موضوع: ارتباط هیت اجراییه نیروی سوم با دکتر علی امینی و محمد درخشش
تاریخ سند: 11 مهر 1342
موضوع: ارتباط هیت اجراییه نیروی سوم با دکتر علی امینی و محمد درخشش
متن سند:
تاریخ: 11 /7 /42 شماره: 16121 / س تموضوع: ارتباط هیت اجراییه نیروی سوم با دکتر علی امینی و محمد درخشش
طبق اطلاع خلیل ملکی رهبر جامعه سوسیالیست‌های ایران1 هنگام مسافرت به خارج از کشور با علما هیات اجراییه نیروی سوم توصیه کرده است که با محمد درخشش وزیر سابق فرهنگ در تماس باشند. بدین جهت در حال حاضر رابطه و تماس‌هایی بین عناصر مشروحه زیر که همگی عضو هیأت اجراییه جامعه سوسیالیست‌ها می‌باشد با درخشش و همچنین دکتر علی امینی برقرار است. مهندس قندهاریان - رضا شایان - منوچهر صفا - عباس عاقلی‌زاده - محمدحسین سرشار - دکتر مایدی اشخاص مشروحه فوق روزهای چهارشنبه هر هفته جلساتی تشکیل می‌دهند و در این جلسات شخصی به نام موسوی که گویا کارمند فرهنگ است و اکثراً با درخشش در تماس هستند نیز شرکت می‌نمایند و به طوری که گفته می‌شود چند روز قبل عابدی به اتفاق مهندس قندهاریان و منوچهر صفا نزد آقای دکتر علی امینی رفته‌اند و دکتر عابدی خود را لیدر نیروی سوم معرفی و گفته است هر دستوری بدهید آقایان سوسیالیست‌ها اجراء خواهند کرد از این جریان دکتر حاج سید جوادی نیز که در این ارتباط دخالت دارد ناراحت شده و اظهار نموده که نیروی سوم لیدری به جز خلیل ملکی ندارد. در خاتمه رضا شایان با درخشش همکاری نزدیک و بیشتری دارد.
توضیح اینکه عناصر فوق با همکاری و همبستگی به یکدیگر درصدد تهیه مجله‌ای هستند و در این مورد محمد درخشش با دکتر حاج سید جوادی مذاکراتی نمود تا صورت وسایل مورد لزوم را تهیه و جهت اقدام و چاپ به عباس عاقلی‌زاده بدهند.
ضمناً در بین نامبردگان بالا مهندس قندهاریان از درخشش انتقاد می‌نماید و دکتر عابدی نیز محبوبیتی بین افراد ندارد.
توضیحات سند:
۱۔ جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران:این سازمان شاخه‌ای بود متشکل از گروهی روشنفکران عضو حزب توده ایران، که به دلیل وابستگی علنی حزب مزبور به دولت اتحاد جماهیر شوروی و شکست فرقه دمکرات آذربایجان و انحراف سازمان رهبری از اصول حزبی انشعاب کردند. انشعابیون که در رأس آنها خلیل ملکی تئوریسین نامدار و یکی از رهبران حزب توده بود، در اعلامیه‌ای که در آذر ماه ۱۳۲۶ منتشر شده، علت جدائی از حزب توده را اعلام کردند. ده سال پس از مرگ استالین به وجود آمده بود جزوه‌ای که در ۲۲ صفحه منتشر کردند و با صراحت بیشتری علل انشعاب خود را روشن ساختند. ملکی و یاران او، در اوج مبارزات ضد استعماری ملت ایران برای ملی کردن صنعت نفت و آگاهی به ضرورت شرکت در مبارزه علیه استعمار و استبداد، به جبهه ملی پیوستند و با انتشار مقالات و نشریات تحلیلی و تاریخی و سیاسی، ماهیت حزب توده را برای روشنفکران ایران روشن ساختند و در همین حال به دانش سیاسی و رشد فکری جوانان افزودند.
همچنین با سابقه فعالیت‌های حزبی و داشتن اطلاعات سیاسی و اجتماعی و سازماندهی موجب گسترش «سازمان‌های نگهبان آزادی» در میان اقشار دیگری از روشنفکران و دانشجویان و کارگران شدند. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بیشتر رهبران و فعالان سازمان‌های سیاسی، دستگیر یا فراری و مخفی شدند. خلیل ملکی نیز در شهریور همان سال دستگیر و در قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد زندانی گردید. در همین اوان اختلافات درونی حزب نیروی سوم شدت یافت و گروهی به رهبری دکتر محمدعلى خنجی از حزب جدا شد. دامنه اختلافات به تضعیف حزب و پراکندگی افراد و فعالین انجامید.
با این حال در جریان طرح قرارداد کنسرسیوم نفت فعالیت‌هائی در مخالفت با قرارداد، از طریق انتشار بیانیه و مشارکت در تهیه نطق محمد درخشش در مجلس علیه قرارداد مزبور، از طرف گروه ملکی صورت گرفت، ملکی پس از رهائی از زندان، طرح تشکیل سازمان جدید «سازمان جامعه سوسیالیست‌ها»را تهیه کرده و در شهریورماه ۱۳۳۹ این سازمان را به نام «جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران » معرفی کرد.
ر.ک: تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران (از کودتا تا انقلاب)ج ۱ از ص ۱۵۶ تا ص ۱۶۲
تالیف: سرهنگ غلامرضا نجاتی