تظاهرات قشریون مذهبی در تهران
تظاهرات قشریون مذهبی در تهران
متن سند:
بدنبال تظاهراتی که از طرف حدود 60000 نفر از قشریون مذهبی در روز 13 /6 /57 (2573 شاهنشاهی) انجام گرفت، در خاتمه تظاهرات مذکور، در میدان باغشاه تهران اعلام شد که روز 16 /6 /57، بعنوان روز کسانی که در حوادث اخیر کشته شده اند، تعطیل عمومی خواهد بود و از جمعیت خواسته شد که مجددا در روز 16 /6 /57، در اراضی قیطریه شمیران اجتماع و از این محل به راه پیمائی و تظاهرات مبادرت نمایند.(مراتب قبلاً باستحضار رسیده است) 1ـ تعطیل مغازه های بازار و خیابانها : بدنبال انتشار خبر تعطیل عمومی و انعکاس تظاهرات روز 13 /6 /57، بطور وسیع در جراید کشور و تحریفاتی که در زمینه تعداد تظاهرکنندگان در روز 13 /6 /57، در جراید بعمل آمد، رعب و ترس وسیعی در بین گروهها و قشرهای مختلف اجتماع بوجود آمد و در نتیجه از روزهای قبل از 16 /6 /57، اغلب مغازه داران در تهران تاکید و اعلام میکردند که روز 16 /6 /56، تعطیل خواهد بود.
از صبح روز 16 /6 /57 بازارهای تهران، شمیران و شهرری و همچنین 95% مغازه های خیابانها در مناطق مذکور همین شهر و کرج تعطیل بوده است.
با وجود آنکه از جانب مراجع تقلید در شهر قم اعلام شد که اعلامیه ای برای تعطیل عمومی صادر نکرده اند و موضوع را تکذیب نمودند، معهذا تعطیل مغازه ها در روز 16 /6 /57، بطور وسیعی بمرحله اجراء درآمد که در اساس بیشتر ناشی از ترس کسبه و تهدیدات مختلفی بود که قشریون مذهبی نسبت به مغازه داران برای تعطیل در این روز اعمال کرده بودند.
1 2ـ تظاهرات منطقه قیطریه : از حدود ساعت 0730 روز 16 /6 /57، حدود 2000 نفر از قشریون مذهبی در اراضی قیطریه تهران اجتماع و بتدریج بر تعداد آنها افزوده شده است.
از طرف مامورین انتظامی مستقر در محل به اجتماع کنندگان چندین بار تذکر داده شد از اجتماع خودداری و متفرق گردند، لیکن اجتماع کنندگان بدون توجه به اخطارهای مامورین، پس از آنکه تعداد آنها به حدود 5000 نفر رسیده، از خیابان کورش کبیر بسمت جنوب حرکت کرده اند.
تظاهرکنندگان که عده ای زن همراه آنان حرکت میکرده و شعارهائی نیز بطرفداری از روح اله خمینی میداده اند، شعارهای پارچه ای را با خود حمل میکرده اند که روی آن مطالبی بمضمون زیر نوشته شده بوده است : «مقدس باد اتحاد بین نیروهای مسلح و ملت ستمدیده ـ رهبر ما خمینی است ـ کشور ما اسلامی است ـ حکومت، حکومت اسلامی است ـ آشتی هرگز».
جمعیت مذکور با گروه دیگری که حدود 3000 نفر بوده و از سمت جنوب بطرف شمال خیابان کورش کبیر حرکت میکرده، در منطقه قلهک تلاقی کرده و متفقا بسمت جنوب حرکت خود را ادامه داده اند.
در این منطقه مامورین برای متفرق کردن تظاهرکنندگان از گاز اشک آور و باتون استفاده، لکن جمعیت کماکان بحرکت خود ادامه داده و تظاهرکنندگان همچنین در مسیر خود شعارهائی علیه دولت میداده اند و در برخی از نقاط سربازان مستقر در محلها را «اسرائیلی» خوانده اند.
در ساعت 1030 روز 16 /6 /57، تعداد جمعیت که در تقاطع خیابان کورش کبیر با بلوار پهلوی حدود 10000 نفر بوده، قریب به 2000 نفر از جمعیت وارد بلوار پهلوی شده و پس از گذشتن از میدان محسنی، بطرف میدان ونک حرکت کرده اند.
جمعیت اصلی بحرکت خود بسمت جنوب خیابان کوروش کبیر ادامه داده و شعارهائی باین مضمون میداده اند : «شاه ما خمینی است ـ برادر ارتشی چرا برادرکشی؟».
تظاهرکنندگان که تعداد آنها در تقاطع خیابان کوروش کبیر با خیابان سیدخندان به حدود 20000 نفر رسیده بود، شعارهائی بمضمون زیر میداده اند : «ما بت شکنیم ـ ما شیشه شکن نیستیم.
»1 جمعیت کماکان بطرف جنوب حرکت خود را ادامه داده و از تقاطع تخت جمشید بتدریج وارد خیابان شاهرضا شده و به گروههای دیگری که از غرب، جنوب و شرق تهران آمده بودند، ملحق شده است.
تظاهرکنندگان فوق ضمن دادن شعارهائی بمضمون «ارتش تو بیگناهی، فرمانده ات جلاد است» پلاکاردهائی در دست داشته اند که شعارهائی بمضمون زیر روی آنها نوشته شده : «ای بی شرف حیا کن ـ سلطنت را رها کن».
همراه با تظاهرکنندگان تعداد قابل توجهی موتورسیلکت سوار نیز بوده اند.
ضمنا چند نفر که بر یک وانت بار سوار بوده اند از تظاهرکنندگان فیلمبرداری میکرده اند.
3ـ تظاهرات در منطقه ونک: حدود 2000 نفر از تظاهرکنندگان که در تقاطع خیابان کوروش کبیر و بلوار پهلوی از جمعیت اصلی جدا و بطرف میدان ونک بحرکت در آمده بودند، پس از گذشتن از میدان ونک و پیوستن گروههای دیگر بآنها، در حالیکه شعارهائی بمضمون «درود بر خمینی» نصرمن اله و فتحا قریب میداده اند و شعارهای پارچه ای در دست داشته اند که شعارهای فوق بزبانهای انگلیسی و فارسی روی آنها نوشته شده بود، بطرف میدان ونک رفته و در میدان نیز گروهی دیگر بآنها پیوسته اند.
در این محل بین مامورین و تظاهرکنندگان درگیری بوجود آمده که در نتیجه دو سرباز که یکنفر از آنها بوسیله چاقو یا تبر زخمی شده بود، مصدوم گردیده اند.
تظاهرکنندگان که تعداد آنها در میدان ونک حدود 10000 نفر بوده شعارهائی بمضمون زیر میداده اند : «ما تابع قرآنیم، سلطنت نمی خواهیم ـ درود برخمینی بت شکن ـ برادر ارتشی، ارتش برادر ما، خمینی رهبر ما قصاص خون شهدا از رژیم خواهیم گرفت ـ ما به رهبری امام خمینی تا سرنگونی رژیم به مبارزه ادامه خواهیم داد ـ درود ملت ایران به دکتر شریعتی ـ زندانی بودن بهتر از این آزادی است.
» جمعیت مذکور بطرف جنوب خیابان پهلوی حرکت و پس از رسیدن به تقاطع پهلوی با شاهرضا بطرف میدان فردوسی حرکت و به گروه اول ملحق شده اند.
1 4ـ تظاهرات منطقه ژاله و مناطق جنوب تهران : در میدان ژاله و تعدادی از خیابانهای جنوب تهران نیز گروههائی بین 500 تا 2000 نفر به تظاهرات خیابانی مبادرت کرده و ضمن دادن شعارهائی به مضمون شعارهائی که گروههای فوق الذکر داده اند و تعدادی از آنها قبل از آنکه توسط مامورین متفرق بشوند به خیابانهای نزدیک خیابان شاهرضا به گروههای دیگر پیوسته و با دو گروه دیگر بحرکت ادامه داده اند.
5ـ تظاهرات گروههای مذکور در امتداد خیابان شاهرضا بطرف میدان شهیاد : گروههای مورد بحث که پس از الحاق به یکدیگر، جمعیتی حدود 40000 نفر شده بودند بطرف میدان شهیاد تهران حرکت کرده اند.
در پیشاپیش جمعیت مذکور در خیابان شاهرضا حدود 3000 نفر موتورسیلکت سوار بوده در حوالی خیابان آیزنهاور عکسهائی از اعضاء گروه تروریست مجاهدین خلق ایران مانند سعید محسن، علی اصغر بدیع زادگان و محمد حنیف نژاد را همراه عکسهائی از خمینی در دست داشته اند و در بین جمعیت عسکهائی از آیت اله سید کاظم شریعتمداری نیز دیده شده است.
جمعیت شعارهائی بشرح زیر میداده است : «شما به ما گلوله، ما بشما گل میدهیم ـ پلیس تو بیگناهی، آلت دست شاهی ـ ارتش تو بیگناهی، فرمانده ات جلاد است ـ ای بی شرف حیا کن، سلطنت را رها کن ـ درود بر قهرمانان مجاهدین خلق ایران ـ درود برخمینی، ننگ بر رژیم...
.
مرگ بر سلسله...
» ضمنا تظاهرکنندگان پلاکاردهائی در دست داشته که روی آن نوشته شده : «سازمان امنیت باید منحل شود».
در خیابان آیزنهاور مرتبا اعلام میشده که جمعیت فردا صبح (17 /6 /57) در خیابان شهدا (نامی که تظاهرکنندگان به خیابان ژاله داده اند) اجتماع کنید و تعدادی موتورسیکلت سوار نیز با صدای بلند اظهار میکرده اند : «کمیته دستور داده در میدان ژاله جمع شویم» تظاهرکنندگان در خیابان شاهرضا در محلهائی که تابلو «خیابان شاهرضا» نصب بوده نوشته را محو و روی آن نوشته اند: «خیابان خمینی» ضمنا هنگامیکه جمعیت در میدان فردوسی بوده، تعدادی از مغازه داران که در محل بوده اند به تظاهرکنندگان اعتراض و بآنها هتاکی کرده اند.
جمعیت بتدریج در حدود ساعت 1730 بطرف میدان شهیاد حرکت و در برابر دانشگاه صنعتی آریامهر شعار میداده اند : «دانشگاه خمینی» جمعیت که تعداد آنها به حدود 25000 نفر تقلیل یافته بود در حدود ساعت 1830 به میدان شهیاد وارد شده است و همچنان به تظاهرات و دادن شعار ادامه میداده است.
گروهی از جمعیت در خیابان آیزنهاور نام تابلو این خیابان را محو و وی آن «شریعتی و خمینی» نوشته اند.
جمعیت در حدود ساعت 1900 روز 16 /6 /57 بتدریج از خیابانهای فرعی میدان شهیاد و انتهای خیابان آیزنهاور در حال متفرق شدن بوده اند.
تظاهرکنندگان غیر از شعارهای فوق الذکر، شعارهائی نیز به مضمونهای زیر میداده اند : «فلسطین پیروز است، اسرائیل نابود است ـ ایران، فلسطین ـ اریتره، فیلیپین ـ برای حفظ قرآن، ارتش بما بپیوند ـ ما خلق ستمدیده هستیم ـ ارتش برادر ماست، خمینی رهبر ماست ـ امریکا از ایران بیرون شو ـ مرگ برخونخوارگی شرق و غرب».
ضمنا هنگامیکه جمعیتی از تظاهرکنندگان در میدان ولیعهد بوده اند، جوان 20 ساله ای به میان جمعیت رفته و بدادن شعار «زنده باد شاهنشاه آریامهر ـ مرگ بر خمینی ـ مرگ بر شریعتمداری» مبادرت کرده که گروهی از جمعیت بطرف وی هجوم برده، لکن با همکاری چند مرد تنومند از میان جمعیت خارج گردیده است.
1 ارزیابی خبر : خبر صحت دارد.
اقدامات انجام شده مراتب به نخست وزیری اعلام گردیده است.
توضیح : همانطوریکه در متن خبر باستحضار رسید، قرار است عناصر اخلالگر پیش از ظهر روز 17 /6 /57 در خیابان ژاله اجتماع و مجددا تظاهراتی در شهر برگزار نمایند.
ضمنا جمعه شب (17 /6 /56) در جلسه سخنرانی متشکله در مسجد قبا شرکت و احتمالاً تظاهراتی بعمل آورند.
2
توضیحات سند:
1ـ روزنامه اطلاعات در مورد نظر مراجع تقلید در مورد راه پیمایی امروز (16 /6 /57) نوشت : «به قرار اطلاع طی تماس هایی که امروز رهبران دولتی با مراجع تقلید گرفتند مساله عدم صدور اعلامیه برای راه پیمایی امروز تایید شده است...اما از سوی دیگر زمزمه هایی که از چند روز قبل و بخصوص از صبح دیروز در شهر شنیده می شد حاکی از تعطیل عمومی و راه پیمایی امروز بود.
به همین منظور فروشگاه های تهران دیروز شلوغ ترین روز خود را پشت سر نهادند.
در کلیه نانوایی ها و قصابی ها و سوپرمارکت ها ازدحام غریبی وجود داشت و مردم آذوقه دو روزه خود را تهیه دیدند.
این حرکت نشان دهنده این بود که خبر تعطیلی عمومی امروز و راه پیمایی که قرار بوده است از مسجد قبا در قیطریه آغاز شود چندان هم صورت شایعه نداشته است.
اما آنچه به تعطیل عمومی و راه پیمایی امروز که به خاطر حرمت خون کشته شدگان روزهای اخیر صورت گرفت قوت می داد این بود که از دیشب و از نخستین ساعات بامداد امروز ماموران گارد و شهربانی در میادین مختلف و نقاط حساس شهر مستقر شدند و از سوی دستگاه های انتظامی تدارکات لازم برای جلوگیری از تظاهرات انجام گرفت.
» (ش 15705، ص 4) 1ـ خبرنگار روزنامه اطلاعات یکی از پارچه نوشته هایی که روی دست مردم قرار داشت و در حوالی سید خندان آن را مشاهده کرد «مسلمان بپاخیز برادرت کشته شد» نوشت.
او در ادامه گزارش خود آورد که گلاب بر سر جمعیت می ریختند و در مسیر حرکت از طرف ساکنان منازل اطراف خیابان کورش (جاده قدیم شمیران یا دکتر شریعتی فعلی) دائما نان، هندوانه، آب و انواع میوه بین راه پیمایان توزیع شد و عده زیادی از اشخاص که در دو سوی خیابان اجتماع کرده بودند به روی راه پیمایان گلاب می پاشیدند.
در همین گزارش آمده است که راه پیمایان در مقابل حسینیه ارشاد لحظاتی درنگ کردند و با دادن شعارهایی برای مرحوم دکتر علی شریعتی طلب آمرزش کردند.
(اطلاعات، ش 15705، ص 4) 1ـ تظاهرات امروز تهران در حالی انجام شد که به جهت تهدیدات دولت، روحانیان تهران در عدم برگزاری این راه پیمایی اعلامیه نوشتند و از مردم خواستند به دلیل ندادن بهانه به دست حکومت به خیابانها نیایند.
در این اطلاعیه که نام بسیاری از روحانیون نام آشنای ایران در زیر آن دیده می شود آمده بود «برای ندادن بهانه به دست استبداد حاکم برای وحشی گریهایی که بدان عادت کرده است به اطلاع عموم می رسانیم که از برنامه تعطیل و راه پیمایی که اعلام شده بود، قسمت راه پیمایی با توجه به شرایطی که استبداد به وجود آورده برگزار نخواهد شد.
» با این حال راه پیمایی امروز تهران و همگامی صاحبان مراکز کسب، موجب شد که شانزدهم شهریور روز ماندنی و مؤثر در تاریخ مبارزات مردم برای براندازی رژیم شاهنشاهی به شمار آید.
اطلاعیه روحانیان تهران در ضمیمه کتاب آمده است.
(ضمیمه 1) روزنامه رستاخیز نیز اطلاعیه ای از قول آقای شیخ یحیی نوری سرپرست مرکز اسلامی معارف واقع در میدان شهدا (ژاله) چاپ کرد که سخنگوی ایشان اعلام نمود «هیچ گونه نوشته و اعلامیه خاصی از جانب ایشان در مورد تعطیل امروز (16 /6 /57) منتشر نشده و آنچه به امضای ایشان نشر یافته تکذیب می شود.
البته برگزاری عزای عمومی یا تعطیل به اراده مردم بستگی دارد.
» (ش 1008، ص 1) 1ـ آنچه در این بولتن آمده رویدادهای تهران را تا ساعت هفت بعد از ظهر در بردارد.
در سند بعدی حوادث ساعات بعدی مورد اشاره قرار گرفته است.
2ـ ضد اطلاعات ژاندارمری هم در این مورد به ساواک چنین گزارش داد : «خبر واصله حاکی است تظاهرکنندگان خیابان کوروش کبیر [جاده قدیم شمیران یا دکتر شریعتی ]و سه راه تخت جمشید [طالقانی] به وسیله نوشته قرار ملاقات های بعدی خود را به شرح زیر تعیین می نمایند.
1ـ فردا صبح محل ملاقات منزل آقای نوری واقع در آب سردار خیابان شهدا، 2ـ فردا شب محل ملاقات مسجد قبا.
3ـ سیار 16 /576»