تاریخ سند: 25 مرداد 1332
متن سند:
از : زاهدان به : تهران جناب آقای دکتر مصدق2 نخست وزیر محبوب ایران رونوشت حزب ایران3 رونوشت اداره تبلیغات به حمداللّه آتش توطئه که عواقب ناپسندی برای نهضت مقدس ملی و جان مجاهدان آن داشت به فضل خداوند و کمک او خاموش گردید افراد حزب ایران به اتفاق آراء هر چه زودتر محاکمه و مجازات دسیسه کاران تقاضا دارند.جاوید ایران.
خیامیان.
گنجی.
خراسانی.
هوشمند.
پاک دامن.
امیرتوکل کامبوزیان4 خلیل زاده.
گرگیج.
قاضی زاده.
رضوانی.
رونوشت برابر رونوشت است.
توضیحات سند:
1ـ در 25 مرداد سال 1332 کودتای اول شاه علیه مصدق صورت گرفت که چون ناکام ماند شاه از ایران خاج و در نهایت به کشور ایتالیا گریخت.کودتای دوم سه روز بعد توسط تعدادی اوباش و با هدایت آمریکا و انگلیس انجام شد که موجب سقوط دولت مصدق گردید.
2ـ دکتر محمد مصدق در روز 29 اردیبهشت 1261 ه ش در تهران به دنیا آمد.
پدرش میرزا هدایت آشتیانی وزیر دفتر استیفاء در دوران ناصری و از رجال تجددطلب و از پیروان میرزا تقی خان امیرکبیر و مادرش ملک تاج خانم نجم السلطنه بنیان گذار بیمارستان نجمیه تهران و نوه عباس میرزا ولیعهد بهادر قاجار بود.
مصدق پس از تحصیلات مقدماتی به دنبال مرگ پدر (1271 شمسی) بعد از چند سال اشتغال به شغل پدری و به منظور تحصیل علوم جدید وارد مدرسه علوم سیاسی شد که تازه در تهران تأسیس شده بود.
وی در دوره اول مجلس به نمایندگی از سوی مردم اصفهان انتخاب شد.
اما به لحاظ آن که کمتر از سی سال داشت از قبول آن خودداری کرد.
پس از شکست آزادی خواهان در صدر مشروطیت برای تکمیل تحصیلات به سوئیس رفت و دکترای حقوق خود را دریافت داشت.
در سال 1296 به معاونت مالیه در کابینه مشیرالدوله به سمت وزیر دادگستری و بعدا به سمت والی فارس منصوب گردید و تا سوم اسفند 1299 (کودتای سید ضیاء) در این شغل باقی ماند.
در کابینه سردار سپه از قبول شغل خودداری کرد و از سوی مردم تهران به نمایندگی دوره پنجم مجلس انتخاب شد.
پس از سقوط رضاخان از سلطنت در دوره چهاردهم به نمایندگی انتخاب شد.
در 22 مهر 1328 در مخالفت با دخالت در انتخابات و جبهه ملی را به کمک برخی دیگر از ملیون و سیاسیون همچون دکتر علی شایگان و عباس خلیلی و دکتر مظفر بقایی تشکیل داد.
در 24 اسفند 1339 قانون ملی شدن نفت را از مجلس گذرانید.
در جریان مخالفت و شکایت انگلیس از قانون ملی شدن نفت در سال 1330 و 1331 در جلسه شورای امنیت و دادگاه لاهه حضور یافت.
موفقیت مصدق در جریان نهضت ملی شدن نفت، مرهون حمایت ها و پشتیبانی های روحانیون و نیروهای مذهبی که در رأس آنها آیت الله کاشانی قرار داشت بود.
به دنبال بروز اختلاف و چند دستگی در جبهه مخالفان، حکومت شاه با همکاری سیا نقشه هایی را برای سرنگونی حکومت مصدق طرح ریزی کردند و نهایتا در 28 مرداد سال 1332 دولت مصدق سقوط و در یک دادگاه نظامی محاکمه و به سه سال زندان محکوم شد.
در سال 1335 از زندان آزاد و در احمدآباد تحت نظر بود و در سال 1345 به علت بیماری فوت کرد.
(زندگینامه و مبارزات سیاسی مصدق و نصراللّه شیفته) (مجاهدان و شهیدان راه آزادی و شمس الدین امیر علایی) 3ـ حزب ایران در نخستین سالهای دهه 1320 تشکیل شد که هسته اولیه آن، کانون مهندسین ایران بود تأسیس حزب ایران در میان طبقات تحصیلکرده با استقبال رو به رو شد.
حمایت از مواضع دکتر مصدق و عدم تمایل به گرایش به کشورهای بیگانه و همچنین پاره ای گرایش های رادیکال مانند مواضع حزب درباره بهبود وضع کشاورزان و تغییر در روابط میان مالک و زارع، سبب رویکرد روشنفکران به سوی حزب گردید.
نفوذ و قدرت حزب ایران در اواخر سال 1324 در پی ائتلاف با حزب میهن و یا در حقیقت جذب حزب میهن به حزب ایران افزایش قابل ملاحظه ای یافت.
خبر ائتلاف در اعلامیه ای به تاریخ هفتم فروردین ماه 1325 انتشار یافت.
آنگاه ترکیب کمیته مرکزی حزب ایران تغییراتی کرد و چند تن از رهبران حزب میهن همچون دکتر سنجابی و مجید یکتایی و ...
در شورای رهبری حزب ایران جای گرفتند.
از جمله اعضای شورای رهبری حزب عبارت بودند از : اللهیار صالح، مهندس احمد مصدق (فرزند ارشد دکتر محمد مصدق)، مرتضی مصور رحمانی، احمد زیرک زاده، دکتر سنجابی، مهندس حسیبی و دکتر شمس الدین جزایری.
حزب ایران چندی پس از ائتلاف در تابستان سال 1325 با سه تحول عمده مواجه شد.
در نخستین قدم حزب ایران همراه با حزب توده، حزب دمکرات کردستان، فرقه دمکرات آذربایجان، حزب جنگل و حزب دمکرات ایران، جبهه ائتلافی احزاب آزادیخواه را پدید آوردند.
در گام بعدی، حزب ایران به همراه حزب توده، شرکت در کابینه ائتلافی قوام را پذیرفت و اللهیار صالح از حزب ایران، در این کابینه پست وزارت دادگستری را تقبل کرد.
در این گام حزب ایران با انشعاب گروهی اعضا و هواداران خود به رهبری دکتر شمس الدین جزایری مواجه شد.
انشعابیون، مخالف ائتلاف با حزب توده بودند.
با توجه به کوتاهی عمر ائتلاف و همچنین کوتاهی عمر کابینه ائتلافی قوام، تنها استفاده ائتلاف برای حزب ایران، از دست دادن گروهی از یاران و هوادارانش بود.
پس از آن حزب ایران در جریان انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی با حمایت از دکتر مصدق و مشی وی، پای در صحنه انتخابات گذاشت و همکاری نزدیکی با دکتر مصدق برقرار کرد و در جریان مبارزه علیه قرارداد الحاقی گس ـ گلشائیان و تشکیل جبهه ملی ایران و نیز تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت، فعالانه شرکت کرد.
در دوران نخست وزیری دکتر مصدق چند تن از رهبران حزب ایران همچون دکتر سنجابی، اللهیار صالح، مهندس زیرک زاده و مهندس کاظم حسیبی در پست های گوناگون دولتی به خدمت گمارده شدند.
بعضی هم در مجلس شورای ملی به خدمت پرداختند.
ارگان حزب ایران در دهه 1320 به ترتیب روزنامه های «شفق، جبهه و اخبار ایران» بود.
همچنین نشریات «نبرد امروز، نبرد امروز دانشگاه و باستان» نیز ناشر افکار و اهداف حزب ایران به شمار می رفتند.
4ـ اصل : امیرتوکل کامبوزیا