رشوه یک میلیون دلاری
رشوه یک میلیون دلاری
متن سند:
رشوه یک میلیون دلاریدر تاریخ ایران، دخالت حرمسراها و زنان درباری در امور مملکتی، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد. دربار هخامنشی در حساس‌ترین زمان، دچار درگیری زنان درباری با هم شد و سرنوشت این سلسله سلطنتی را با ضعف و فترتی که از این ناحیه متوجه کشور شده بود، به سراشیبی سقوط و اضمحلال سوق داد. این درگیری‌ها و کشتن و مسموم کردن شاهزادگان، به حدی رسید که پس از چندی، فردی از شاهزادگان برای پادشاهی باقی نمانده بود و اگر با تلاش و کوشش فراوان، فردی پیدا می‌شد، نامزد جدید سلطنت، به زودی براثر توطئه‌ی زنان حرمسرا و وابستگان آنان به قتل می‌رسید؛ به همین علت بود که سلسله‌ی هخامنشی، که دیر زمانی سه قاره جهان باستان، از چین، اروپا و آفریقا را در بر می‌گرفت، در اثر حمله اسکندر از هم پاشیده شد. در دوره ساسانی نیز شاهد سوءاستفاده از قدرت و نفوذ زنان درباری هستیم؛ به نحوی که در اواخرِ آن، موبدان زرتشتی و اشراف دست به دامن آذر‌میدخت شدند که دیگر چاره‌ساز نشد و همین مسأله، یکی از سلسله عواملی بود که موجبات از هم گسیختگی سپاه ساسانی و امپراطوری ایران در مقابل حملات مسلمانان را فراهم کرد.
در سلسله‌های متأخر، از جمله صفویه و قاجاریه نیز اعمال نفوذ و سوءاستفاده زنان حرامسراها از موقعیت خود در مسائل مملکتی دارای نمونه‌های فراوانی است که معروف‌ترین آن در دوره قاجار، توسط ملکه مادر یا مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه قاجار، رقم خورده است و مهم‌ترین آن نیز طراحی توطئه و به قتل رساندن امیرکبیر، صدراعظم کاردان ایران است.
در زمان حکومت خاندان پهلوی نیز از این زنان به وفور وجود داشتند که در سلسله مراتب حاکمیت، به تناسب دوری یا نزدیکی به شاه و دربار، در راستای عملی کردن امیال و خواسته‌های غیرقانونی و نامشروع خود اِعمال قدرت می‌کردند.
از این دست زنان می‌توان به تاج‌الملوک، اشرف، شمس، فرح، شهناز، ثریا و فوزیه در حلقه اول حاکمیت اشاره کرد. تاج‌الملوک مادر محمدرضا ـ ولیعهد رضاخان ـ فرزند یکی از خانواده‌های مهاجر از روسیه بود که پس از انقلاب بلشویکی روسیه، از آذربایجان به ایران آمده بودند. پدر او میرپنج ـ سرتیپ ـ بود و در آن زمان، برای رضاخان افتخاری بود که با دختر یک میرپنج ازدواج کرده است.1 با به قدرت رسیدن رضاخان، که به استبداد رأی و دیکتاتوری معروف بود، فرصت چندانی برای دخالت زنان، از جمله تاج‌الملوک در امور مملکتی فراهم نشد،2 ولی پس از تبعید رضاخان و سلطنت محمدرضاپهلوی، تاج‌الملوک از حوزه عمل بیشتری برخوردار شد و دخالت در امور گوناگون مملکت را آغاز کرد تا دربار پهلوی به محلی برای زد و بندها و سوءاستفاده‌های مختلف تبدیل شود. ثریا اسفندیاری، دومین همسر رسمی محمدرضا پهلوی، درباره‌ی دخالت زنان در امور مملکتی و حیله‌گری آنها می‌نویسد:
«من تشخیص دادم زن‌های اطرافم نه تنها بی‌بهره از قدرت و نفوذ نیستند، بلکه به عکس، دربار ایران درباری بیش از حد زنانه است. زن‌های دربار اگر چه رسماً حقی نداشتند، ولی عملاً برای اجرای نقشه‌ها و رسیدن به هدف‌هایشان در به کار بستن انواع مکر و حیله مهارتی کم‌نظیر از خود نشان می‌دادند و به نظرم می‌آمد در میانه حکومتی زن سالار گرفتار آمده‌ام که حکمران واقعی آن تاج‌الملوک پهلوی است.»3
حسین فردوست نیز ضمن اشاره به دسیسه گری تاج‌الملوک، درباره‌ی اقدام اشرف و تاج‌الملوک در دوره نخست‌وزیری قوام‌السلطنه می‌نویسد:
«در سال‌های 1324 ـ 1326 میرزاکریم (رشتی) هماره در دربار و در کنار محمدرضا پهلوی است و نقش رایزنی خردمند را برای شاه جوان ایفا می‌کند. او در دوران دولت احمد قوام، به همراه دو زن جاه‌طلب و دسیسه‌گر دربار، تاج‌الملوک و اشرف پهلوی، درگیر توطئه‌ای علیه این نخست‌وزیر قدرتمند می‌شوند.»4
در دوره نخست‌وزیری مصدق، به دلیل نگرانی از دخالت زنان درباری در امور مملکتی و توطئه‌های احتمالی آنها علیه دولت، طبق دستور، تعدادی از زنان از جمله اشرف، تاج‌الملوک، شمس و شهناز پهلوی را به صورت غیرمستقیم به پاریس تبعید کردند.5 هر چند در همین زمان نیز به دلیل شکاف‌‌هایی که در درون دولت دکتر مصدق وجود داشت، اشرف پهلوی بین پاریس و تهران در رفت و آمد بود و در زمینه‌چینی کودتای 28 مرداد سال 1332 و بسیج دستجاتی چون رشیدیان‌ها نقش داشت.
در دوران شاهنشاهی محمدرضا پهلوی، کاخ تاج‌الملوک، یکی از کانون‌های قدرت دربار بود؛ از این رو بود که امیراسداله علم، با نفوذ دادن چند تن از عوامل انگلیسی، که وابسته به خاندان قوام شیرازی بودند، اخبار کاخ تاج‌الملوک را جمع‌آوری و ضمن استفاده‌ی شخصی، سایر رابطین خارجی را نیز از آن مطلع می‌کرد. برهمین اساس بود که کاخ مادرِ شاه، زیر نفوذ کامل علم قرار داشت.6 و این درحالی بود که در ظاهر بین تاج‌الملوک و اسداله علم، روابط خوب و صمیمی برقرار بود و درخواست‌های گوناگون ملکه مادر، در کوتاه‌ترین زمان ممکن به اجرا گذاشته می‌شد. یکی از کسانی که با حضور در این کانون قدرت مطامع شخصی خویش را پیگیری می‌کرد، پرویز خسروانی است، که درباره‌ی او نوشته‌اند:
«از دو ماه قبل فعالیت شدیدی به وسیله سرتیپ خسروانی رئیس ناحیه ژاندارمری تهران علیه سپهبد نصیری رئیس شهربانی کل کشور آغاز شده است. سرتیپ خسروانی همه جا می‌گوید که سپهبد نصیری آخرین بازماندۀ 28 مرداد به زودی تعویض شده و جای آن را به من واگذار می‌کنند… سرتیپ خسروانی سعی دارد در جلسات روز چهارشنبه علیاحضرت ملکه‌مادر نیز نفوذ کرده و بدین وسیله از نفوذ مشارالیه نیز استفاده کند….»7
مختصری از تأثیرگذاری و ایفای نقش تاج‌الملوک در دیوانسالاری حکومت شاهنشاهی پهلوی در سند زیر به تصویر کشیده شده است:
سند شماره (34)
شماره: 5849 /312 تاریخ گزارش: 14 /12 /4
موضوع: اقدامات سپهبد علوی‌مقدم
اطلاع موثق حاکی است سپهبد علوی‌مقدم به وسیله یکی از نزدیکان خود با علیاحضرت ملکه مادر تماس گرفته و برای آزادی خود از ایشان استمداد نموده است زیرا اطلاع حاصل نموده که در پرونده وی در دیوان کیفر راجع به انتخابات و شرکت واحد دلایل قانع‌کننده‌ای وجود ندارد و به علیاحضرت ملکه قول داده است در صورت استخلاص یک میلیون دلار در یکی از بانک‌های خارج به حساب معظم‌لها خواهد گذارد و در صورت موافقت برای مدت طولانی ایران را ترک و به یکی از کشورهای اروپایی خواهد رفت و از طرف علیاحضرت ملکه مادر نیز به مشارالیه قول مساعد داده شده است.
گوینده افزود علیاحضرت ملکه مادر توسط سروری رئیس دیوان عالی کشور اقداماتی را برای استخلاص علوی مقدم شروع نموده‌اند و مشارالیه نیز با بنی‌فضل دادستان جهت تبدیل قرار بازداشت علوی مقدم به اخذ وثیقه یا کفیل مذاکره نموده است.
توضیح آنکه در حال حاضر آقای الموتی و بازپرس دیوان کیفر با تبدیل قرار سپهبد علوی‌مقدم مخالفت می‌نمایند و دادستان دیوان کیفر و شهاب فردوس معاون وزارت دادگستری نظر مساعدی دارند ولی پیش‌بینی می‌شود تا تعیین تکلیف سپهبد کیا در دادگاه دیوان کیفر قرار بازداشت علوی‌مقدم به حال خود باقی خواهد ماند.
توضیحات سند:
1. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، خاطرات حسین فردوست، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ج 1، 1371، مؤسسه اطلاعات، ص 732. همان، ص 78
3. همان، ص 74
4. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج 2، پیشین، صص 93 و 94
5 . همان، ج 1، ص 171
6 . همان، صص 239 و 240
7 . رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، پرویز خسروانی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1389، ص 7