفارت شاهنشاهی ـ افسران و دانشجویان نیروی دریائی شاهنشاهی و در حدود پانصد نفر از شخصیت‌ها و مقامات برجسته انگلیسی با بانوانشان حضور داشتند. دیوارهای تالار ناهارخوری شهرداری به‌طرز باشکوهی با تمثال مبارک شاهنشاه آریامهر و پرچم شاهنشاهی ایران مزین شده بود.
در سر میز ناهار سر دیوید براون(میزبان) حضور والاحضرت شاهدخت خیرمقدم عرض و سلامت ذات مبارک شاهنشاه آریامهر را آرزو نمود. سپس از اینکه شرکت vosper Thorneyeroft موفق شده است ناو سام را که از جدیدترین و مجهزترین کشتی‌های جنگی است برای نیروی دریائی شاهنشاهی بسازد اظهار خوشبختی و مباهات نمود.1
اینجانب در پاسخ وی اظهاراتی نمودم که متن آن طی تلگراف مورخ 3 /5 /47 به استحضار رسیده‌است. آقای John Rix مدیرعامل کارخانه سازنده ناو و آقای p.Mallalieu وزیر مشاور در وزارت تکنولوژی نیز هر یک طی بیاناتی ضمن ادای احترام به شخصیت جهانی شاهنشاه آریامهر برای ملت ایران تحت رهبری پیشوای توانای خود آرزوی رفاه و سعادت نمودند و از وجود همکاری ناگسستنی بین دو کشور که نمونه بارز آن انجام مراسمی بود که ساعتی قبل در حضور مبارک والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی برگزار شد مسرت قلبی خود را ابراز داشتند.
پس از صرف ناهار یک ماکت مطلای ناو سام که به‌صورت بسیار زیبائی تهیه شده بود برسم یادبود حضور والاحضرت شاهدخت تقدیم گردید و والاحضرت از اهداء آن اظهار خرسندی و قدردانی فرمودند.
در پایان ضیافت والاحضرت شاهدخت در یکی از تالارهای شهرداری، افسران و دانشجویان نیروی دریائی شاهنشاهی و بانوانشان را به‌حضور پذیرفتند و آنان را مورد عنایت قرار دادند.2
مراسم مزبور در ساعت سه بعد از ظهر پایان یافت و والاحضرت با قطار مخصوص به لندن مراجعت فرمودند.
همان‌روز (پنجشنبه سوم مرداد) در ساعت 8 بعدازظهر آقای دکتر کینگ رئیس مجلس عوام ضیافت باشکوهی به‌افتخار والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی در کاخ وست مینستر ترتیب دادند که در آن عده‌ای از وزیران و نمایندگان مجلسین اعیان و عوام و شخصیت‌های برجسته انگلیس با بانوانشان حضور داشتند.
در سر میز شام آقای دکتر کینگ پس از خیرمقدم حضور مبارک والاحضرت ضمن یادآوری خاطرات مسرت‌بخش مسافرت خود به ایران از افتخار بزرگی که با شرفیابی به پیشگاه مبارک شاهانه و ابراز عواطف و مراحم همایونی درباره وی نصیب مشارالیه شده بود اظهار مباهات نمود. مشارالیه ضمن اظهارات خود مراسم به آب‌انداختن اولین ناوشکن سفارش نیروی دریائی شاهنشاهی را به‌دست مبارک والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی نشانه بارز همکاری ثمربخش دو کشور در راه نیل به آرمان‌های مشترک دانست و در پایان از حضور والاحضرت استدعا نمود که احساسات ستایش‌آمیز ملت انگلیس را نسبت به ذات مبارک شاهنشاه آریامهر که با رهبری‌های خردمندانه خود ملت ایران را به شاهراه ترقی و تعالی رهنمون شده‌اند به پیشگاه معظم‌له عرضه بدارد.
متن نطق آقای دکتر کینگ را تقاضا کرده‌ام پس از وصول تقدیم خواهد شد. روز جمعه چهارم مرداد ساعت 6 بعدازظهر به‌مناسبت تشریف‌فرمائی والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی به انگلستان ازطرف دولت انگلیس ضیافت عصرانه باشکوهی در عمارت Lancaster House ترتیب داده‌شد که در آن عده‌ای از وزیران و نمایندگان مجلسین و روسای هیئت‌های سیاسی خارجی و متجاوز از دویست و پنجاه نفر از رجال و شخصیت‌های انگلیسی با بانوانشان حضور داشتند. از طرف دولت انگلیس لرد شکلتن از مدعوین پذیرائی می‌کرد.
در ساعت هشت و نیم بعدازظهر همان‌روز به‌افتخار تشریف‌فرمائی والاحضرت ضیافت شام مجللی در سفارت شاهنشاهی ترتیب داده شد. آقای مایکل استوارت وزیر خارجه، آقای دکتر کینگ رئیس مجلس عوام ـ لرد شکلتن خزانه‌دار کل ـ چند تن از نمایندگان مجلسین و مقامات برجسته دربار سلطنتی و گروهی از مقامات عالی‌رتبه دولت و شخصیت‌های برجسته با بانوانشان در این ضیافت حضور داشتند. اینجانب در ضیافت شام سفارت در پاسخ بیانات آقای دکتر کینگ شرحی اظهار داشتم که متن آن جهت استحضار به ضمیمه تقدیم می‌گردد.
روز دوشنبه هفتم مرداد والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی به‌دعوت شرکت The British Hovercraft corporation برای بازدید از هاور کرافت‌هایی که برای دولت شاهنشاهی سفارش داده شده است با هلیکوپتر علیاحضرت ملکه انگلیس به جزیره Isle of Wight تشریف‌فرما شدند و در فرودگاه مورد استقبال تیمسار دریا سالار رسائی و افسران و دانشجویان نیروی دریائی شاهنشاهی و مدیران کارخانه هاورکرافت قرار گرفتند. والاحضرت پس از بازدید قسمت‌های مختلف و صرف ناهار به لندن مراجعت فرمودند.
دو نسخه اطلاعیه کارخانه کشتی‌سازی vosper thorneyeroft درباره خصوصیات ناو شاهنشاهی سام و یک نسخه برنامه تشریف‌فرمائی والاحضرت شاهدخت شهناز پهلوی به انگلستان جهت مزید استحضار ضمیمه است.
سفیر شاهنشاه آریامهر ـ عباس آرام
توضیحات سند:
1. محمدرضا پهلوی ولع سیری‌ناپذیری برای خرید تجهیزات نظامی داشت. به طوری که بیشتر مذاکرات وی با سران کشورهای غربی بر خریدهای نظامی تمرکز می‌یافت. در یادداشت‌های علم و خاطرات فردوست موارد بسیار زیادی از این تلاش بر خرید تجهیزات نظامی دیده می‌شود. به نظر می‌رسد محمدرضا پهلوی خطر خارجی را تهدید کننده‌ی سلطنت خود می‌دانسته است نه عوامل داخلی، به همین دلیل همواره در حال خرید تجهیزات جنگی بود. هدف او تنها حفاظت از منافع غرب و پُر کردن جاه‌طلبی‌های شخصی بود و هرگز به فکر پیامدهای آن نبود. او فکر نمی‌کرد این همه تجهیزات پیشرفته احتیاج به هزاران مستشار خارجی دارد و نگهداری آنها سالیانه میلیونها دلار برای ایران هزینه دارد و ارتش برای همیشه به قدرت‌های خارجی وابسته می‌شود. در این سند می‌بینیم که رژیم در تدارک خرید یک ناو بوده است. در زمان ویلسون به محمدرضا چک سفید برای خرید هر نوع تجهیزاتی داده شده بود، در حقیقت با افزایش قیمت نفت کمپانی‌های اسلحه‌سازی بیشترین بهره‌برداری را می بردند.2. از لحن مطلب چنین برداشت می‌شود که شهناز به کسانی که به ملاقاتش رفته‌اند، هدایایی اهدا کرده است. دادن هدیه به خارجی‌ها از ویژگی‌های عموم اعضای خانواده‌ی سلطنتی بود. این هدایا که غالباً شامل جواهرات، قالی و … می‌شد، نوعی تفاخر از سوی رژیم پهلوی برای نشان دادن موقعیت شاهانه‌اش به خارجی‌ها بود. برای آگاهی از نوع و حجم هدایای رژیم پهلوی به خارجی‌ها ر.ک: هدایای دربار پهلوی به بیگانگان، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1392