موضوع : اعلامیه علیه عبدالعظیم ولیان نایب تولیت آستان قدس رضوی
تاریخ سند: 25 خرداد 1353
موضوع : اعلامیه علیه عبدالعظیم ولیان نایب تولیت آستان قدس رضوی
متن سند:
به : 20 ه 22 از : 20 ه ج غ شماره : 350 /20 ه خ غ اخیرا از طریق پست شهری اعلامیه های استنسیل شده ای علیه عبدالعظیم ولیان نایب تولیت آستان قدس رضوی برای اکثر نمایندگان مجلس سنا2 ارسال که بدینوسیله یک نسخه از اعلامیه مذکور با لاشه پاکت مربوطه به پیوست ایفاد میگردد.نظریه شنبه : تصور میرود نظیر اعلامیه های فوق برای سایر مقامات و شخصیتهای مملکتی نیز ارسال شده باشد.
نظریه یکشنبه : مفاد گزارش خبر و نظریه شنبه صحت دارد.
کدیور نظریه 20 / ه ج غ : نظریه یکشنبه مورد تائید است.
توضیحات سند:
1ـ ولیان در 23 /2 /53 وارد مشهد شده و در یک ماه بعد از استاندار شدن وی شعر طنزآلود برای نامبرده سروده شده و در بین مقامات عالی مملکتی پخش می شود.2ـ مجلس سنا: دولت حکیمی که پس از قوام سر کار آمده بود در /19 اردیبهشت 1327 ه ش لایحه تشکیل مجلس سنا را تقدیم داشت یکی از نمایندگان گفت ملتی که نمایندگان مجلسش را دیگران انتخاب می کنند، چه اسمش سنا باشد چه شورا.
نمایندگان وابسته به قوام هم در این تاریخ با این لایحه مخالفت داشتند امّا انگلیس بعد از مسافرت شاه به لندن نسبت به مجلس سنا که راهی به تأیید قدرت استبداد شاه بود نظر خوش نشان داد.
مشروطه طلبها وکلای مجلس شورای ملی با [تشکیل] مجلس سنا مخالف بودند و نمی خواستند یک روزی سنا تشکیل شود.
مدت زیادی گذشت و نگذاشتند تشکیل شود، به نظر مشروطه طلبها سنا مؤسسه بر ضد مجلس شورای ملی حساب می شد.
جهتش از اول این بود که در روز اول در قانون اساسی نوشتند.
هر وقت بین مجلس و شاه اختلاف افتاد و شاه خواست مجلس شورای ملی را منحل بکند اگر مجلس سنا موافقت کرد، می شود.
این مطلب باعث وحشت مجلسی ها بود و آن را حکم قتل مجلس می شمردند.
پس سعی می کردند هر چه ممکن است سنا بوجود نیاید، در واقع آنجا گفته شده بود مجلس منحل و تجدید انتخابات بشود.
وقتی سنا باز شد، حکیم الملک وزیر دربار شده بود، اوسید حسن تقی زاده را به عنوان ریاست مجلس انتخاب کرد.
شاه به علت عدم مسئولیت که در قانون اساسی برای او قید شده بود، فرماندهی کل قوا و عزل و نصب وزرا و اعلان جنگ و صلح از جانب وی می بایستی جنبه تشریفاتی داشته باشد.
اما این جنبه تشریفاتی را نمی خواست و علاقه او این بود که آمر مطلق باشد و می خواست که اختیار انحلال مجلس را در دست داشته باشد.
با انتخابات مجلس مؤسسان در شرایط حکومت نظامی، و بر طبق اصل چهل و هشت اصلاح شده، شاه حق یافت که هر یک از دو مجلس شورای ملی و سنا را جداگانه و یا با هم در آن واحد منحل نماید و البته اصل دیگری هم مربوط به ترتیب اصلاح قانون اساسی تصویب کرد و تعدادی تغییرات را هم به عهده جلسه مشترک مجلسین سنا و شورا گذاشت.
مسأله تغییر قانون اساسی در جهت تحکیم قدرت شاه با تشکیل مجلس مؤسسان، تشکیل سنا، تقویت سپهبد رزم آرا در ستاد ارتش، ایجاد حادثه 15 بهمن 1327 ه ش، تبعید آیت الله کاشانی از آن جهت پیش آمد که مبارزه ضد استعماری ملت ایران متوقف گردد.
در دوران مصدق (مصدق و کاشانی) بر ضد مجلس سنا بودند زیرا مصدق می خواست هر دو مجلس در زیر حکمش باشند و در آخر هم حق وضع قوانین را برای خود گرفت.
مصدق و کاشانی برای بر هم زدن مجلس سنا نقشه کشیده بودند.
روز 29 تیر عملاً دو گروه در مقابل هم قرار گرفته بودند جبهه ای که می خواست قوام را به هر ترتیب نگه دارد و جبهه ای که با رهبری کاشانی متمرکز شده بود و ادامه نهضت ملی ایران را به هر قیمت طلب می کرد.
برای جلوگیری از قیام 30 تیر قوام گفت که اعلی حضرت با پیشنهاد صدور فرمان انحلال مجلس موافقت کرده اند امّا روز بعد آیت الله کاشانی دستگیر شد ولی قبل از دستگیری خبرگزاریها مصاحبه آن را پخش کردند و او مصاحبه مطبوعاتی 29 تیر را در موضع قدرت انجام داد و این موجبات قیام عمومی 30 تیر را فراهم ساخت (مجلس سنا) در جریان 30 تیر رویه ضدیت با مصدق را نشان داد و بعد از این، سخنرانیهایی، از جانب نمایندگان مجلس شورا انجام گرفت و فردای آن روز که قطع رابطه سیاسی با انگلیس اعلام شد با اکثریت، انحلال مجلس سنا را اعلام داشتند و آیت الله کاشانی به خبرنگاران خارجی در این مورد گفت که : دولت مجلس سنا را تعطیل نکرده ملّت آن را تعطیل کرده است، یعنی نمایندگان ملت به پیروی از افکار عمومی مردم سنا را تعطیل کرده اند زیرا اولاً نمایندگان سنا صالح نبودند و روش سیاسی آنها بر خلاف مصالح کشور و منافع وطن ما بود ثانیا دوره کار قوه مقننه طبق قانون اساسی دو سال است مجلس سنا هم بیش از دو سال نمی تواند باشد و دو سال آن هم به پایان رسیده مجلس در مقام تفسیر قانون اساسی برآمد که چون در قانون اساسی دوره معینی برای سنا تصریح نشده و ضمنا گفته شده اجلاسات سنا باید مقارن اجلاسات مجلس شورا باشد پس منظور مقنن این بوده که دوره مجلس سنا مثل مجلس شورا دو سال باشد و چون دوره آن منقضی شده باید تعطیل گردد و روز 3 آبان از ورود سناتورها جلوگیری شد ولی آنها در منزل یکی از سناتورها جمع شدند و گفتند چون دوره مجلس سنا طبق قانون 1328 شش سال است و تغییر قانون مستلزم تصویب سنا هم هست و مجلس سنا تصویب نکرده، تا آخر دوره مشغول کار خواهد بود امّا ماده واحده انحلال به امضاء شاه رسید و قطعیت یافت و فقط بعد از کودتای 28 مرداد است که سناتورها جمع می شوند و مجلس سنا را تشکیل می دهند.
(ر.ک : تاریخ سیاسی معاصر ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هفتم، 1375، ج (1) صص 332، 345، 360، ...
؛ افشار، ایرج، زندگی طوفانی و خاطرات سید حسن تقی زاده، انتشارات علمی، چاپ (2) 1372، صص 290 ـ 291)