موضوع : محاکمه سران سازمان نهضت آزادی ایران
تاریخ سند: 22 دی 1342
موضوع : محاکمه سران سازمان نهضت آزادی ایران
متن سند:
شماره : 752 /322 شخصی بنام تاج بخش که از جمله افراد شاهدوست بوده و با اغلب رجال و اشخاص معاشرت خانوادگی دارد ضمن صحبت خصوصی می گفت.دادگاه مخصوص دادرسی ارتش پس از محاکمات سری ابتدا مهندس بازرگان و چند نفر دیگر را محکوم به اعدام کرده و با آنکه در نظر داشته به اعدام محکوم کند ولیکن آقایان مهندس شریف امامی رئیس مجلس سنا برحسب اصرار و خواهش اعضاء کانون مهندسین ایران و مهندس ریاضی1 رئیس مجلس شورا از پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاه استدعای عفو و تخفیف در مجازات مهندس بازرگان2 و چند نفر دیگر را کرده و بشرفعرض می رسانند که مهندس بازرگان جنون دارد و اظهاراتش از روی مقصود و هدفی نمی باشد و لذا شاهنشاه موافقت می فرمایند که از اعدام نامبردگان صرفنظر شود.
تاج بخش علاوه می کرد که به قرار اطلاع رؤساء مجلسین ابتدا در زندان با مهندس بازرگان ملاقات و او را نصیحت می کنند که روش خود را نسبت به مقام سلطنت تغییر دهد ولیکن نامبرده پاسخ می دهد اعتقاد سیاسی من مخالف رژیم سلطنت است و حاضرم به جرم مخالفت با شاه اعدام شوم و از طرفی فرزندان مهندس بازرگان که در دبیرستان ایرانشهر تحصیل می کنند نزد هم کلاسیهای خود مطالبی علیه رژیم اظهار می دارند و مقامات انتظامی از موضوع مطلع گردیده و دستور اخراج آنها را از دبیرستان صادر می کنند و نیز در جریان اتهامات مهندس بازرگان مهندس منوچهر سالور3 مدیرعامل شرکت سیمان و کارخانه قند پارس (نامبرده برادر مهندس سالور معاون وزارت کشاورزی است) اتهاماتی پیدا کرده و قرار بوده تحت تعقیب قرار گیرد ولیکن مهندس زنگنه مدیرعامل فعلی شرکت سهامی کارخانه قند کرمانشاه از جریان مطلع شده و به توصیه و پافشاری مشارالیه با اعمال نفوذ مهندس شریف امامی نام مهندس سالور از پرونده اتهامی مهندس بازرگان و طالقانی4 خارج گردیده است.
اصل در 528 ـ ج به پرونده مهندس شریف امامی ضمیمه و بایگانی فرمایید.
بخش 312 گیرندگان : 2 نسخه در اداره یکم عملیات دو نسخه ماشینی فرمایید.
توضیحات سند:
1ـ عبداللّه ریاضی فرزند هاشم در 1285 در اصفهان متولد شد.پس از تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیلاتش به تهران سفر کرد.
و همزمان با تحصیل به تدریس درس ریاضی در مدارس ابتدایی نیز مشغول شد به طوری که پس از مدتی در محیط فرهنگی آن روزگار شهرتی بدست آورد.
پس از گرفتن گواهی نامه دبیرستان در مدرسه صنعتی ایران و آلمان مشغول تدریس ریاضی شد.
او در سال 1307 با اولین گروه دانشجویان به خارج از کشور اعزام شد و پس از 7 سال تحصیل و کارآموزی با اخذ دانشنامه مهندسی هیدرولیک به کشور بازگشت و در دانشگاه تهران به عنوان استادیار پذیرفته شد و پس از مدتی به سمت معاون دانشکده فنی برگزیده شد با شروع جنگ جهانی دوم و اوضاع بی سامان کشور از دانشگاه کناره گیری کرد ولی پس از 28 مرداد 1332 دوباره به دانشگاه بازگشت و سه دوره کرسی ریاست دانشکده فنی را به خود اختصاص داد.
مهندس ریاضی در دوره 21 مجلس شورای ملی به عنوان نماینده اول مردم تهران به سمت رئیس مجلس انتخاب شد.
که تا دوره 24 مجلس نیز در این سمت بود وی همچنین از مؤسسین لژ ماسونی امیرکبیر به حساب می آمد او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان مفسدفی الارض در اردیبهشت 1357 به حکم دادگاه انقلاب اسلامی به اعدام محکوم شد.
2ـ مهدی بازرگان استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران در ماههای اول خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس، با دکتر محمدمصدق همکاری کرد، ولی سپس این همکاری خود را به دلایلی قطع کرد و در ماههای آخر حکومت دکتر مصدق به پیشنهاد مهندس احمد زنگنه رئیس وقت سازمان برنامه از سوی مصدق به سمت مدیرکل آب تهران منصوب شد و با سقوط حکومت مصدق و روی کار آمدن کابینه کودتا، در استعفا نامه خود به تیمسار سرتیپ جهان بانی معاون وقت وزارت کشور، می گوید: «به عرض می رساند : روز پنجشنبه 8 /11 /1332 این جانب را احضار و ابلاغ فرمودید که بنا به دستور جناب آقای نخست وزیر، لازم است در صورت تمایل به ادامه خدمت در سازمان لوله کشی آب تهران، از فعالیتهای انتخاباتی و سیاسی که احیانا علیه دولت تعبیر شده، خودداری نمایم و مقرر فرمودید، تا روز شنبه نظر قطعی را به استحضار آن جناب برسانم، این جانب روز شنبه 10 /11 /1332 حضورا توضیح دادم و تصریح نمودم که در اداره و با وسایل اداری مانند کارمند وظیفه شناس و با انضباطی وظایف محوله را از روی علاقه و کوشش تمام و بدون مخالفت با نظرات دولت متبوع انجام خواهم داد ولی در خارج اداره و در غیر ساعت اداری حق آزادی را تا حدودی که قانون برای افراد کشور مقرر و مجاز دانسته برای خود محفوظ می شناسد.
آن جناب تصمیم در این امر را موکول به طرح موضوع در هیئت وزیران فرمودید و روز یکشنبه 11 /11 /1332 تلفنی توصیه فرمودید، که مقتضی اداری و مصلحت شخصی این جانب در کناره گیری از مدیریت کل سازمان لوله کشی آب تهران می باشد.
اینک با توجه به این که از ناحیه خود ناتوانی یا عدم علاقه ای در ادامه خدمت بزرگ آب تهران که موجب استعفاء باشد نمی بیند و طبق لایحه قانونی مصوب 21 /6 /1330 تغییر مدیر کل لوله کشی با پیشنهاد شهردار تهران و موافقت وزارت کشور و تصویب هیئت وزیران صورت می گیرد، مع ذلک نظر به اینکه عدم هماهنگی و همکاری مقامات عالیه با مسئولین ادارات و سازمانها، عملاً موجب رکود کار و زیان مردم می شود، بدین وسیله آمادگی خود را برای کناره گیری از مدیریت کل لوله کشی آب تهران اعلام می دارد.
از این تاریخ که وظایف خود را تحویل آقای مهندس روحانی معاون سازمان نموده است از حضور در اداره خودداری می نماید.
در خاتمه از حسن ظن و پشتیبانی جناب آقای نخست وزیر و آن جناب که در مدت پنج ماه و چند روز گذشته نسبت به سازمان لوله کشی و شخص این جانب ابراز شده موجب پیشرفت مطلوب کار می نماید.
با تقدیم احترامات مهندس بازرگان پس از برکناری از سازمان آب به دانشگاه باز می گردد و به کار تدریس می پردازد، ولی به علت انتشار نامه ای که انعقاد قرارداد نفت را محکوم نمود که مهندس بازرگان یکی از امضاءکنندگان آن نامه بود، از کار در دانشگاه نیز برکنار می شود، حدود شش ماه از بیکاری مهندس بازرگان نمی گذشت که با اعلام فعالیت نهضت مقاومت ملی و انتشار خبر آن طی بیانیه ای در سال 1333 به دستور حسین علاء بازداشت و پس از چند روز رفع بازداشت می شود.
مهندس بازرگان از سال 1336 با جبهه ملی دوم شروع به همکاری می کند ولی پس از چندی با اختلافاتی که بین او و سران جبهه ملی ایجاد می شود از همکاری با جبهه ملی خودداری می نماید.
تا این که در سال 1340 بار دیگر فعالیت نهضت آزادی را اعلام می نماید، وی در بهمن ماه 1341 به اتفاق آقایان دکتر یداللّه سحابی، آیت الله سید محمود طالقانی، مهندس عزت اللّه سحابی، دکتر عباس شیبانی، احمدعلی بابائی، ابوالفضل حکیمی و...
در زمان کابینه علم بازداشت و پس از محاکمه به ده سال زندان محکوم می شود، در طول مدت بازداشت و محاکمه و زندان ایشان به تناوب تلگرافات و بیانیه هایی از سوی علماء و مراجع تقلید مبنی بر حمایت از دستگیرشدگان و اعتراض به رژیم شاه صادر و در طی اسناد مربوطه تلگرافات و اعلامیه های حضرت آیت الله میلانی آمده است از جمله حضرت امام خمینی در فروردین 1343 به هنگام دیدار با دستگیرشدگان این واقعه می فرماید: «از زندانی بودن آقای طالقانی و مهندس بازرگان افسرده نباشید، تا این چیزها نباشد کارها درست نمی شود، تا زندان رفتن ها نباشد، پیروزی به دست نمی آید، هدف بزرگتر از آزاد شدن عده ای از زندان است، هدف اسلام است.
طرد عمال اسرائیل است.
اتحاد با کشورهای اسلامی است و پس از این که محاکمه آقایان تمام می شود.
امام خمینی (س) طی اعلامیه ای می فرمایند : «من خوف داشتم اگر در موضوع بیدادگری نسبت به حجت الاسلام آقای طالقانی و جناب مهندس بازرگان و سایر دوستان کلمه ای بنویسم موجب تشدید امر آنها شود.
و ده سال زندان به پانزده سال تبدیل گردد.
مهندس بازرگان پس از آزادی از زندان (بدون طی کردن مدت محکومیت) فعالیتهای خود را ادامه می دهد.
پس از عزیمت امام خمینی (ره) به پاریس وی به عنوان نماینده رهبر انقلاب اسلامی سفرهایی به خوزستان و فارس انجام می دهد.
سپس در پاریس به ملاقات امام مشرف می شود و از اعضای اولیه شورای انقلاب اسلامی و بنا به پیشنهاد شورای انقلاب اسلامی اولین نخست وزیر در جمهوری اسلامی بود که از سوی امام خمینی (ره) به این مسئولیت منصوب شد.
مهندس بازرگان علیرغم تأکید حضرت امام خمینی دایر بر این که اعضای دولت از عناصر غیرحزبی باشند، وزیران خود را عموما از جبهه ملّی و نهضت آزادی انتخاب نمود و در طی 275 روز که مسئولیت پست نخست وزیری را به عهده داشت نه تنها غیرانقلابی که بعضا به دلیل دیدگاههای خاص خود با اهداف و مقاصد انقلاب همراهی ننمود.
سرانجام به دلیل ملاقات با سیاستمداران امریکایی و اعتراض دانشجویان پیرو خط امام در تسخیر لانه جاسوسی آمریکا مجبور به استعفا گردید.
بازرگان پس از استعفا به کار سیاسی و سامان دادن نهضت آزادی پرداخت و همواره در برابر انقلاب و رهبری امام خمینی به تبلیغ ملی گرایی و تکیه بر نگرش های غربی می پرداخت وی در 30 دی ماه 1373 درگذشت.
3ـ منوچهر سالور فرزند حسینقلی میرزا در سال 1292 شمسی در شمیران متولد شد و در رشته برق و ماشین لیسانس خود را از هنرسرایعالی اخذ نمود.
وی مشاغلی چون کارمند بانک صنعتی ـ رئیس کارخانه سیمان ری ـ بازرس فنی نخست وزیر ـ مدیرعامل شرکت سهامی سیمان فارس و خوزستان وابسته به بنیاد پهلوی ـ رئیس کارخانه سیمان درود و شیراز مدیر فنی کارخانه قند فارس ـ رئیس هیئت مدیره قند قهستان و کوار ـ مدیرعامل کارخانه سیمان آبیک قزوین ـ رئیس کارخانه قند ورامین ـ رئیس اصلاحات ارضی ـ رئیس هیئت مدیره قند پارس ـ بازرس قانونی شرکت سهامی قند کرمانشاهان را عهده دار بود.
همچنین نامبرده ـ عضو انجمن آثار ملی ایران ـ عضو انجمن اسلامی مهندسین تهران ـ عضو مؤسس جمعیت نهضت آزادی و عضو حزب ایران بود.
سالور از مؤسسین شرکت (ایر ـ فو) ایران فولاد که توسط مهندس مهدی بازرگان و افرادی از جبهه ملی تأسیس شده است، بود.
مشارالیه شخصی بود با معتقدات مذهبی قوی که با اکثر علماء و روحانیون از جمله شهید دستغیب ـ شهید مدنی ـ شیخ بهاءالدین محلاتی و...
ارتباط و تماس داشت و در جلسات بحث و تفسیر مسجد هدایت شرکت می کرد.
نامبرده از دوستان مهندس بازرگان بوده که خدماتی از نقطه نظر مالی برای شرکتهای متعلق به نامبرده انجام می داده است.
وی در محل کارخانه سیمان درود مجتمع بزرگ مذهبی شامل مسجد ـ کتابخانه ـ دفتر مذهبی ـ تالاری بنام ولی عصر(عج) و دایره انتشارات دایر کرده بود و یکی از روحانیون بنام سیدمحمد صحفی این قسمت را اداره می کرد.
همچنین دفتر مذهبی و کتابخانه و کارخانه های سیمان و فارسیست درود نشریاتی در رابطه با نشر تعالیم اسلامی چاپ نموده و رایگان در اختیار مردم و خصوصا دانش آموزان قرار می دادند.
در محیط کارخانه برای کارگران کارهای خلاف شئونات اسلامی ممنوع بوده است.
به گزارش ساواک لرستان در کارخانه فعالیتهایی که جنبه ضد امنیتی و مضره داشته باشد انجام نمی شده و مراسم سالروز دعا برای رفع خطر از جان شاه انجام گرفته است.
سالور در شهرهای درود ـ بروجرد ـ قم ـ اراک ـ بهبهان ـ شیراز ـ آبیک ـ کرج ـ قزوین ـ همدان و غیره مسجد احداث کرده است.
مشارالیه در سال 1335 نشان پنج همایون دریافت کرده و در سال 1345 تقاضای نشان افتخار برای وی از طرف سرپرست املاک و مستغلات پهلوی شده است.
ساواک در پرونده بیوگرافی نامبرده وی را متدین ـ صدیق ـ خیّرـ علاقمند به کار و بیش از حد خشک و مقرراتی، تا حدی کج سلیقه و بدبین و به امور مذهبی متعصب معرفی کرده است.
4ـ آیت الله سیدمحمود طالقانی مجاهد همیشه استوار که امام خمینی (سلام اللّه علیه) ابوذر زمانش نامید، در سال 1298 هجری شمسی دیده به جهان گشود و در خانواده ای پرفضیلت و ظلم ستیز پرورش یافت.
پس از کسب علوم اسلامی در مدارس رضویه و فیضیه قم در سال 1317 برای تدریس و تبلیغ معارف اسلامی به تهران آمد و در سال 1318 به جرم مخالفت با رژیم پهلوی دستگیر و زندانی شد.
در مبارزات ملی شدن صنعت نفت شرکت جست و بعد از کودتای 28 مرداد به اتهام مخفی کردن نواب صفوی، رهبر فداییان اسلام در منزل خود، دستگیر شد.
مرحوم طالقانی به سبب مبارزات خود به دفعات زندانی شد و در سال 1343 نیز وی را به دلیل حمایت از حضرت امام به زندان افکندند که سه سال به طول انجامید.
در سال 1350 به زابل و سپس به بافق کرمان تبعید شد.
در سال 1354 به سبب خیانت یکی از منافقین دستگیر و به 10 سال زندان محکوم گردید بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به ریاست شورای انقلاب و به عضویت مجلس خبرگان برگزیده شد و در مرداد 1358 به فرمان امام اولین نماز جمعه را در دانشگاه تهران اقامه کرده و سرانجام پس از یک عمر مبارزه با استعمار و استبداد، در 19 شهریور 1358 یعنی 7 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چشم از جهان فرو بست.
حضرت امام ضمن تجلیل از مقام والای این فقید در احیا و حفظ دین، فرمودند: «زبان گویای او چون شمشیر مالک اشتر بود» از آیه اللّه طالقانی آثار متعددی در زمینه تفسیر قرآن و معارف اسلامی و مسائل اجتماعی و سیاسی برجای مانده است.
ر.ک: شهید آیه اللّه سیدمحمدرضا سعیدی، ص 180، کوثر، ج 1 ص 101