گزارش مأمورین ویژه لشکر حاکی است که سه شب متوالی ـ شب‌های ۱۸ و ۱۹ و 20/7/42 ـ منزل آقای اخوان فاطمی واقع در محله عیدگاه، مجلس روضه‌خوانی بوده
تاریخ سند: 21 مهر 1342
گزارش مأمورین ویژه لشکر حاکی است که سه شب متوالی ـ شب‌های ۱۸ و ۱۹ و 20/7/42 ـ منزل آقای اخوان فاطمی واقع در محله عیدگاه، مجلس روضه‌خوانی بوده
متن سند:
شماره: 4323 /2 تاریخ:21 /7 /1342از: ستاد لشکر ۶ خراسان
به: استانداری محترم استان خراسان
گزارش مأمورین ویژه لشکر حاکی است که سه شب متوالی ـ شب‌های ۱۸ و ۱۹ و 20 /7 /42 ـ منزل آقای اخوان فاطمی واقع در محله عیدگاه، مجلس روضه‌خوانی بوده که آقایان مدقق و هاشمی‌نژاد منبر می‌رفته‌اند. سخنان هاشمی‌نژاد در سه شب مزبور برخلاف و ایراد و انتقاد از دستگاه شاه و تحریک مردم بوده است.
اینک دو برگ گزارش مأمور مربوطه از شب سوم به پیوست تقدیم، چون برابر اطلاع صحیح از شب 21 /7 /42 نامبرده در مسجد فیل واقع در پایین‌خیابان به منبر خواهد رفت و اجتماع عظیمی برای استماع سخنانش تشکیل خواهد شد، مقرر فرمایند در صورت تصویب برای جلوگیری از تحریک مردم و اجتماع عظیمی که تشکیل می‌شود، نامبرده را دستگیر و یا از منبر رفتن وی جلوگیری نمایند.1
فرمانده لشکر ۶ خراسان ـ سرلشکر مین‌باشیان
گیرندگان:
۱. فرماندهی ارتش دوم به انضمام ۶ برگ گزارش مأمور ویژه جهت استحضار.
۲. ریاست سازمان اطلاعات و امنیت خراسان به انضمام دو برگ گزارش مأمور ویژه به‌منظور اطلاع و هرگونه اقدام بعدی.
۳. سرپرستی شهربانی‌های خراسان به انضمام دو برگ گزارش مأمور ویژه به‌منظور اطلاع و هرگونه اقدام بعدی.
۴. فرماندهی ضداطلاعات وابسته به لشکر به‌منظور اطلاع و هرگونه اقدام بعدی.
[پی‌نویس رئیس ساواک خراسان:] صبح امروز حضوراً به تیمسار استاندار محترم در همین مورد مشروحاً مذاکره نمودم، قرار شد صبح سه‌شنبه مشکلات باقیمانده درکمیسیون امنیت مطرح گردد ـ 21 /7
مدقق ـ ۱۲۶۶
توضیحات سند:
1. حادثه مسجد فیل: مسجد فیل مسجدی تاریخی در محله پایین خیابان مشهد است که یادآور منبرها و سخنرانی‌های پرحرارت، عمیق، صریح و شجاعانه شهید هاشمی‌نژاد در اوایل پائیز سال 42 است. شهید هاشمی‌نژاد پس از آزادی از زندان و بازگشت به مشهد در مهرماه سال 1342، به دعوت آقای اخوان فاطمی در مجلس روضه او شرکت می‌کند و ضمن سخنرانی مذهبی، به روشنگری دربارۀ قیام خونین 15 خرداد می‌پردازد و با انتقادهایی از رژیم پهلوی و عمال آن، مردم را به مبارزه علیه حکومت دعوت می‌کند. همان‌طور که در اینجا ملاحظه می‌کنید، در روز سوم مراسم، یعنی 19 /7 /42، شهید هاشمی‌نژاد در پایان سخنان خود اعلام می‌کند که «از فردا شب در مسجد فیل دنباله مطلب را خواهد گرفت.» ازآنجایی‌که گزارش سخنان تند و صریح او به ساواک و دفتر اطلاعات لشکر مخابره شده بود، سرلشکر مین‌باشیان، فرمانده لشکر 6 خراسان، طی این نامه به استاندار وقت خراسان، پس از ارائه گزارش سخنان شهید هاشمی‌نژاد در مجلس مذکور، حکم جلب شهید هاشمی‌نژاد را از استاندار درخواست می‌کند.پس از پیگیری لشکر و نیز ساواک، درحالی‌که یک شب از سخنرانی شهید هاشمی‌نژاد در مسجد فیل و حملات تند ایشان به حکومت و دولت گذشته بود، دستور جلب شهید هاشمی‌نژاد صادر می‌شود. رئیس وقت ساواک خراسان در حاشیه گزارش 22 /7 /42 از شب اول سخنرانی شهید هاشمی‌نژاد، خطاب به کشمیری، مأمور ساواک، می‌نویسد: «... دستور جلب وی داده شده، اگر نتوانستند تا امشب او را دستگیر کنند و خودتان هم طبق دستور عمل کردید و نتیجه‌ای حاصل نشد، سر حوصله او را باید ربود که درعین‌حال نه بزرگ بشود و نه سروصدا ایجاد گردد.» ساواک هم طی نامه 6989/م الف 11 - 22 /7 /42 به شهربانی دستور بازداشت شهید هاشمی‌نژاد، شیخ علی فصیحی و غروی واعظ، از دیگر سخنرانان مخالف حکومت، را می‌دهد. پیرو این دستور، مأمورین شهربانی در همان روز اقدام به قصد دستگیری افراد نامبرده می‌کنند. در گزارش 23 /7 /42 از ساواک شرح این اقدام را این‌گونه می‌خوانیم: «... چون قرار بود شیخ علی فصیحی و واعظ مزبور در غروب همان روز در مسجد فیل به روی منبر بروند، مأمورین شهربانی به عوض اینکه از تشکیل مجلس جلوگیری و یا وعاظ را در بین راه و قبل از ورود به مسجد دستگیر کنند، پس از تشکیل مجلس و اجتماح عده‌ای در حدود هشت هزار نفر، با تعداد قلیلی پاسبان به درب مسجد رفته، ابتدا شیخ علی فصیحی را پس‌از‌انجام وعظ در حین خروج از مسجد دستگیر و به شهربانی جلب و سپس برای دستگیری هاشمی‌نژاد با همان وسیله به مسجد مراجعت می‌نمایند و منتظر می‌شوند تا سخنرانی او به پایان برسد... در این هنگام رئیس اطلاعات شهربانی مشهد نزد او [هاشمی‌نژاد] رفته و به وی تکلیف می‌کند به همراهی مأمورین به شهربانی برود. مشارالیه اظهار می‌دارد جلب من به این صورت ممکن است موجب تحریک مردم شده و سبب بروز حوادثی بشود؛ بهتر است تأمل شود تا پس از متفرق شدن جمعیت به شهربانی برویم. مأمورین شهربانی قانع نشده و او را به داخل اتومبیل فولکس واگن سرگرد قاسمی، رئیس کلانتری 3 هدایت و هنگام حرکت با مقاومت جمعیت که در معابر بودند، مواجه و در نتیجۀ تعرض آنان که با برتاب سنگ و ایجاد موانع انجام می‌گردد، از حرکت خودرو جلوگیری می‌نمایند و در اینجا مأمورین ناگزیر مبادرت به تیراندازی نموده و درنتیجه دو نفر مقتول و پنج نفر مجروح می‌گردند.»
این ماجرا که اندکی پس از فاجعه 15 خرداد روی داد، موجب برانگیخته‌شدن دوبارۀ احساسات مردم و خشم آنها از عمال حکومت شد و موجی جدید را علیه حکومت در شهر مشهد به راه انداخت. در صفحات آینده اسناد مربوط به آن روزها را خواهید دید.