موضوع: نظریات افراد حزب توده درباره تجدید مناسبات با شوروى‌ها
تاریخ سند: 4 مهر 1341
موضوع: نظریات افراد حزب توده درباره تجدید مناسبات با شوروى‌ها
متن سند:
شماره: 237 د ـ 1 تاریخ: 4 /7 /41موضوع: نظریات افراد حزب توده درباره تجدید مناسبات با شوروى‌ها
عقیده افراد حزب توده درباره روابط اخیر ایران و شوروى به شرح زیر مى‌باشد.
1ـ عده‌اى اظهار عقیده مى‌کنند اتحاد جماهیر شوروى با داشتن حزبى مانند حزب منحله توده در ایران نتوانست در حکومت‌ها نفوذ و رسوخ نماید و یا انقلابى بوجود آورد و عوامل روسها که اعضاء کمیته مرکزى باشند کار مثبتى انجام نداده‌اند بدین جهت شوروی‌ها تصمیم گرفته‌اند از نظر دوستانه از طریق مذاکرات سیاسى با دولت ایران کنار بیایند و سعى مى‌نمایند به وسیله اعلیحضرت همایونى سیاست خودشان را در ایران روى یک موازنه سیاسى برقرار سازند و نیز مسافرت شاهنشاه را به افغانستان در ظاهر امر میانجى‌گرى میان افغانستان و پاکستان بوده است ولى باطن امر سیاست ماهرانه اعلیحضرت همایونى این بوده که پادشاه افغانستان میانجى بین خود و شوروی‌ها قرار داده و مسافرت پادشاه افغانستان بعد از مذاکرات که اعلیحضرت همایونى نموده بود به شوروى این مسئله روشن‌تر و مسلم مى‌دارد و از طرفى در اختیار نگذاردن پایگاه موشکى به آمریکا در ایران یک مسئله مثبت در ایران به نفع شوروی‌ها بوده است و مسافرت جانسون معاون رئیس‌جمهورى آمریکا به ایران نتوانست سیاست و نظریات شاهنشاه ایران را به نفع دولت آمریکا تمام نماید بالاخره افراد حزب توده از این سیاست ماهرانه اعلیحضرت همایونى درباره تجدید روابط بین شوروی‌ها و ایران راضى و خشنود مى‌باشند ولى مى‌گویند ممکن است اعلیحضرت همایونى مانند سیاست قوام‌السلطنه1 در سال‌هاى 25 سر شوروی‌ها کلاهى بگذارد اما شوروی‌ها این دفعه آگاه مى‌باشند و عده‌اى نیز اظهار عقیده مى‌کنند دولت شوروى توجه به مبارزات ملت ایران ندارد و هر موقع که سیاست روز ایجاب کند و آن سیاست به نفع شوروی‌ها باشد آنها بدون در نظر گرفتن مبارزات نهضت توده‌اى در ایران روش جدیدى در پیش خواهند گرفت و در آن باره نمونه‌هاى زیاد مى‌آوردند و باز عده‌اى معتقدند که روش ملایم سیاست شوروی‌ها در ایران به نفع کمونیزم جهانى است چون با وجود برقرارى روابط سیاسى حسنه بین ایران و شوروى امکان مبارزات حزبى در ایران فراهم خواهد شد و این روابط سیاسى دولت ایران را از بن‌بست اقتصادى نجات خواهد داد و شوروی‌ها به ملت ایران ثابت خواهند کرد که تنها سیاست اقتصادى شوروی‌ها است که ملت ایران را از ورشکستگى نجات خواهد داد.
محترماً به عرض برساند اداره کل سوم نظر افراد حزب توده را خواسته... است زمانى 4 /7 /41
به استحضار ریاست اداره سوم برسد 4 /7 /41
توضیحات سند:
1ـ وى فرزند میرزا ابراهیم خان معتمدالسلطنه و خواهرزاده میرزا على خان امین‌الدوله بود در سال 1312ق مدتى جزو پیشخدمتهاى ناصرالدین شاه بود و در 1314 که امین‌الدوله به حکومت آذربایجان منصوب شد. ریاست دفتر خود را به قوام واگذار کرد و در دوران صدارت امین‌الدوله منشى حضور صدراعظم شد (1315ق) و در دوران صدارت عبدالمجید عین‌الدوله (24 ـ 1321ق) لقب دبیر حضور گرفت و در دوران تصدى میرزا تقى‌خان مجدالدوله نیز وزارت داخله که وزارت رسائل نیز در اختیار او بود احمد قوام را به سمت وزیر رسائل تعیین کرد و به مناسبت شغلش ملقب به وزیر حضور شد (1324ق) و در اوایل انقلاب مشروطیت قوام‌السلطنه لقب گرفت و از همین زمان است که مراحل ترقّى خود را طى کرد. پس از فتح تهران (1327) با حمایت حاج علیقلى خان سردار اسعد بختیارى معاون وزارت کشور شد و در 1328ق به معاونت وزارت جنگ رسید و در کابینه مستوفى الممالک (1328ق) با به عهده گرفتن وزارت جنگ براى اولین بار وزارت یافت. در 1329ق در کابینه سپهدار وزیر عدلیه شده و در کابینه صمصام‌السلطنه بختیارى به وزارت داخله رسید (1329) و در 1331 در کابینه محمدعلى خان علاءالسلطنه وزارت مالیه را برعهده گرفت و در کابینه عین‌الدوله (1336ق) وزارت داخله را برعهده داشت (1299) در سال‌هاى 1337 تا 1339ق والى خراسان بود و پس از کودتاى اسفند 1299ش که سید ضیاءالدین طباطبائى به نخست‌وزیرى رسید بنا به کینه قدیمى او از احمد قوام به کلنل پسیان رئیس ژاندارمرى خراسان دستور داد که وى را گرفته و تحت‌الحفظ به تهران فرستد. در تهران مدتى در زندان بود که فرمان نخست‌وزیرى او صادر شد (14 خرداد 1300ش) و پس از چهار ماه مشیرالدوله برجاى او نشست. سپس در خرداد 1301 دوباره نخست‌وزیرى را برعهده گرفت که این کابینه او نیز 8 ماه دوام آورد. در 1302 شمسى رضاخان سردار سپه که وزیر جنگ کابینه مشیرالدوله بود به بهانه توطئه قوام براى کشتن او، وى را براى مدتى دستگیر کرد. وى پس از آزادى به اروپا رفت و تا 1307ش در آنجا بود. پس از بازگشت تا شهریور 1320 و عزل رضاخان از سیاست کناره گرفت. پس از شهریور 1320، احمد قوام در مرداد 1321، بهمن 1324 و تیرماه 1331 به نخست‌وزیرى رسید.احمد قوام‌السلطنه در 31 تیرماه 1334 در سن 82 سالگى درگذشت و در مقبره خانوادگى خویش در قم به خاک سپرده شد.