تاریخ سند: 5 دی 1341
متن سند:
از : مرکز به : کلیه ساواکهای خارج از مرکز شماره : 27754 /332 (به استثنای ساواک لرستان) پیرو 6025ـ 29 /9 /41 اولین کنگره جبهه ملی1 پیش از ظهر روز سه شنبه (4 /10 /41) با شرکت 167 نفر از نمایندگان سازمانهای جبهه مذکور در تهران و شهرستانها در منزل حسن قاسمیه با پیام دکتر مصدق افتتاح و بدوا اللهیار صالح بعنوان رئیس کنگره و دکتر سنجابی و دکتر آذر بعنوان نواب رئیس تعیین و سپس گزارش هیات اجرائیه قرائت و اعضای کمیسیونهای سیاسی و تشکیلات انتخاب و مشغول کار گردیده اند.در اولین جلسه این کنگره اختلافاتی بین پاره ای ازسران جبهه ملی وجود داشته و محتمل است کنگره روز جمعه پایان یابد که جریانات بعدی متعاقبا اعلام خواهد شد.
5 /10 /416114 سرلشگر پاکروان متمنی است مخابره فرمائید.
از طرف مدیر کل اداره سوم امجدی امضاء : 5 /10 /41 دکتر فروزین
توضیحات سند:
1ـ انقلاب شاه و مردم یا برنامه شش ماده ای شاه در ششم بهمن 1341 به طور تشریفاتی به رفراندم گذاشته شد.دو هفته قبل از همه پرسی کنگره این جبهه با شرکت 170 نماینده از بخشها و مناطق مختلف از جمله سه هیات رسمی از حزب ایران، حزب مردم ایران و حزب ملت ایران برگزار شد، نهضت آزادی رسما در کنگره حضور نداشت.
اما رهبران آن در کنگره شرکت کردند.
جامعه سیوسیالیستها به کنگره دعوت نشد و نماینده ای هم نداشت.
در کنگره مساله تقلب انتخاباتی از سوی دانشجویان و تظاهرات اول بهمن مطرح شد که اختلافاتی را برانگیخت.
در این کنگره یک شورای 39 نفر برای تدوین برنامه سیاسی مفصل در رابطه با همه پرسی شاه در ششم بهمن انتخاب شدند.
همچنین در این کنگره در مورد سیاست خارجی اظهار نظر شد ولی نه سخنی از سنتو به میان آمد و نه به پیمان دفاعی متقابل ایران و امریکا به نظر می رسد خط مشی جبهه ملی در سیاست خارجی به نوعی القای این مطلب بود که به آمریکاییها اطمینان داده شود که اگر جبهه ملی به قدرت برسد در برابر آنها آرام خواهد بود.
در این کنگره پیام دکتر مصدق خوانده شد و مصدق تلاش کرده بود در این پیام به اهمیت احزاب و تشکلهای سیاسی تاکید کند، زیرا او هم از اختلافات درون جبهه ملی مطلع بود.
کنگره بدون اعلام برنامه مشخص و مدرن به کار خود پایان داد که این مساله ناشی از اختلافات نظر شدید رهبران و تشتت آرا در میان آنها بود.
در این کنگره با تعدادی از روحانیان شرکت کند در اعتراض به حضور زنان بدون حجاب محل را ترک کردند.
جو شدید اختلاف از همان ابتدای کار کنگره نمایان بود.
می توان گفت در نظر متفاوت در مورد ساختار جبهه و نحوه سازماندهی آن در طول کنگره وجود داشت.
جریان اکثریت یا جریان میانه روها که اکثریت اعضای آن را اعضای حزب ایران مثل اللهیار صالح و کریم سنجابی و حزب سوسیالیست به رهبری خنجی و حجازی تشکیل می دادند.
معتقد بودند با توجه به تجربه ناشی از شکست جبهه ملی اول تجدید نظر در نحوه سازماندهی جبهه ضروری است و جبهه باید به عنوان حزبی یکپارچه و منضبط عمل کند نه یک باشگاه ساسی متشکل از احزاب مختلف در مقابل این نظریه حزب ملت ایران برخی اعضای سازمان دانشجویان معتقد بودند که گروههای عضو باید با حفظ هویت خود و داشتن سازمانهای مستقل در جبهه عضویت داشته باشند اما دیدگاه میانه روها به علت حضور اعضای حزب ایران در شورای مرکزی پیروز شد.
نهضت آزادی نیز که به صورت منفرد شرکت کرده بود، اعتقاد داشتند جبهه کند روی می کند برخی از منفردین مثل دکتر صدیقی و نیز برخی اعضای حزب ایران با عضویت نهضت آزادی در جبهه ملی مخالف بودند و عضویت را منوط به تصفیه برخی عناصر ناسالم می دانستند.
برای اطلاعات بیشتر به ضمیمه شمره 28 مراجعه شود.
2ـ نکته قابل توجه تمایل و موافقت ساواک با برپایی کنگره به دلیل پیش بینی تشدید اختلافات و تنش های درونی جبهه ملی دوم بود.
در سندی که فرستنده آن بخش 332 (اداره بررسیها) و گیرنده آن مقامات ساواک به ترتیب سلسله مراتب بوده اند در همین رابطه آمده است.
گیرنده مقامات ساواک به ترتیب سلسله مراتب ــ فرستنده : 332 (اداره بررسیها) ـــ موضوع : کنگره جبهه ملی گزارش: محترما همانطوری که خاطر عالی مستحضر است چندی پیش گزارش مفصلی پیرامون کنگره جبهه ملی تنظیم و طی آن جهات و جنبه در مختلف موضوع و محاسن و مضار جلوگیری از انعقاد کنگره مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت که گزارش مذکور به عرض تیمسار ریاست ساواک رسید.
نسخه ای از آن به دفتر ویژه اطلاعات ارسال گردید و متعاقب آن نیز تقریبا به طور همه روزه در این باره اطلاعات و مطالبی در بولتن های خبرهای کشور درج و به استحضار مقامات عالیه کشور و ساواک رسانده شده است.
اینک اطلاع می رسد که سران جبهه ملی کوشش دارند در صورت امکان اولین جلسه کنگره را در روز عید مبعث (سه شنبه 4 /10 /41) تشکیل دهند.
تشکیل کنگره جبهه ملی همان طوری که در گزارش قبلی به استحضار رسید دارای محاسن و مضاری است که هم اکنون مجددا آنرا مورد بررسی قرار می دهد الف ـ محاسن : 1ـ با توجه به این که در جریان انتخاب نمایندگان کنگره بین احزاب و دستجات مختلف تشکیل دهنده جبهه ملی به ویژه بین جناح های طرفدار حزب ایران، حزب ملت ایران و عناصر طرفدار دکتر محمدعلی خنجی رقابتها و اختلافات شدیدی بروز کرده و به احتمال قوی این کشمکشها به کنگره نیز کشانده خواهد شد علیهذا مصلحت است اجازه داده شود کنگره جبهه ملی تشکیل گردد تا اختلافات موجود بین جناحهای مذکور عمیق تر گردد.
2ـ چون تاکنون برخی از اعضای فعلی شورای مرکزی جبهه ملی به طور عملی به اعضاء و طرفداران جبهه ملی و سران افراد احزاب وابسته کمتر ارتباط و همکاری داشته اند و با توجه به این که اکثریت نمایندگان منتخب کنگره از اعضای وابسته و جناح منتسب دکتر خنجی می باشد.
لذا متحمل است عده ای از اعضای کنونی شورای مرکزی که دارای چنین وضعی بوده و احزاب وابسته به جبهه ملی از آنها حمایت چندانی نمی نمایند مجددا به عضویت شورای مرکزی انتخاب نگردیده و این عده و به طور کلی کلیه افراد تصفیه شده و شکست خورده ممکن است در آینده دست به اقداماتی زده و موجبات تضعیف بیش از پیش جبهه ملی را فراهم سازند.
3ـ به تشکیل کنگره جبهه ملی و انتخاب اعضای جدید شورای مرکزی موجب خواهد شد که 4 نفر از سران جمعیت نهضت آزادی که تاکنون ظاهرا عضو شورا بوده و به طور رسمی از تصویب خود در شورای مذکور استعفا ننموده اند از این شورا اخراج گردند و در نتیجه امکان سازش و حل اختلافات بین جمعیت نهضت آزادی و جبهه ملی و همچنین حزب نیروی سوم و جبهه ملی کاهش یابد.
4ـ اجازه تشکیل کنگره از جنجال و هیاهویی که ممکن است عناصر وابسته به جبهه ملی در صورت ممانعت از تشکیل آن برپا سازند جلوگیری خواهد نمود.
ب ـ مضار: تنها مضار تشکیل کنگره جبهه ملی آن است که احتمال دارد در نتیجه انعقاد این کنگره وضع جبهه ملی از نابسامانی فعلی نجات یافته و سازمانهای آن مشخص و معین و متشکل شده و در آینده با تشکیلات مجهزتری به فعالیتهای خود ادامه دهد.
با توجه به مراتب فوق و با در نظر گرفتن این نکته که بعضا وارد آوردو فشار بیشتر به دسته یا جمعیتی منجر به همبستگی و فشردگی بیشتر اعضای آن خواهد شد علیهذا به نظر می رسد مصلحت در آن باشد که اقدامات حادی به منظور جلوگیری از انعقاد کنگره جبهه ملی به عمل نیاید و بدون اینکه رسما اجازه تشکیل کنگره بآنان داده شود عملاً ممانعتی از این امر صورت نگیرد.
در خاتمه به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل بیشتر در این باره پیشنهاد در صورت استقرار اراده عالی ظرف امروز و فردا (1 و 2 /10 /41) کمیسیونی با شرکت مسئولین مربوط در ادارات یکم و سوم کل سوم و همچنین ساواک تهران در حضور مقام رهبری مدیریت کل سوم تشکیل و در اینمورد با بررسیهای عمیق تری تصمیمات مقتضی اتخاذ شود.
موکول به رای عالی است.
رئیس بخش : ثابتی رئیس اداره سوم مدیر کل اداره سوم