مرکز بررسی اسناد تاریخی

صفحه قبل برو به صفحه

موضوع: کانون نشر حقایق اسلامی

تاریخ سند: 5 مرداد 1344

موضوع: کانون نشر حقایق اسلامی

متن سند:

از: ساواک خراسان تاریخ:5 /5 /1344
به: اداره کل سوم (316) شماره: 6850 /9ﻫ
موضوع: کانون نشر حقایق اسلامی
عطف 14715 /316 ـ 22 /3 /44

الف) هدف از تشکیل جمعیت:
کانون نشر حقایق اسلامی در سال 1323 موجودیت خود را اعلام و هدف از تأسیس آن مبارزه برعلیه مرام کمونیزم و سایر افکار ضددینی بوده است. جلسات این کانون بدواً به‌صورت سیار در منازل اعضاء و سپس در مسجد جامع گوهرشاد و بالاخره محل فعلی را اجاره می‌نمایند.
جلسات کانون هفته‎ای یک‌بار در شب‎های جمعه تشکیل و محمدتقی شریعتی مزینانی مدرس دانشکده معقول و منقول، سخنرانی‎های جالبی درباره مسائل دینی ابراز می‌کند.
شخصیت علمی شریعتی و سخنرانی‎های مستدل و منطقی ایشان درباره دین و مسائل مربوط به آن موجب شده است که گروهی از روشنفکران جذب کانون شوند و چون طاهر احمدزاده هروی بازرگان و مالک و سیدهادی کاظمی و حاج علی امیرپور بازرگان و سیدمحسن محسنیان بزاز از طرفداران حکومت دکتر مصدق بودند، سعی کرده‌اند با استفاده از وجود شریعتی مزینانی بدون اینکه مشارالیه را در صحنه مبارزات سیاسی دخالتی دهند، این کانون را مرکز فعالیت خود قرار داده و درواقع در پناه دین افکار جوانان و متعصبین مذهبی را دزدیده، در مسیر امیال سیاسی خود سوق دهند. البته این عقیده افراد مذکور تا قبل از سال 1340 که فعالیت جبهه ملی محدود بود، ظاهر نبود ولی در مسافرت دکتر آذر و مهندس حسیبی در سال 39 به مشهد مجدداً فعالیت پراکنده جبهه ملی و افراد طرفدار آن متشکل و کمیته ایالتی جبهه ملی با شرکت طاهر احمدزاده هروی و محسن محسنیان انتخاب و فعالیت جبهه ملی شروع گردید.
در مواقع بحرانی که جبهه ملی مورد تهاجم پلیس واقع می‌شد، کانون نشر حقایق اسلامی پناهگاه مناسبی برای اعضاء جبهه ملی بود که در پوشش جلسات مذهبی اتخاذ تصمیم می‌نمودند.
طاهر احمدزاده هروی با مساعدت مادی خویش توانست رل اساسی را در اداره کانون بازی کند.
ضمناً اضافه می‌شود که محمدتقی شریعتی مزینانی بدون تبعیت از مرام و مسلک احزاب و دسته‌جات سیاسی، سعی می‌نمود که افکار دانشجویان و دانش‌آموزان را روشن و آن‌ها را طوری تربیت کند که در آینده خود حق را از باطل تشخیص و خط‌مشی سیاسی خویش را انتخاب نمایند. بدیهی است این عقیده شریعتی شاید زیانی دربر نداشته و مطلقاً مفید هم واقع می‌شد؛ منتها طاهر احمدزاده با القاء نظرات سیاسی خود به جوانان، آن‌ها را در صف مبارزین جبهه ملی و نهضت می‌کشانید. توضیح اینکه احمدزاده یکی از طرفداران وفادار دکتر محمد مصدق بوده و شخصیت‎های علمی وابسته به جبهه ملی از قبیل1سیدمحمود طالقانی و مهندس مهدی بازرگان و نحوه فعالیت آن‌ها را می‌شناسد.
بنا به عقیده محمدتقی شریعتی مزینانی سخنگوی کانون «صلاح بر این است که کانون به‌صورت یک مکتب دینی برقرار باشد تا مردم بدون در نظر گرفتن مطالب سیاسی به کانون گرایش پیدا کنند. وقتی به این سازمان راه یافتند خود حق را از باطل تشخیص خواهند داد و به‌علاوه هرگاه احزاب و دسته‌جات سیاسی در معرض خطر قوای انتظامی قرار گیرند، این کانون از هر نظر در امان خواهد بود و هیچ‌گونه مشکلی برای آن به وجود نخواهد آمد.» با الهام از این نظریه و نفوذ فوق‌العاده طاهر احمدزاده هروی در کانون، سعی شده است که از همکاری آن با جبهه ملی و نهضت به‌طور علنی جلوگیری شود.
از طرف دیگر قبل از تأسیس کانون، انجمن‎های تبلیغات اسلامی و تعلیمات اسلامی با اساسنامه کاملاً مذهبی فعالیت می‌نمود و چون مؤسسین آن از افراد متعصب و بازاری‌ و فاقد شخصیت‎های علمی و اجتماعی بودند، به‌مرور جذب کانون شدند و درواقع به‌صورت فراکسیون‎های جبهه‎ای درآمدند؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون در این دو انجمن در حال حاضر جز نام اثری نیست. کانون در سال‎های 39 [و] 40 در روزهای عاشورا و تاسوعا اجتماع عظیمی از کلیه طبقات و حتی افراد وابسته به حزب منحله توده به‌ظاهر برای عزاداری ولی در باطن برای قدرت‌نمایی، ترتیب می‌داد که در سال جاری به‌طورکلی از برگزاری2 آن جلوگیری به عمل آمد. ضمناً تقویت معنوی سیدمحمدهادی میلانی از انجمن‎های مذهبی موجب بقاء و رشد هرچه بیشتر این کانون شده است.
ب) صورت اسامی گردانندگان اصلی با بیوگرافی ملصق به عکس:
اعضاء مؤسس کانون نشر حقایق اسلامی به شرح زیر و بیوگرافی ملصق به عکس آن‌ها به‌ضمیمه تقدیم می‌گردد:
1. مهدی ظریف احمدزاده
2. علی صدر بلوریان
3. سیدمحسن محسنیان
4. علیرضا ممکن
5. سیدهادی کاظمی
6. طاهر احمدزاده هروی
7. حاج علی امیرپور
ج) تعداد تقریبی اعضا:
طبق سوابق موجود جمعاً 90 نفر رسماً عضویت کانون مزبور را پذیرفته‌اند ولی چون جلسات آن به‌صورت مذهبی است و ورود برای عموم آزاد است، لذا طرفداران محمدتقی شریعتی مزینانی و به‌خصوص دانشجویان عضو انجمن اسلامی و دانشجویان دانشگاه مشهد و گروهی از بازاریان و دانش‌آموزان و بعضاً طلاب در جلسات آن شرکت می‌نمایند و نظر به اینکه مکان فعلی قادر به پذیرفتن تعداد نفرات زیادی نیست، بنابراین اغلب در جلسات آن در حدود 150 الی 200 نفر شرکت می‌نمایند. اخیراً با فروش قبوض اعانه و اخذ کمک‎های مادی از افراد به‌اصطلاح خیّر، زمینی در مجاور مکان فعلی خریداری و درصدد احداث ساختمان وسیعی می‌باشند که بتوانند مجالس را وسیع‌تر و حتی محلی برای زنان ترتیب دهند. سعی شده بود که در اجتماع شب تاسوعا در سال جاری در کانون وجوهی برای ساختمان جمع‌آوری که از برگزاری مجالس جلوگیری و موفق نشدند.
د) میزان نفوذ در بین مردم:
همان‌طوری‌که در مقدمه به عرض رسید، این کانون در میان روشنفکران نسبتاً نفوذ دارد و نظر به اینکه شریعتی مزینانی دارای شخصیت علمی است، لذا مورد احترام روشنفکران می‌باشد.
وجود نامبرده در کانون موجب جلب دانشجویان و دانش‌آموزان کانون می‌شود.
هـ) میزان نفوذ بین مردم:
چنانچه محدودیتی ایجاد نشود و فعالیت‎های سیاسی احزاب و دسته‌جات سیاسی به کانون کشانده شود، بدیهی است روزبه‌روز در میان مردم بیشتر نفوذ خواهد کرد و به‌علاوه پشتیبانی میلانی از کانون مزید بر علت می‌باشد.
و) مجوز قانونی جهت تشکیل این جمعیت یا هیئت کسب شده است یا خیر؟
کانون نشر حقایق اسلامی فاقد اساسنامه و مرامنامه است و مجوز قانونی نیز کسب نشده، زیرا این کانون در دوران قدرت و فعالیت حزب منحله توده ایجاد شده؛ در آن زمان دستگاه انتظامی حتی به‌طور ضمنی چنین انجمنی را تقویت می‌نموده و در همان زمان آزادی عمل بیشتری داشته، لذا موظف به کسب اجازه قانونی نشده‌اند. اخیراً باتوجه به سوابق فعالین کانون، به شهربانی اعلام گردید تا اخذ مجوز قانونی و ارائه اساسنامه و مرامنامه، از تشکیل جلسات آن ممانعت به عمل آید و فعلاً تعطیل است.
ز) نحوه فعالیت جلسات کانون قبلاً هفته[ای] یک‌بار در شب‎های جمعه تشکیل می‌شد. ابتدا چند آیه قرآن تلاوت و سپس محمدتقی شریعتی مزینانی سخنرانی در پیرامون مسائل دینی و تاریخ صدر اسلام ایراد که اغلب سخنرانی‎های وی ضبط می‌شود.
در سال‎های 40 و 41 اغلب اعلامیه‎های جبهه ملی و نهضت آزادی در جلسات پخش می‌شد ولی به علت اینکه چند نفر تحت تعقیب قرار گرفتند، برحسب پیشنهاد شریعتی مبنی بر عدم فعالیت علنی در کانون، بعدها چنین اعمالی تکرار نشد. ضمناً اغلب تفسیرهای سیاسی جبهه ملی و نهضت که از تهران می‌رسید، به‌وسیله طاهر احمدزاده و دکتر محمود دل‌آسایی و سایر اعضاء جبهه ملی مورد بحث واقع می‌شد ولی اکنون کانون مزبور تعطیل و فعالیتی ندارند.
ح) قدرت مالی و نحوه تأمین مخارج:
کانون نشر حقایق اسلامی هزینه‎ای ندارد. اغلب در جلسات به‌طور محدود چای و شیرینی3 مصرف می‌شود که از محل دریافت ماهانه 10 ریال حق عضویت اعضا تأمین می‌شود. ضمناً در سال 40 کانون ضمن انتشار اعلامیه‎ای از مردم دعوت که در نماز عید فطر در قریه تلگرد (متعلق به طاهر احمدزاده هروی) که آیت‎الله میلانی می‌گذارد، شرکت نمایند و برای هزینه ایاب و ذهاب و پذیرایی از مدعوین قبوضی به ارزش 50 ریال بین اعضا و دوستداران کانون توزیع کرد که مورد استقبال واقع نشد و تقریباً هزینه انجام شده به‌وسیله طاهر احمدزاده تأمین گردید.
اخیراً کانون در نظر گرفته ساختمان وسیع‌تری بنا نماید و زمین آن را به مبلغ 600000 ریال خرید و طبق اطلاع تاکنون در حدود مبلغ 800000 ریال از طریق اعانه جهت ساختمان تأمین اعتبار شده است.
سعی شد در ایام عاشورا مجلسی ترتیب و از مردم اعانه جمع‌آوری شود که ساواک از برگزاری آن ممانعت کرد.
ط) ساواک مسئول در جمعیت مورد بحث نفوذ نموده است یا خیر؟
ساواک در جمعیت مزبور نفوذ کامل دارد و مراقبت لازم به عمل می‌آید.
ی) اقداماتی که به‌منظور خنثی نمودن فعالیت‎های مضره جمعیت مزبور از طریق ساواک و سایر مراجع مسئول به عمل آمده است:
کانون نشر حقایق اسلامی از بدو تأسیس و تا سال 39 درواقع یک محفل دینی بود که بیشتر مسائل مذهبی در آن بحث می‌شد. بااینکه طاهر احمدزاده هروی و محسن محسنیان از اعضاء نهضت مقاومت ملی وابسته به دکتر محمد مصدق بوده‌اند، پس از قیام ملی 28 مرداد مجال فعالیت به آن‌ها داده نمی‎شد.
در سال 39 که فعالیت جبهه ملی شروع گردید، عده‎ای از واخورده‎های سیاسی و ناراضیان بدون قبول مسئولیت و یا عضویت کانون، گرد آن جمع و در پوشش مذهب به فعالیت سیاسی پرداختند.
فعالیت کانون مزبور در سال‎های 40 و 41 به اوج شدت رسید به‌طوری‌که این محفل به پایگاه مطمئن سیاسی تبدیل شده بود. اگر اعضاء جبهه ملی مورد هجوم پلیس واقع می‌شدند، به کانون پناهنده و در لوای دین نیات خود را عملی می‌ساختند.
نظر به اینکه مؤسسین و اعضاء مؤثر انجمن‎های تعلیمات اسلامی و تبلیغات اسلامی فاقد شعور سیاسی و شخصیت اجتماعی بودند، به‌مرور جذب کانون شدند و یک واحد متشکل و نیرومندی را تشکیل و به‌طوری‌که دمونستراسیون روز عاشورا 40 تقریباً در حدود چهار هزار نفر در خیابان‌ها ظاهر شدند و به‌علاوه طاهر احمدزاده به خاطر جلب مردم و به‌خصوص دانش‌آموزان و دانشجویان درصدد تشکیل انجمن دیگری به نام جبهه اسلامی برآمد که ساواک این جبهه را در نطفه متلاشی و مانع رشد آن شد.
ساواک خراسان با توجه به‌موقعیت خاص و مذهبی شهر مشهد و کسب قدرت روزافزون کانون، درصدد برآمد به نحو مقتضی اساس آن را متزلزل سازد، لذا به‌مرور با تبلیغات منفی برعلیه کانون و اعضاء مؤثر آن محیطی کاملاً ناامن و سوءظن ایجاد، به‌طوری‌که هم‌اکنون اعضا نسبت به یکدیگر مشکوک و هرکس دیگری را عامل ساواک می‌داند.
تعقیب این روش نتیجه مطلوبی به بار آورده است و در حال حاضر امکان تشکل [و] ادامه فعالیت آن خیلی بطئی است و ضمناً به شهربانی اعلام شده است مادامی‌که کانون اساسنامه خود را به تصویب مقامات انتظامی نرساند و اجازه فعالیت کسب نکند، از فعالیت آن جداً جلوگیری کند.
در خاتمه رونوشت کارنامه و نامه‎ای که مؤسسین کانون به شهربانی ارسال داشته‌اند جهت استحضار به پیوست تقدیم می‌گردد. رئیس سازمان اطلاعات و امنیت خراسان ـ سرتیپ بهرامی