خاویار خوشمزه
خاویار خوشمزه
متن سند:
خاویار خوشمزهشاهان مستبد، تن‌پرور و زیاده‌خواه، طی هزاران سال به کارگزاران خود دستور داده بودند تا به مناسبت‌های مختلف، پیشکش‌هایی گرانبها به دربار شاهی ارسال کنند و عمّال و دست‌نشاندگان حکومتی، برای این منظور، ثمره‌ی تلاش و کوشش چند ماهه یا سالانه یک خانواده، روستا، منطقه و شهری را که وسیله‌ی امرارمعاش آنان بود، به عنوان هدیه و پیشکش، ولی با زور سرنیزه و شمشیر و اسلحه تصاحب می‌کردند، تا هم خود در این میان به آلاف و الوفی برسند و هم بر ثروت و دارایی، املاک و جواهرات شاه بیفزایند؛ بدون اینکه از لطمات ناشی از این چپاول ابایی داشته باشند.
متون تاریخی و ادبی این مرزو بوم مملو از حکایات و داستان‌هایی است این چنین، که اینگونه ایالتی را به قحطی می‌کشاندند تا هدایا و پیشکش‌های قابلی به دربار شاهنشاهی ارسال کنند و با این زیاده ستانی، به همراه سایر مالیات‌ها و عوارض وصول شده، باعث رونق دستگاه جور و وابستگان آن شوند. بدیهی بود که با اعمال این روش، در مقابل، عده کثیری دچار گرسنگی و بیماری‌های ناشی از آن می‌شدند و فریاد کودکان و پیران گرسنه به آسمان بر‌می‌خاست تا جایی که برای سدّ جوع، مجبور بودند از علف‌های بیابان‌ها ارتزاق کنند.
داستان غمبار شکم بارگی زورمداران و زرسالاران، استعمارگران و شاهان و درباریان و صاحبان قدرت از یک طرف و ندایِ بی‌چیزی، بی‌پولی و گرسنگی کوخ‌نشینان و پابرهنگان در طول تاریخ2 از سوئی دیگر، حقیقتی ملموس است که به تعبیر امام خمینی (ره) همان جنگ فقر و غناست که در طول تاریخ ادامه خواهد داشت2.
اما در دوران محمدرضا پهلوی، هدیه معنایی وسیع‌تر به خود گرفت و افراد و مجموعه‌ی جدیدی بر دریافت کنندگان هدیه اضافه شد. اگر در گذشته، هیأت حاکمه برای برخورداری هر چه بیشتر خود و اطرافیان به زورگیری از عامه می‌پرداختند، اما در این دوره، برای استمرار چپاول و غارتگری اموال عمومی و ثروت ملی، پای شرکای خارجی نیز به میدان آورده شد تا بتوانند جریان دزدی و غارتگری اموال عمومی و ثروت ملی را هر چه بیشتر و راحت‌تر دنبال کنند، زیرا اگر حمایت‌های ارباب خارجی نبود، رژیم پهلوی امکان ادامه حکومت بی‌دغدغه در ایران را نداشت و این شریک خارجی، به سبب سرسپردگی و تأمین منافع مادی، حاضر به پذیرش حکومت آنها شده بود و رژیم پهلوی نیز برای قدردانی از آنها، قراردادهای نابرابر سیاسی، اقتصادی و نظامی را به نفع خارجی‌ها تنظیم و منعقد می‌کرد. ولی دولت‌های استعماری، برای بهره‌مندی حداکثری به هیچ مرزی محدود نمی‌شدند و با شگردهای مختلف، عامل داخلی را وادار به دادن امتیازات بیشتر می‌کردند.
یکی از اقدامات دولت‌های غربی، از جمله آمریکا و انگلیس در قبال حکومت محمدرضا پهلوی این بود که هرازچندی شاه را به‌عنوان فردی مستبد مورد حملات تبلیغاتی قرار می‌دادند تا بیشتر از گذشته بهره ببرند. دادن هدیه یکی از روش‌های متداول برای جلوگیری از این اقدامات تبلیغاتی بود. به همین دلیل رژیم پهلوی در این زمینه گشاده‌دستی داشت و با زدن چوب حراج بر بیت‌المال و سرازیر کردن هدیه‌های نفیس، در پی کسب مشروعیت! از طریق بلند‌گوهای تبلیغی دولت‌های استکباری در انظار بین‌المللی بود. در این موقعیت، هدیه که همان حق السکوت بود، دارای حوزه‌ی وسیعی شد. نمونه‌های از این حق السکوت‌ها، دعوت از بیگانگان به ایران و فراهم آوردن وسایل تفریح چند هفته‌ای و اقامت در هتل‌های چند ستاره به هزینه مردم ایران بود که در آخر نیز با دریافت هدیه‌ای! گرانقیمت که مسئولان دربار شاهنشاهی، هر چند وقت یک بار با خرید چندین کیلو طلا و نقره سفارش ساخت آن را می‌دادند، همراه بود. این هدایا شامل پول و دلار، جاسیگاری نقره و طلا دکمه سر دست طلا سینی قلم‌زده‌ی نقره‌ای، طاس قلم زده، تُنگ، قندان، قاشق و چنگال نقره، قندگیر، گیرۀ استکان، قاب عکس، جام، فندک، قلم طلا، سنجاق سینه و سر، سرویس چای خوری طلا. شمشیر، مدال، ساعت، گوشواره، سینه‌ریز، انگشتر از برلیان و طلا، قالی و قالیچه‌ی دست بافت ابریشمی، پسته، خاویار و... بود.3
هدایای ذکر شده برای تأمین نظر موافق نمایندگان مجلس سنا و قانونگذاری ـ وزراء و معاونین آنها ـ احزاب سیاسی و رجال نظامی و خبرنگاران نشریات بین‌المللی و لابی‌های قدرت آمریکا‌یی و انگلیسی تهیه می‌شد.
دادن هدایای گوناگون به دولتمردان و رجال سیاسی متنفذ کشورهای غربی از سوی شاه و فرح، درباریان و سایر رجال سیاسی، اقتصادی و نظامی در سفرهای رسمی و غیره رسمی به خارج از کشور نیز یک روش معمول بود.
اسناد زیر که در رابطه با سفر نعمت الله نصیری ـ رئیس ساواک ـ به آمریکا، برای معاینه پزشکی (چکاپ) و دیدار با جرج‌بوش ـ پدر جرج دبلیو بوش ـ رئیس جهمور سابق آمریکا و رئیس اسبق سیا و رئیس جمهور پیشین آمریکا تنظیم شده، نمونه‌ای از این حاتم بخشی‌ها است:
سند شماره (151)
به‌عنوان: تیمسار ارتشبد نعمت‌الله نصیری آجودان اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر
تیمسار نصیری عزیز
از مجموعه بسیار عالی سکه‌های طلا، کتاب زیبای رباعیات عمر خیام و خاویار خوشمزه‌ای که در پایان دیدار خود از این کشور به من مرحمت فرمودید بسیار متشکرم. خانم بوش نیز از انگشتری یاقوت و برلیان زیبایی که دریافت نمود از جنابعالی متشکر است.
امیدوارم که بازدید آنجناب از ایالات متحده آمریکا همان‌طور که انتظار داشتید موفقیت‌آمیز بوده باشد در حقیقت پذیرایی از شما برای ما بسیار شادی‌بخش بود و انتظار روزی را داریم که بار دیگر شما را ملاقات نماییم.
با بهترین آرزوها برای شما، خانواده شما و کشورتان
دوستدار ـ امضاء جرج بوش
بودن شما در جمع ما واقعاً لذت بخش بود.
جرج بوش
سند شماره (152)
به: مدیریت کل اداره ششم تاریخ: 12 /8 /53
از: اداره کل یکم (تشریفات و پذیراییها) شماره: 429 /15
درباره: هدایا
به فرموده تیمسار ارتشبد ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور مقرر است هدایای مشروحه پایین تهیه و جهت نمایندگی آمریکا (آقای رفیع‌زاده) ارسال گردد، تا عید کریسمس از طرف تیمسار ریاست ساواک به پرستاران و کارکنان بیمارستان «والتررید» اهداء نمایند.
1) دو هدیه که بهای هرکدام در حدود سه هزار ریال باشد برای دو خانم
2) یک هدیه که بهای آن در حدود سه هزار ریال باشد برای یک مرد
3) چهارده هدیه که بهای هرکدام در حدود دو هزار ریال باشد برای چهارده زن
4) نه هدیه که بهای هرکدام در حدود دو هزار ریال باشد برای نه مرد
خواهشمند است دستور فرمایند هدایای مزبور را از سازمان صنایع دستی ایران که تیمسار ریاست ساواک انتخاب فرموده‌اند تهیه و نسبت به ارسال آن اقدام لازم معمول دارند.
مدیرکل اداره یکم. فروزین
گیرنده: حوزه تیمسار ریاست ساواک جهت اطلاع و اعلام نمایندگی آمریکا.
سند شماره (153)
به: یکم تاریخ: 18 /6 /35
از: نیویورک شماره: 52
تلگرافات وارده
تیمسار قائم‌مقام ریاست معظم ساواک ساعت 12 روز 18 /6 /35 جناب آقای ژرژ بوش ریاست سرویس به اتفاق آقای آلن ولف مدیرکل اداره عملیات سرویس در بیمارستان والتررید حضور یافت و مدت نیم ساعت از تیمسار معظم ساواک عیادت به عمل آورده‌اند. کیومرث
گیرنده: مدیریت کل اداره دوم و آقای علی محیط
سند شماره ( 154 )
به: مدیریت کل اداره یکم (تشریفات) تاریخ: 23 /8 /53
از: اداره کل ششم شماره: 31193 /623
درباره: هدایا
بازگشت به نامه شماره 429 /15 ـ 12 /8 /53 26 قلم هدایای انتخابی تیمسار ریاست معظم سازمان اطلاعات و امنیت کشور از صنایع دستی دریافت و به اداره موتوری دستور داده شد. با اولین وسیله به نمایندگی آمریکا و آقای رفیع‌زاده ارسال دارند.
مدیرکل اداره ششم ـ حیدری زنگنه
گیرنده: حوزه تیمسار ریاست ساواک جهت اطلاع و هرگونه اقدام مقتضی.
توضیحات سند:
1. فرهنگ عمید، تهران 1361، انتشارات امیرکبیر، ص 13462. صحیفه امام (ره) ، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1378، ج 2، ص 159
3. بختیاری، دکتر شهلا، مفاسد خاندان پهلوی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، صص 121 و 122