موضوع : حزب توده و حزب ایران
تاریخ سند: 9 بهمن 1338
موضوع : حزب توده و حزب ایران
متن سند:
شماره : 5888 / ب د ـ 1 این روزها همه جا صحبت از ائتلافی است که گویا میان جناح چپ حزب سابق ایران1 و حزب توده2 ایران بعمل آمده و از قرار معلوم در مواردیکه با هم اختلافی نداشتند موتلف و ضمنا هر یک گذشتهائی بنفع دیگری نموده و فقط مواردی را که امکان آشتی نداشته اند مسکوت گذاشته اند ذیلاً برای هر یک نمونه آورده میشود مواردیرا که اختلاف نداشتند عبارت است از : 1ـ طرد استعمارگران انگلیس 2ـ مبارزه با حکومت کودتا مواردیرا که اختلاف داشتند و گذشت نموده اند عبارت است از : 1ـ حزب توده بجناح راست جبهه ملی حمله نکند.2ـ حزب توده در شعارها و تبلیغات خود زیاد متکی بشوروی و مارکسیم نباشد.
3ـ حزب ایران آمریکا را نیز مثل انگلیس مورد حمله قرار دهد و مثل گذشته آمریکا را گول خورده سیاست انگلیس حساب نکنند.
4ـ حزب ایران بشوروی حمله نکند و البته مواردیکه امکان ائتلاف نبوده و مسکوت گذاشته اند عبارت از طرز حکومتی است که پس از سقوط حکومت کودتا بوجود خواهد آمد و مسلما اینها کلیاتی است که آقایان برای هر یک از مواد فوق دلائلی هم دارند که ذیلاً بشرح زیر میباشد.
1ـ ملیون بر این عقیده بودند که علت بزرگ شکست مصدق عدم پشتیبانی شوروی ضروری بوده که از خرید نفت ملی شده ایران و پرداخت طلاهای ایران خودداری نموده در صورتیکه میتوانست همچنانکه در مورد کانال سوئز اقدام مثبت نموده در زمان حکومت مصدق نیز عکس العملی نشان بدهد.
2ـ ملیون همیشه لبه تیز حمله خود را متوجه انگلیس نموده و آمریکا را عامل دست دوم حساب میکردند و امیدوار بودند که بالاخره سیاست آمریکا متوجه خطای خود شده و بملیون کمک خواهد کرد.
3ـ حزب توده که در تمام تبلیغات خود مارکسیم را برخ مردم میکشید و در نتیجه موجب رم کردن خورده بورژوازی میگردید پس از این روش ملایم در پیش بگیرد و تز سوسیالیسم را (مثل هندوستان و غیره) مطرح نماید.
4ـ نظریه حزب توده بیشتر شکست نهضت ملی را از سازش و مماشات جناح راست جبهه ملی میدانست که مثلاً در 28 مرداد مانع تقسیم اسلحه ما بین مردم شدند و بانها حمله ور میشوند و گویا در ائتلاف جدید برای اینکه تفرقه ایجاد نشود از حمله خودداری خواهند کرد البته در این میانه صدای ملی رل موثر و اصلی را دارد و باصطلاح دستور میدهد و فعلاً جناح چپ جبهه ملی که اکثرا از اعضاء حزب ایران هستند مشغول تشکیل حوزههای کوچکی میباشند که در صورت لزوم و پیش آمد حوادثی از قبیل تظاهرات دانش آموزان بتوانند افکار عمومی را بتظاهرات وسیع و دامنه دار بکشانند و در همه این جریانات حزب توده نیز البته کسانیکه در خارج هستند همه سعی شان معطوف باین است که از افراد ناشناس سابق حزبی و افراد جدید ناراضی تشکیلاتی بوجود آورند و گویا تا کنون موفق نشده اند و فقط بایستی چند نفر از کسانیکه از حوزه های سابق و دست نخورده در دست دارند استفاده کرده و شعارهای خود را بسمع مردم هوادار خود غیر مستقیم میرسانند و الان با هر یک از اعضا سابق حزبی صحبت شود کم و بیش مطالب فوق را مطرح میکنند بدون اینکه بدانند ریشه اینگونه افکار را با زیرکی بمغز آنها رسوخ داده اند و البته پس از تظاهرات اخیر حتی افراد مایوس نیز باینده امیدوار شده و با جسارت بیشتر با هم دیگر صحبت و گفتگو میکنند و حتی صحبت از کتابی است که بقطع خیلی بزرگ منتشر شده و دستورات لازم را در آن کتاب نوشته اند و گویا کتاب نامبرده با امضاء مستعار عظیما منتشر شده و حاوی جزئیات مطالبی است که کلیات آن در بالا عرض شد.
رونوشت برابر با اصل اصل در پرونده کلاسه 79 افتخاری
توضیحات سند:
1ـ کانون مهندسین ایران، هسته مرکزی حزب ایران بود.اشغال ایران به وسیله نیروهای متفقین در شهریور 1320 و وجود آزادیهای نسبی، موجب گردید گروهی از جوانان تحصیلکرده و روشنفکر دور هم جمع شوند و در سال 1321 کانون مهندسین ایران را تشکیل دهند.
کانون مهندسین در آغاز یک اجتماع اداری و صنفی بود، سپس به یک سازمان سیاسی، گروهی تحصیلکرده تبدیل شد و از آن حزب ایران بوجود آمد.
اسامی اولین اعضای مؤسس حزب ایران بدین شرح بود : غلامعلی فریور، رضا زاده شفق، عبدالحمید زنگنه، حسین معاون، عبداللّه معظمی، کریم سنجابی، احمد زیرک زاده، اللهیار صالح، شمس الدین امیر علایی، کاظم حسیبی، جهانگیر حق شناس، اصغر پارسا و ذکاء غفاری.
در تاریخ معاصر ایران، پس از کناره گیری رضا شاه از سلطنت، حزب ایران پس از حزب توده اولین حزب سیاسی سازمان یافته بود که در اسفند 1322 تشکیل شد.
این حزب ایدئولوژی خاصی نداشت .
یک حزب ناسیونالیست بود که مدرنیسم و سوسیالیسم را هم پذیرفته بود و چون شعار ضد بیگانه داد گروه قابل توجهی از ملّیون و حتی افراد مذهبی را جذب کرد.
شعار حزب ایران این بود: برای ایران، با فکر ایرانی، به دست ایرانی.
حزب ایران در شرایطی که حزب توده به شوروی و هیأت حاکمه و نخبگان سیاسی ایران به انگلستان تمایل داشتند آنها بیشتر به سمت امریکا تمایل داشتند و این تمایل را با تایید دکترین آیزنهاور ـ در بهمن ماه 1335 ـ نشان دادند.
جذب جبهه ملی دوم شد به عنوان ستون فقرات آن عمل کرد و با انحلال جبهه ملی در 1343 این حزب نیز از بین رفت.
2ـ حزب توده ایران روز هفتم مهر ماه 1320 در منزل سلیمان میرزا اسکندری (خیابان ژاله تهران) تولد یافت.
سلیمان میرزا رهبر حزب دموکرات در ابتدا مشروطه خواه و از سیاستمداران معمر و معتبر بود که تمایلات سوسیالیستی داشت و برای رهبری یک حزب چپ رو شخصیت مناسبی به شمار می آمد.
در بهمن ماه 1327 حزب توده غیر قانونی شناخته شد و دوران فعالیت های آن به عنوان یک تشکیلات علنی و رسمی از سال (1320 تا 1327) پایان گرفت.
ولی در دوران زمامداری دکتر مصدق این حزب در پوشش سازمانهایی مانند جمعیت هواداران صلح و جمعیت ملی مبارزه با استعمار آشکار شد و فعالانه در امور سیاسی مداخله داشت و آنگاه از بیست و هشتم مرداد ماه 1332 بار دیگر به فعالیت های زیر زمینی پرداخت.
از سال 1335 به بعد حزب توده تشکیلات کار آمدی در ایران نداشت و مرحله بعدی فعالیت های آن از اواخر سال 1357 و تأسیس جمهوری اسلامی آغاز می شود.