بازجویی از آقای محمدعلی رجائی
بازجویی از آقای محمدعلی رجائی
متن سند:
بازجویی از آقای محمدعلی رجائیس - اعلامیه زنجیر استبداد را چه شخصی به شما داده و تعداد آن چند برگ بوده است.
ج - این نامه زنجیر استبداد که پهلویم بود به‌ضمیمه اعلامیه‌های نهضت آزادی داده بودند چون در کیفم بود همراه خود به قزوین آوردم و قبلاً هم مطالعه نموده بودم و قصد به کسی دادن آن را نداشتم و فقط یک نسخه در دو برگ بود.
س - اعضاء جبهه ملی۱ که با شما روابطی دارند بیان دارید؟
ج - چون من عضو وابسته به جبهه ملی نیستم کسی از آنها با من تماس نمی‌گیرد.
س. شما در کدام دسته وابسته هستید بیان نمائید.
ج - بنده عضو سازمان نهضت آزادی ایران هستم.
س - شما در چه تاریخی به عضویت سازمان نهضت آزادی ایران در آمدید.
ج - بنده در سال تحصیلی ۳۹ و ۴۰ ثبت‌نام نمودم.
س - شما از تاریخ ثبت‌نام تاکنون چه فعالیت‌هایی نموده‌اید شرح دهید.
ج - شرکت در مجالس رسمی و خواندن ترجمه قرآن در مجلس تعزیه عاشورای سال ۱۲۸۰ قمری در دزاشیب تهران و آوردن اعلامیه به قزوین روزهای چهارشنبه سال ۴۱ و ۴۲ و پخش آن در قزوین.
س - اشخاصی که در مجالس رسمی نهضت آزادی شرکت داشتند معرفی نمائید.
ج - ۱- مهندس بازرگان ۲- دکتر یدالله سحابی ۳- محمود طالقانی ۴حنیف نژاد ۵- عباس شیبانی ۶- رحیم عطائی ۷- حسن نظیه (نزیه)۲. فقط اشخاص فوق را می‌شناسم ولی در موقع تشکیل مجالس رسمی در کلوپ نهضت واقع در خیابان کاخ و یا مسجد دزاشیب و مسجد هدایت عده زیادی تجمع می‌نمودند.
س - هیئت مؤسسین نهضت آزادی چه اشخاصی هستند معرفی نمائید.
ج - ۱- مهندس مهدی بازرگان ۲- دکتر یدالله سحابی ۳- سید محمود طالقانی پیشنماز مسجد هدایت ۴- حسن نظیه (نزیه) وکیل دادگستری در تهران ۵- مهندس منصور عطائی۳ استاد دانشکده کشاورزی کرج ۶۔ رحیم عطائی ۴
س - در سازمان نهضت آزادی ایران چه سمتی به شما محول شده است بیان نمائید.
ج - بعد از ثبت‌نام قرار شد در کلوپی که در خیابان کاخ است متصدی کتابخانه شوم ولی قبل از تشکیل کتابخانه محل کلوپ بسته شد و پس از آن هیچ اطلاعی از وجود و یا چگونگی آن ندارم.
س - اعضاء نهضت آزادی ایران که در قزوین می‌باشند و با شما همکاری دارند معرفی نمائید.
ج - بنده قبلاً به عرض رسانیدم که در قزوین همفکر ندارم.
س - به‌طوری‌که اطلاع رسیده شما در چند ماه قبل اغلب اوقات اعلامیه‌های جبهه ملی را به قزوین حمل و توزیع نموده‌اید اشخاصی که از شما اعلامیه می‌گرفته‌اند معرفی نمائید.
ج - بنده چون عضو نهضت آزادی ایران هستم هیچ‌گونه فعالیتی برای جبهه ملی نکرده و تا زمانی که وضع جبهه ملی به همین صورت باشد فعالیتی نخواهم نمود و چون ما طرفدار عقاید مذهبی هستیم و جبهه ملی هیچ‌گونه اثری در این مورد نشان نداده است لذا با جبهه ملی ارتباطی نداشته و تمایلی هم نداریم.
س - کدام‌یک از روحانیون و معلمین قزوین در نهضت آزادی ایران عضویت، متمایل می‌باشند.
ج - مرحوم سیدضیاءالدین سید جوادی به نهضت آزادی ایران متمایل بود و چون در سن ۱۳ سالگی به تهران رفته ساکن شده‌ام اصولاً با روحیه روحانیون قزوین آشنائی ندارم و از تمایل آنها اطلاعی ندارم.
توضیحات سند:
۱- جبهه ملی، در مهرماه سال ۱۳۲۸ نوزده تن از شخصیت‌های سیاسی و ملی و مذهبی کشور در تهران به‌عنوان اعتراض به شرایط حاکم بر انتخابات مجلس در دربار متحصن گردیدند از نتایج غیرقابل پیش‌بینی این تحصن و تجمع تشکیل جبهه ملی بود به رهبری دکتر محمد مصدق بود. جبهه ملی از مهم‌ترین تشکل‌های سیاسی موجود در ایران در اواخر دهه ۱۳۲۰ است که نقش قابل توجهی در اوضاع سیاسی ایران در آن دوران ایفا نمود. جبهه ملی متشکل از احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی بود که با گرایش‌های مختلف و گاه متناقضی نظیر حزب ایران، حزب ملت ایران، سازمان نظارت بر انتخابات بنیاد پان ایرانیست (به رهبری پزشکیور) جمعیت آزادی مردم ایران (به رهبری محمد نخشب) جمعیت فدائیان اسلام و مجمع مسلمانان مجاهد (به رهبری قنات آبادی) که در آن فعالیت و عضویت داشتند. پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ فعالیت این جبهه به‌کلی متوقف گردید.۲- حسن نزیه متولد سال ۱۳۰۰ در تبریز و فارغ‌التحصیل رشته حقوق قضایی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران است. چند سال پس از تحصیلات راهی اروپا شد و به تحصیلات خود در ژنو ادامه داد. پس از بازگشت به ایران به‌عنوان دادیار دادسرای نظامی و کفیل دادسرای نظامی و عضو دادگاه‌های انتظامی فعالیت می‌کرد. حسن نزیه از زمان محاکمه دکتر مصدق که در دادگاه سلطنت آباد برگزار می‌شد در تنظیم لوایح دفاعیات با او همکاری نزدیکی داشت او عضو جبهه ملی دوم بود که پس از کناره‌گیری از جبهه در تأسیس نهضت آزادی ایران مشارکت داشت. در مراسم افتتاح نهضت که در ۲۱/۲/۱۳۴۰ در منزل آیت‌الله سیدمحمدرضا فیروزآبادی برگزار شد وی به‌اتفاق مهندس بازرگان سخنرانی کرد. در دستگیری سران نهضت در تیرماه ۱۳۴۱ دستگیر و به زندان قزل‌قلعه رفت. حسن نزیه از تأسیس جمعیت طرفداران آزادی و حقوق بشر در سال ۱۳۵۶ از سوی کانون وکلا که طی چند دوره ریاست آن را بر عهده داشت به عضویت این جمعیت درآمد. او از طرفداران جدی حفظ سلطنت شاه حتی پس از شهادت مرحوم آیت‌الله سید مصطفی خمینی است که این حمایت و جانبداری در بیانیه‌های سیاسی منتشره از او و همفکرانش مبنی بر درخواست اجرای تجزیه ناپذیر اصول قانون اساسی که سلطنت شاه هم از آنها بود دیده می‌شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل رابطه و سابقه بسیاری که با نخست‌وزیر وقت مرحوم مهندس بازرگان داشت مسئول شرکت ملی نفت ایران گردید اما به زودی بر اثر اعمال و رفتار او در جمع پرسنل شرکت نفت که بر بی مبالاتی او به اعمال مذهبی و اصول انقلاب اطلاع داشتند تحت فشار نیروهای وفادار به انقلاب قرار گرفت. از سوی حضرت امام داماد ایشان جناب آقای اشراقی مأمور رسیدگی به این مسئله شد که در نهایت همان گزارش‌ها به طریق اولی تأیید شد و مهندس بازرگان در ۶ مهرماه سال ۵۸ به بهانه ترمیم کابینه معین فر را به‌عنوان وزیر نفت معرفی و با حفظ سمت او را مسئول شرکت ملی نفت ایران نمود. پس از این برکناری دادستانی انقلاب طی نامه‌ای به نخست‌وزیر با این استدلال که از حسن نزیه شکایات زیادی شده است درخواست جلب او را نمود. پس از این احضار حسن نزیه مدتی به‌صورت مخفی در ایران ماند و به‌زودی از کشور گریخت و به فرانسه پناهنده گردید او پس از اقامت در فرانسه بسرعت با شاپور بختیار برعلیه انقلاب اسلامی همدست شد و در مصاحبه‌ای اعلام کرد که وضعیت ایران پس از انقلاب به‌مراتب از زمان شاه بدتر است. پس از تسخیر لانه جاسوسی توسط دانشجویان پیرو خط امام از قول لینگن سفیر آمریکا در ایران در گزارش مورخه ۲۸/۴/۱۳۵۸ در مورد او چنین آمده است: «نزیه روحیه دوستانه‌ای نسبت به آمریکا دارد. او فردی است مخالف شرع که مایل است با بعضی از مفاهیم جمهوری اسلامی مبارزه کند. مخصوصاً نزیه ابتکار پرزیدنت کارتر را در مورد حقوق بشر ستایش کرد.» حسن نزیه در تجمع اعتراض‌آمیز وکلای دادگستری طی سخنانی اعلام کرد که اجرای اصول و احکام اسلامی در زمینه مسائل سیاسی و اقتصادی و قضایی در شرایط حاضر نه مقدور است نه ممکن نه مفید این بیانات بشدت مورد عتاب و نکوهش شهید بهشتی و پس از او شهید مفتح قرار گرفت و دکتر بهشتی پس از این مراسم تقاضای محاکمه او را نمود. حسن نزیه که نامزد حزب جمهوری خلق مسلمان در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی بود در غائلهای که این حزب در آذربایجان برعلیه مصالح نظام ایجاد کرد بشدت فعالیت داشت.
۳- منصور عطایی متولد سال ۱۲۸۳ در تهران و فارغ‌التحصیل مدرسه کشاورزی کرج است. برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفت و در رشته کشاورزی ادامه تحصیل داد. او ازجمله افراد معترض به لایحه قرارداد کنسرسیوم در مجلس بود که به دنبال این اعتراض با دستور شاه در دیداری که با دکتر سیاسی رئیس دانشگاه تهران و هیئت‌علمی دانشگاه که به مناسبت فوت برادر شاه صورت گرفت لیست ۱۲ نفره‌ای توسط وزیر دربار به دکتر سیاسی داده شد شاه با عتاب از او خواست این افراد که عدم وفاداری خود را به تاج‌وتخت دنبال می‌کنند از دانشگاه اخراج شوند با این دستور منصور عطایی، مهندس بازرگان، دکتر رحیم عابدی، دکتر یدالله سحابی، دکتر محمد قریب دکتر بیژن و مهندس خلیلی از کار برکنار شدند. منصور عطایی که خواهرزاده مهندس بازرگان است در سال ۱۳۳۲ در دولت دکتر مصدق کفیل وزارت کشاورزی بود پس از آن دو دوره به ریاست دانشکده کشاورزی انتخاب گردید منصور عطایی از مؤسسین نهضت آزادی ایران است که در دستگیری اولیه سران نهضت نیز بازداشت گردید اما به‌زودی آزاد شد. از ایشان دو کتاب در رشته تخصصی خود بنام ١- گندم‌های ایران ۲زراعت عمومی و خصوصی منتشرشده است.
۴- رحیم عطائی خواهرزاده مهندس مهدی بازرگان و از اعضای مؤسس نهضت مقاومت ملی در سال ۱۳۳۲ است. در نهضت مسئول کمیته اجرائی بود و در تأسیس جبهه دوم ملی در سال ۱۳۳۹ هم شرکت داشت. در سال ۱۳۳۶ به همراه دکتر سحابی و آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، استاد محمدتقی شریعتی و آیت‌الله زنجانی دستگیر و به مدت ۸ ماه در زندان بود.
پس از کناره‌گیری دکتر سحابی، مهندس بازرگان و... از نهضت مقاومت ملی که منجر به تأسیس نهضت آزادی ایران شد عطایی هم از مؤسسین نهضت بود و در آن مسئولیت کادر سیاسی را بر عهده داشت آقای عطائی در دستگیری سران نهضت آزادی ایران در بهمن سال ۱۳۴۱ بازداشت و به زندان قزل‌قلعه فرستاده شد. پس از قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ مجدداً دستگیر ولی پس از مدت کوتاهی آزاد شد. هرچند علت آزادی او بیماری قلبی اعلام شد اما دراین‌باره تردید وجود دارد. وی که برای معالجه به شهر کانزاس سیتی آمریکا سفر کرده بود در مراجعت به ایران از دنیا رفت.