مقام محترم ریاست جلیله ارکان حرب کل قشون
مقام محترم ریاست جلیله ارکان حرب کل قشون
متن سند:
شیروخورشیدطهران
ورقه تلگراف ایالت آذربایجان
مقام محترم ریاست جلیله ارکان حرب کل قشون
[نمره] 4478 هنوز اوامرى از طهران نرسیده از طرف اهالى اقدامى به عمل نیامده عجالتا در تبریز دو دسته مقابل یکدیگر اهتمام خواهند داشت که اکثریت را حائز باشند. اوّل فرقه دمکرات ظاهرا نفرات‌شان کم ولى نظر به مبلغین و فعالیتى که دارند جدّى هستند. دویم طبقات اشراف و فلاحین و مردمان صلح‌طلب اگر چه جمعیّت‌شان ده مقابل فرقه است، چون تشکیلات منظمى ندارند ظن قوى مى‌رود اکثریت نبرند. فرقه مزبور نیز اشخاص لایقى در تبریز ندارند و هنوز کسى را هم کاندید[ا] نکرده‌اند. از وکلاى فعلى معتمدالتجار و فیوضات محتمل است. از خارج نیز شاید تقى‌زاده1 و مصدق‌السلطنه را کاندید[ا] نمایند. طبقات اشراف و فلاحین نیز آنچه استنباط مى‌شود یکى زمینه را که قبلاً خاص بندگان حضرت اشرف اعظم دامت عظمته خواهد بود. 2ـ حاجى محمد جعفر اصفهانى و صدق‌السلطنه و مقتدرالدوله حاجى میرزا آقا فرشى است. شاهزاده نصرت‌الدوله و محمدولى میرزا نیز بوسیله کسانى که در تبریزدارند در تلاش جدى هستند که از موقع استفاده کنند.
23 حوت ـ 1944
ایالت نظامى ـ امیرلشکر
توضیحات سند:
1ـ سیدحسن فرزند تقى، در سال 1295 ه ق در تبریزمتولد شد. به تحصیلات قدیمه و جدیده تسلط کامل داشت و به زبان انگلیسى مسلط بود. نامبرده مشاغلى از جمله: نماینده مجلس شوراى ملى در دوره‌هاى دوم، پنجم و ششم، وزیر مختار شاهنشاهى در لندن، استاندار خراسان، وزیر طرق و شوارع، وزیر دارایى، وزیر مختار شاهنشاهى در پاریس، ریاست مجلس سنا و...را بر عهده داشت. رکن 2 ستاد لشگر 3 تبریز در گزارشى در مورد وى چنین آورده است : «در... سنه 1316 ق مدرسه‌اى به همراه دوستان به نام «مدرسه تربیت» بنا کردند که به واسطه حملات بعضى علما و روحانیون تعطیل شد. در حدود 22 سالگى در مدرسه آمریکایى تبریز به یاد گرفتن زبان انگلیسى مشغول شد. در این اوقات مقالاتى در برخى از جراید فارسى، خارجى مى‌نوشت و در سنه 1320 ق. اقدام به نشر مجله‌اى به اسم «گنجینه فنون» کرد...»هنگامى که در تبریز انقلاب مشروطه خواهى بر پا شد، به نمایندگى مجلس انتخاب و وارد مجلس شوراى ملى شد، چون مشروطه برانداخته شد مشارالیه با جمعى از پیشروان مشروطه مانند: سید عبدالرحیم خلخالى، معاضدالسلطنه و میرزا على‌اکبر خان دهخدا و قریب به هفتاد نفر دیگر به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شدند. دوستانش از قبیل محمد ساعد و حکیمى از رجال مهم کشور بودند. در موقع فراغت بر مطالعه و نویسندگى مشغول بود. تقى زاده از اعضاى برجسته فراماسونرى و لژ بزرگ بود و در سال 1328 به همراه تنى چند از ماسونهاى قدیمى مثل تقى اسکندرانى به تأسیس اولین لژ آلمانى در ایران اهتمام ورزید. نامبرده در سیاست، طرفدار غرب (انگلستان) بود و وابستگى شدید به عامیون داشت.