سیاست شوروى در ایران ـ عراق و ترکیه به قلم جوفرى دیلر
سیاست شوروى در ایران ـ عراق و ترکیه به قلم جوفرى دیلر
متن سند:
تاریخ: 18 مه 1968سیاست شوروى در ایران ـ عراق و ترکیه
به قلم جوفرى دیلر
کشورهاى ایران عراق ترکیه تا سال 1958 که عراق عضو سازمان پیمان مرکزى بود بنام زنجیر شمالى محبوب... شوروى پیمان مرکزى... مشترک علیه استقلال و آزادى خویش قلمداد مى‌نمود.
اما پس از خروج عراق از پیمان مرکزى و کاهش خطر از نظر روسیه روابط شوروى با این کشورها بهبودى حاصل نموده است کشورهاى ایران ـ عراق و ترکیه از نظر روسیه شوروى به واسطه علل سوق‌الجیشى ـ مرز مشترک و وجود اقلیت‌هاى هم زبان و هم‌کیش در جمهورى‌هاى آسیائى شوروى فوق‌العاده مورد اهمیت قرار گرفته است منتشرات و کتابهایى که در این زمینه چاپ شده‌اند و موضوع را اثبات مى‌نمایند.
1) نویسندگان شوروى على‌رغم نویسندگان غرب بذل توجه بیشترى به آثار منابع و زبان محلى دارند.
2) نویسندگان شوروى نماینده افکار دول و فعل و انفعالات سیاست شوروى مى‌باشد و مانند نویسندگان غرب دستخوش افکار ... و بى‌مصرف بعضى از سیاست‌مداران و روزنامه نگاران بى مسئولیت نیستند.
مهمترین مسئله‌اى که سیاست شوروى را بخصوص از کنگره بیستم به بعد تحت‌الشعاع قرار داده مسئله منطبق نمودن مصالح عمومى شوروى با دکترین کمونیسم و بهترین نحوه تحصیل مصالح خصوص شوروى از طریق انتخاب یکى از دو سیاست پشتیبانى از احزاب کمونیست و یا همکارى با دولتهاى بورژوازى مى‌باشد. لنین بانى مسلک تقویت دولتهاى ملى بورژوازى و استالین طرفدار تشویق و تقویت احزاب کمونیست در عملیات اخلالگرى و در موارد لزوم دخالت مستقیم بوده‌اند. آنچه مسلم است تئورى لنین در مورد پشتیبانى از آزادى خواهان ترک و ایرانى منجر به شکست گردید و سیاست استالین نیز موفقیتى حاصل ننمود. خروشچف پس از مرگ استالین روش و مسلک لنین را دگر باره رونق داد.
1) در وحله اول خروشچف سعى و هم خود را جهت بالا بردن مقام و عزت و ارزش دنیائى شوروى معطوف نمود.
2) خروشچف به کشورهاى رو به توسعه همه نوع وعده و وعید داده و آنها را علیه امپریالیسم ترغیب نموده. 3) خروشچف کشورهاى دنیاى سوم با همکارى در تشکیل جبهه متحدى دعوت نمود و بدینوسیله وى معتقد بود که این جبهه متحد موفق خواهد شد که امپریالیسم غرب را منزوى ساخته و از بازارهاى دنیا و مواد اولیه محروم سازند. شوروى در حال حاضر سیاست فوق را با تغییرات شوروى پیروى مى‌نماید.
در حال حاضر خاورمیانه شاهد ترقیات شگرف شوروى به صورت بزرگترین قدرت بعد از آمریکا مى‌باشد ولى نباید فراموش کرد که شوروى در ایفاى این سیر تکامل و ترقى حاضر نیست رشته ارتباط خود را با غرب قطع نموده و به مفهوم واقعى مارکسیست سوسیالیستى و بالاتر کمونیسم را در آغوش گیرد.
کشورهاى خاورمیانه با همکارى و معاضدت شوروى اطمینان دارند و بعضى از کشورها مثل عراق روسیه را امپریالیسم به امپریالیستى غرب نمى‌شناسد ولى سایرین مثل ترکیه و ایران خاطرات تلخ و ناگوار خود را در مورد شوروى هنوز فراموش نکرده‌اند این سیاست امپریالیستى شوروى بود که با تقویت و پشتیبانى حکومت پوشالى دست نشانده پیشه‌ورى در آذربایجان و ادعاى نواحى فارس و اردکان ترکیه به مدت نه سال باعث تیرگى روابط فى‌مابین ترکیه و ایران و شوروى گردید. از سال 1943 به بعد سیاست شوروى در خاورمیانه دولتهاى ترکیه ـ ایران و عراق را که نفوذ غرب در آنها بطور محسوسى مشاهده مى‌گردید به حال خود گذارده و متوجه جلب کشورهاى عربى و افغانستان و هندوستان گردید.
اوضاع داخلى کشورهاى عربى در سال‌هاى 1956 و 1957 موفقیت شوروى را نوید مى‌دادند ولى کودتاى مصر و عراق بار دیگر به شوروى ثابت نمود که آن کشور نخواهد توانست از نهضتهاى ملى عربى به نفع خویش به آسانى بهره‌بردارى نماید. در این ایام شوروى با آغوش باز از کودتاى نظامى عراق استقبال نمود اما دیرى نگذشت که تمایلات کمونیستى [ناخوانا]حزب کمونیست عراق و بوجود آوردن کنسولگرى معظم چین در بغداد متقابلاً از طرف غرب و شوروى با نگرانى علنى گردیدند.
مسلماً شوروى همیشه مایل به توسعه کمونیسم بین‌المللى در خاورمیانه بوده است اما آن کشور به هیچ‌وجه مایل نیست که در همجوارش کشور خودمختار کمونیستى بوجود آید که مرزهاى مشترکى با ایران و ترکیه داشته که منتسب به غرب مى‌باشد
از اینرو بار دیگر شوروى در لفافه پیشنهاد معامله‌اى که ایران را از بلوک غرب تفکیک نمایند اما این عمل چون نتیجه معاهده‌اى کرد که از سال 1942 به بعد دولت شوروى سیاست خود را براساس بهبودى روابط با رژیم‌هاى ناسیونالیستى بورژواى در کشورهاى ترکیه ـ ایران و عراق قرار داد.
1) توسعه روابط شوروى و ترکیه بعد از انقلاب 1995 آغاز تا سال 1939 به کندى ادامه داشت. مسافرت نخست وزیر ترکیه به شوروى آغاز برنامه‌هاى اقتصادى از قبیل پالایشگاه نفت در نزدیکى ازمیر و کارخانه فولادسازى و ازدیاد [ناخوانا] دادوستد اقتصادى به میزان 45 میلیون روبل در ایجاد تفاهم کلى بین شوروى و ترکیه سهم بسزائى داشتند.
2) مسافرت کاسکین به ایران در سال 1963 و بازدید شاهنشاه از روسیه و قراردادهاى تجارتى از قبیله ایجاد کارخانه فولادسازى و لوله کشى گاز خرید تسلیحات به میزان 16 ملیون دلار وام به مبلغ 1 ملیون دلار با بهره 5 /2 درصد معاهده دادوستد اقتصادى به میزان 14 ملیون دلار عوامل مهم بهبودى روابط فى‌مابین مى‌باشند.
در حال حاضر مسئله خلیج فارس که از لحاظ ایران بسیار پراهمیت مى‌باشد جزو مسائل مهم مورد بحث کاسکین در ایران مى‌باشد. نتایج مذاکرات در آتیه معین معلوم خواهد گردید.
3) روابط شوروى با عراق به علت مسئله اکراد دستخوش تحول و تغییرات قرار گرفته است.
«صداى اى ملت عراق» که از آلمان شرقى سم‌پراکنى مى‌کنند هنوز بر حمایت خود علیه عارف ادامه مى‌دهد اما ناگفته نماند که عراق بعد از مصر و الجزایر بزرگترین گیرنده وام از شوروى مى‌باشد مهمترین برنامه‌هاى شوروى در عراق ایجاد راه‌آهن بصره ـ بغداد ـ یک راکتور اتمى و یک دستگاه فرستنده رادیوئى مى‌باشد.
آنچه مسلم است شوروى از بهبودى روابط خویش بخصوص با کشورهاى ایران و ترکیه خشنود به نظر مى‌رسد گرچه تشکیلات تبلیغاتى شوروى متوقف نگردیده و ضمناً ایران و ترکیه از بلوک غرب خارج نگردیده ولى این کشورها در روابط خود با شوروى حرم و احتیاط را پیشه نموده‌اند.
سه مسئله مهم قضیه اکراد ـ نفت و احزاب کمونیست روابط شوروى و ایران و ترکیه و عراق درک مثبتى را ایفاد مى‌نماید.
1) مسئله اکراد ـ ایجاد کردستان آزاد 6 ملیون اکراد از کشورهاى عراق ـ ترکیه و ایران ظاهراً مطابق با ایدئولوژى کمونیسم با [ناخوانا] این نظر [ناخوانا] که ایجاد کردستان آزاد هم سرحد با ترکمنستان روسیه که اصطکاک داخلى آن باعث نگرانى شوروى است مورد استقبال روسیه نیست.
آنچه مسلم است شوروى در حال حاضر فقط به پشتیبانى بیشترى از استقلال داخلى قریه‌نشینان اکراد در چارچوب کشورهاى ترکیه و ایران و عراق اکتفا خواهد کرد.
2) احزاب کمونیست ـ در حال حاضر دول شوروى از تقویت فعالیتهاى اشتراکى احزاب کمونیست در کشورهاى عراق ـ ایران و ترکیه ابا نموده در بعضى از موارد این احزاب را از خود نمى‌شناسد. قدر مسلم آن است که احزاب چپى دست نشانده شوروى در حال حاضر عامل گرداننده سیا ـ شوروى نبوده و بلکه فعلاً سیاست شوروى برآن قرار دارد که پست‌هاى حساس جریانهاى انقلابى و در احزاب چپى و انقلابى را کمونیستها اشغال نمایند.
3) نفت ـ سیاست شوروى در مورد نفت خاورمیانه مورد اختلاف عقیده مى‌باشد در گذشته روسیه شوروى سعى داشت که غرب را به وسیله ممکنه از قبیل اعتصابات کارگرها و از طریق ملى شدن صنعت نفت از بازارهاى نفت محروم سازد در حال حاضر به عقیده بعضى از مفسرین غرب روسیه شوروى محتاج نفت ما در خاورمیانه مى‌باشند ولى اکتشافات جدید ذخائر نفت در جنوب سیبرى این تصور را عقیم نموده است. مسلماً روسیه شوروى مایل است کمبود نفت اروپاى شرقى را از خاورمیانه تأمین نماید. متأسفانه تا به حال... روسها از لحاظ تعبیر مشى سیاست آن کشور به خصوص در مورد حکومتهاى ملى بورژوازى و اسلام مورد تفحص و تجسس قرار نگرفته‌اند.
کتابهاى جامعه‌شناسى بورژوازى در ترکیه و احزاب سیاسى ترکیه (65 ـ 1944) و اسلام در ایران (1966) نمونه بارز این ادعا مى‌باشد.
مسلماً در 1964 نویسندگان شوروى در مورد عدم موفقیت ایران بر بوجود آوردن هم‌آهنگى در اقلیت‌هاى ملى قلم فرسائى مى‌نمود در حالی که در حال حاضر سوسیالیست ساکیا انتوگرافیاـ نموده: سال 1927 سیاست تولید هم‌آهنگى فرهنگى اقلیت‌هاى ملى ایران را مقرون به موفقیت قلمداد مى‌نماید.
سیاست شوروى مسلماً در خاورمیانه دستخوش تغییر و تحولات سیاست کلى شوروى است ولى باید در نظر داشت که غرب آن طور که باید و شاید تحول سیاست شوروى را بعد از کنگره بیستم درک و بررسى ننموده و در نتیجه عضویت سیاست شوروى در موارد و مسیرهاى مختلف در غرب به حفظ تعبیر و تفسیر مى‌گردد.
باید اذعان نمود که سیاست شوروى در خاورمیانه در محورهاى خنثى نمودن نفوذ غرب و حمایت سیاسى از کشورهاى این منطقه و جانشین عدن بجاى غرب در این منطقه دور می‌زند و اگر شوروى امروزه و وسایل عادى از قبیل کمک اقتصادى فروش اسلحه حمایت سیاسى [ناخوانا] سیاسى و استفاده از قدرت دریایى جهت رسیدن به مقاصد خویش انتخاب نموده اینها دلیل بر موفقیت شوروى نمى‌باشد چنانچه توسل انگلستان به کلیه این وسائل موفقیت آن کشور را تضمین ننمود غروب نفوذ دولت انگلستان در کشورهاى عراق و ترکیه و ایران به علت ضعف مقام بین‌المللى و قدرت آن کشور مى‌باشد ولى علت مهمتر تولیت احساسات «مقدرات ملى» که خود انگلستان آنها را تشویق و ترغیب نموده بود مى‌باشد.
دول شوروى در حال حاضر در راه جستجوى مقام جانشین غرب در خاورمیانه قدم مى‌زند. این کشور معتقد است که آمال و امیال کشورهاى خاورمیانه را بهتر درک مى‌نماید. شوروى تا به حال با ثروت بیشترى در کشورهاى عربى و با موفقیت کمترى در کشورهاى ایران و ترکیه و عراق.... را در آغوش گرفته است اما رقابت چین و پیشرفتهاى غرب بخصوص در قسمت‌هاى اقتصادى و سیاسى و فرهنگى عوامل مهم کاهش سرعت موفقیت شوروى مى‌باشد.
از همه مهمتر آنکه اگر شوروى فکر مى‌کند که چون استفاده از زور و قدرت خواهد توانست دولتهاى خاورمیانه را در در اختیار بگیرند وى نیز به همان اشتباه انگلستان دچار خواهد گردید.
ضمیمه نامه شماره 2268 ـ 1 /3 /47 ترکیه
اصل در پرونده 15416 بایگانى شود
114712 بایگانى شد
به پرونده روابط سیاسى ایران و شوروى بایگانى شود. 22 /3 /47
باستحضار ریاست بخش 311 برسد.
از طرف رئیس بخش 315 ـ یاورى 18 /3 /47 پارسا کیا