تاج امپراطریس !؟
تاج امپراطریس !؟
متن سند:
تاج امپراطریس !؟شاهرخ مسکوب می‌گوید:
«در تاریخ سفله‌پرور ما، بیدادی که بر فردوسی رفته است، مانند ندارد.» 1
این گفته برای آن است که در دوران شاهنشاهی پهلوی، شاهنامه‌ی فردوسی به میزانی دستخوش تحریف و استفاده جهت‌دار قرار گرفت که این کتاب به کتاب مقدس ایدئولوژی شاهنشاهی تبدیل شد.
جعل اشعار به نام فردوسی تا آنجا پیش رفت که در یادنامه‌ای که انجمن آثار ملی به نام او در سال 1349 چاپ کرد، در باب تاجگذاری شاه و فرح، آورده شد:
«چو کودک لب از شیر مادر بشُست محمدرضاشاه گوید نخست
اگر همدم شه بود فرّهی فرح زاید از فرّ شاهنشهی
شهنشاهْ بانویِ فرخ‌نژاد که شاهنشهش تاج بر سر نهاد
به سرتاسر گیتی از غرب و شرق درخشید فَرّش به کردار برق»2
روزی که قرار شد برای اولین بار ملکه ایران تاج بر سر نهد، این قرعه به نام فرح دیبا افتاد که سومین همسر رسمی محمدر ضا پهلوی بود که قصه‌ی چگونگی ازدواجش با شاه، شهره‌ی خاص و عام است و نیازی به تکرار ندارد.
از آن پس همه‌ی سفارتخانه‌های ایران در کشورهای اروپایی مأمور شدند تا اطلاعات جامعی راجع به برنامه‌ی تاجگذاری‌ها در کشور محل مأموریت خود را به دفتر فرح ارسال کنند. از میان آنان، اردشیر زاهدی ـ که در آن زمان سفیر شاه در لندن بود ـ گوی سبقت را ربود. او عکس‌ها و فیلم‌هایی را به دفتر فرح ارسال کرد که موجب ابراز مسرت ملکه‌ی ایران شد:
سند شماره (61)
« تاریخ: 21 /4 /45
جناب آقای اردشیر زاهدی سفیر محترم شاهنشاهی ایران. لندن
عطف به مرقومه شماره 142 مورخ 14 /4 /45 به استحضار می‌رساند.
اطلاعات و عکس و فیلم‌های ارسالی مربوط به مراسم تاجگذاری در انگلستان به پیشگاه مبارک علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران تقدیم شد. ضمن ابراز مسرت از اطلاعات بسیار جامعی که تهیه و ارسال فرموده‌اید مقرر فرمودند مراتب خرسندی و رضامندی خاطر مبارکشان به اطلاع جنابعالی برسد.
سند شماره ( 62 )
پیشکار علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران. فضل‌الله نبیل.»
« تاریخ 22 /5 /45
جناب آقای اردشیر زاهدی سفیر محترم شاهنشاهی ایران. لندن
عطف به مرقومه شماره 1858 مورخ 18 /5 /45 به استحضار می‌رساند.
دو حلقه فیلم سیاه و سفید مراسم تاجگذاری و گشایش رسمی پارلمان در انگلستان به پیشگاه مبارک علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران تقدیم شد. مقرر فرمودند مراتب مسرت و رضامندی خاطر مبارکشان به اطلاع جنابعالی برسد.
پیشکار علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران. فضل‌الله نبیل.»
و برای این منظور، بارها رفتند و آمدند و تلاش‌ها کردند تا طرح نهایی، مورد پسند فرح دیبا، واقع شد:
سند شماره (63)
« موضوع: تهیه تاج علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران
طرح تاجی که مورد پسند علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران قرار گرفته بود به آقای مهدی سمیعی رئیس بانک مرکزی تسلیم شده است تا نسبت به تهیه نمونه آن در خارج از کشور اقدام نمایند و ایشان برای انجام همین منظور به خارج از کشور رفته‌اند.
(نامه شماره 4944 مورخ 18 /8 /45 شورای مرکزی عنوان)
آقای فضل‌الله نبیل»
در همین ایام، یکی از روزنامه‌های ایتالیایی چاپ میلان، در مقاله‌ای تحت عنوان «تاج امپراطریس ایران فرح، ترکیبی عظیم از سنگ‌های قیمتی» نوشت:
« روزنامه NOtte
چاپ میلان 11 اکتبر 67
تاج امپرطریس ایران فرح ترکیبی عظیم از سنگ‌های قیمتی
این ترکیب عظیم و جالب سنگ‌های قیمتی تاجی است که ملکه فرح روز تاجگذاری زینت تارک خواهد کرد. مجموعه مزبور توسط جواهرسازان پاریس تهیه و در آن 1646 سنگ قیمتی و مروارید متعلق به جواهرات سلطنتی ایران نصب شده است ـ تعدادی از جواهرات فوق قرن‌ها در محل مخصوص نگهداری شده و فقط اکنون می‌توان موفق به دیدار آنها شد. جواهرسازان پاریس برای تهیه تاج ملکه فرح در یکی از زیرزمین‌های مطمئن بانک مرکزی ایران کار می‌کردند.»
و پس از آن نیز، مقاله‌ی زیر، در روزنامۀ STAMPA چاپ تورینوی ایتالیا، درج شد:
سند شماره ( 64 )
« روزنامه STAMPA
چاپ تورینو 18 ـ اکتبر 1967
شاه ایران با یک کالسکه مجلل 5 میلیون لیری به تاجگذاری می‌رود
مراسم تاجگذاری روز 26 اکتبر در تهران برگزار می‌شود ـ کالسکه مخصوص یک سال پیش به یک کالسکه‌ساز اطریشی سفارش داده شده بود. کالسکه مزبور پس از تقسیم به قطعات کوچک‌تری توسط هواپیما به تهران حمل گردید.
از فرودگاه وین یک جعبه بزرگ با مهر دیپلماتیک ایران به سوی این کشور فرستاده شد ـ جعبه مزبور دارای ابعاد جالب توجهی بوده و بسته‌بندی و حفاظت آن از ضربه‌های احتمالی و هم‌چنین حمل و نقل آن تولید اشکالات زیادی کرده بود ـ جعبه فوق‌الذکر محتوی قطعات پیاده شده کالسکه‌ای بود که روز 26 اکتبر شاه ایران به وسیله آن به محل تاجگذاری می‌روند.
از قرار آنچه که گفته می‌شود شاه ایران از آنجایی که پدرش نیز در سال 1926 کالسکه تاجگذاری خود را به این کالسکه‌ساز وینی سفارش داده بود مجدداً به او مراجعه و سفارت ایران در پایتخت اطریش دستور داده بود یک استاد کالسکه‌سازی که بتواند کالسکه‌ای شبیه کالسکه (WAGENBURG -) که قبلاً مورد تحسین وی قرار گرفته بود بسازد جستجو کند. مأمورین سفارت ایران نیز جوزف کلیکمان یکی از صنعتگران مخصوص کالسکه‌سازی را که امروز دیگر تعدادشان نادر است انتخاب کرد. دو نفر از مأمورین اعزامی دربار شاهنشاهی به اتفاق سفیر ایران در اطریش روز 26 اکتبر 1966 به کارگاه شخص مزبور رفته و به او اظهار داشتند کالسکه‌ای می‌خواهیم که واقعاً در خور تاجگذاری شاهنشاه ایران باشد و قیمت آن هیچ‌گونه اهمیتی ندارد. از آن موقع کلیکمان با همکاری دو تن از شاگردان خود یک لحظه نیز بیکار ننشست با همکاری مدیر «موزه کالسکه‌ها» و با کمک گروهی از صنعتگران دکوراتورها و اهل فن مجموعاً 25 هزار ساعت برای تهیه کالسکه فوق کار کرد و نتیجه آن کالسکه‌ای شد که شایستگی آداب و سنن ایران را دارا می‌باشد. کالسکه مزبور چهار نفره بوده و مدل آن شبیه کالسکه‌ای است که خانواده سلطنتی اطریشی در زمان ماریا ترزا تا اواخر قرن نوزدهم از آن استفاده می‌نمودند. با تفاوت اینکه به جای علامت خانواده سلطنتی اطریش یعنی عقاب با بالها [ی] باز علامت خانواده سلطنتی ایران در روی آن نصب گردیده است.
ساختمان کالسکه در نهایت سرعت انجام گرفته و هیچ‌کس حق عکس‌برداری از آن را نداشت و حتی دکوراتورها و مخمل‌دوزهایی که برای کالسکه مزبور کار می‌کردند خبر نداشتند برای کی کار می‌کنند.
با وسایل نیم قرن پیش ساختن یک چنین کالسکه‌ای در حدود 15 تا 18 ماه وقت لازم دارد و کلیکمان در عوض در اوایل سپتامبر به کار خود خاتمه داده و سر موعد کالسکه را تحویل داد.
موقعی که هواپیمای حامل کالسکه به سوی تهران پرواز می‌کرد کلیکمان نیز در کنار کارمندان سفارت ایران در فرودگاه وین ایستاده بود.
این بدون شک آخرین کالسکه‌ای خواهد بود که در اروپا ساخته می‌شود قیمت آن نیز محرمانه بوده و هیچ‌گونه در آن باره اطلاعی داده نشده است ولی به‌طوری که دانسته می‌شود در حدود 5 میلیون لیر تمام شده است.
در حال حاضر کالسکه فوق باید در یکی از سالن‌های کاخ سلطنتی قرار گرفته و برای روز تاجگذاری شاه و ملکه فرح آماده شده باشد.»
توضیحات سند:
1. مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، ص 12. جستارهایی از تاریخ معاصر ایران، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ج2، ص 43