کنگره حزب توده
کنگره حزب توده
متن سند:
طبق اطلاع در تاریخ 15 /11 /30 سومین1 کنگره حزب منحله توده در کرج با حضور 180 نفر نمایندگان محلی شهرستانها تشکیل شده ابتدا رضوی2 کارمند خط شوسه که مسن تر از همه بوده کنگره را افتتاح سپس بزرگ علوی3 پرتو علوی4 رحیم نامور5 و محمد علی شریفی6 بزرگمهر قاضی زاده رجبی اکبر هاشوریان دکتر جودت به ریاست کنگره و رضا رادمنش رضا روستا ایرج اسکندری و دکتر مهندس کیانوری بعضویت افتخاری هیئت مدیره انتخاب و دو صندلی هم بنام سلیمان محسن اسکندری و دکتر تقی ارانی7 موسسین حزب خالی گزارده شده بود سپس اعتبار نامه ها مطرح شده و خلیل آذر نماینده کمیته حزب توده دیرگاه نسبت به اعتبارنامه احمد و مرتضی لنکرانی8 و حسین هلالی اعتراض نموده که پس از بحث و رسیدگی تصویب شده است بعد روسای کمیته های مختلفه گزارش فعالیتهای کمیته ها را قرائت نمودند در این موقع 25 نفر بنام شورای عالی کمیته مرکزی حزب توده و 11 نفر به عضویت کمیسیون تفتیش کل انتخاب شده اند.این کنگره 48 ساعت اول داشته و ضمنا دو سازمان به سازمانهای فعلی حزب توده اضافه شده اولی سازمان (اوموالیاخم) سازمانی که با افراد عملیات تیراندازی و نظامی را تعلیم می نماید.
دومی سازمان هلال احمر که وظیفه سازمان مزبور و تعلیم و تربیت پزشک و پرستار برای معالجه و مداوای مجروحین است.
در این کنگره دکتر رادمنش به سمت رهبری کل و محمد علی شریفی به دبیری مسئول کمیته مرکزی انتخاب شده اند و کنگره تصویب نموده و فرقه دمکرات آذربایجان شروع به فعالیت نماید و شورای متحده مرکزی و فرقه دمکرات آذربایجان کنگره خود را در 25 اسفند تشکیل دهند و پس از تشکیل کنگره شورای متحده حزب و فرقه را انتخاب کنند که اعضای کمیته مرکزی حزب توده.
شورای متحده مرکزی.
شورای اتحادیه دهقانان کمیته مرکزی جوانان و فرقه دمکرات در این شورا شرکت نمایند و محل تشکیل این شورا تهران باشد و دستور شورای مزبور را کلیه سازمانها اجرا نمایند و هم...
تصویب شده که روزنامه مردم ارکان رسمی کمیته مرکزی حزب توده و روزنامه ظفر ارکان رسمی شورای متحده و رزم ارکان سازمان جوانان و روزنامه زبان آذری یا ارکان رسمی فرقه دمکرات آذربایجان باشند.
توضیحات سند:
1 ـ کنگره سوم حزب توده : برگزاری این کنگره که به کنگره کرج مشهور شد همواره یکی از مسائل مورد مناقشه در تاریخ حزب بوده است، زیرا مصوبات آن مورد تایید شوروی قرار نگرفت و به همین علت هیچ گاه به رسمیت شناخته نشد رهبران حزب توده هم نه تنها در خاطرات خود، بلکه در اعترافات خویش نیز برگزاری کنگره سوم را منکر شده اند.نخستین کنگره حزب توده در 1323 و کنگره دوم آن در 1327 برگزار شد.
2 ـ رضوی : در حزب توده چندین نفر با نام رضوی عضویت داشته اند که از آن جمله می توان دکتر تقی رضوی، مهندس احمد رضوی، سید هدایت رضوی و مرتضی رضوی را نام برد.
به گمان بسیار رضوی مذکور در این سند، سید هدایت رضوی است که از فعالین قدیمی و عضو تشکیلات اجتماعیون ـ عامیون قزوین بود و از دوستان عبدالصمد کامبخش به شمار می رفت، او در 1310 ش به اتهام فعالیتهای کمونیستی دستگیر و زندانی شد و پس از شهریور 1320 از زندان آزاد و به حزب توده پیوست.
* 1 ـ برگرفته از اسناد ساواک 3 ـ (مجتبی) بزرگ علوی : وی فرزند ابوالحسن علوی و نوه حاج محمد صراف از رجال دوران مشروطیت بود که در 1283 ش.
در تهران بدنیا آمد.
تحصیلات ابتدایی را در مدارس فرهنگ و اقدسیه تهران پشت سر گذاشت و در 1302 برای تحصیل به آلمان رفت.
در همین دوران بواسطه پدر و برادرش مرتضی علوی با بسیاری از چهره های فرهنگی و سیاسی فعال در آن کشور آشنا شد که همین آشناییها زمینه ساز فعالیتهای بعدی او در ایران بود.
در 1307 به ایران بازگشت و با عنوان مترجمی و معلمی در شیراز و تهران مشغول به کار شد و پس از آشنایی با صادق هدایت در 1309 در کنار مجتبی مینوی و عبدالحسین نوشین گروه «ربعه) را تشکیل دادند که هر یک در رشته ای از فرهنگ و هنر ایران از نامداران و بنیانگذاران ادبیات نوین کشور بشمار می روند.
مجموعه «ایزان» که شامل سه داستان درباره هجوم اقوام خارجی به ایران بود و به قلم صادق هدایت (سایه مغول) بزرگ علوی (دیو) و شین پرتو (حمله اسکندر) که در 1310 انتشار یافت، حاصل همین دوران است.
نخستین کتاب مستقل بزرگ علوی به نام «بادسام» نیز در همین سال با کمک صادق هدایت توسط انتشارات شرق به چاپ رسید.
آشنایی بزرگ علوی با دکتر ارانی که به واسطه روابط پدر و برادرش با او سابقه ای طولانی داشت، پس از بازگشت ارانی به ایران در 1309 تاثیر بسزایی در آراء و اندیشه های او گذاشت، این آشنایی و همکاری پس از پیوستن ایرج اسکندری به آنان انتشار مجله «دنیا» را در پی داشت (بهمن 1312) که تا زمان توقیف نشریه دنیا در 1315 علوی در هیئت تحریریه آن بود و به همراه گروه 53 نفر در 1316 دستگیر و زندانی شد پس از شهریور 1320 و آزادی از زندان علوی به حزب توده پیوست و به عضویت کمیته مرکزی و کمیته ایالتی تهران درآمد.
علوی در 1321 «ورق پاره های زندان» و در 1323 «پنجاه و سه نفر» را که هر دو کتاب مجموعه یادداشتها و خاطرات او از دوران دستگیری و زندان است در غالب داستان منتشر کرد.
در کنگره اول حزب توده (1323) به نمایندگی از تهران حضور داشت و در کنگره دوم (1327) به عنوان عضو مشاور کمیته مرکزی انتخاب شد.
در 1332 برای شرکت در شورای جهانی صلح به پراک رفت که با وقوع کودتای 28 مرداد و دستگیری اعضای حزب توده، از همانجا به آلمان رفت و تا پایان عمر (1375) در آنجا زندگی کرد و به تحقیق و تدریس در دانشگاههای مختلف پرداخت.
پس از انقلاب اسلامی بزرگ علوی برای مدتی کوتاه به ایران آمد در این سفر کانون نویسندگان ایران از او دعوت کرد تا به عنوان یکی از بنیانگذاران ادبیات نوین ایران عضویت در کانون را بپذیرد، اما نپذیرفت و به آلمان بازگشت.
سالهای 1320 تا 1332، با وجود فعالیت سیاسی بزرگ علوی، دوران شکوفایی او به شمار می رود که مهمترین آثار ادبی خود را در همین زمان نوشت، چند بار به عنوان عضو ناظر و مشاور کمیته مرکزی حزب توده برگزیده شد، اما تقریبا پس از انشعاب فروتن و قاسمی فعالیت حزبی را کنار گذاشت و به تحقیق در تاریخ و ادبیات فارسی پرداخت.
وی در 28 بهمن 1375 در برلین درگذشت.
خاطرات او پس از مرگش به کوشش حمید احمدی توسط انتشارات باران در سوئد منتشر شد.
* 1 ـ برگرفته از خاطرات بزرگ علوی 4 ـ پرتو علوی : سید عبدالعلی علوی متخلص به «پرتو» (1359 ـ1281) وی فرزند سید محمد صرّاف و عموی بزرگ علوی بود که در تهران بدنیا آمد تحصیلات ابتدایی را در مدرسه اقدسیه تهران پشت سر گذاشت و همزمان با تحصیل در دارالمعلمین، آموختن دروس قدیمه را در مدرسه مروی و سپهسالار ادامه داد.
در 1300 شمسی ابتدا به عراق و سپس به مصر رفت و برای دو سال در جامع الازهر مصر تحصیلات خود در فلسفه قدیم را تکمیل کرد.
پس از آن برای دو سال در مدرسه کشاورزی برلین درس خواند.
پس از بازگشت به ایران ابتدا در وزارت دادگستری با سمت قضایی و سپس در اداره راه آهن مشغول به کار شد و از 1311 به تدریس ادبیات فارسی و زبان آلمانی در هنرسرای عالی پرداخت و پس از تشکیل حزب توده به آن پیوست وی از اعضای جمعیت ملی مبارزه با استعمار و عضو موثر انجمن کمک به دهقانان بود و برای مدتی کوتاه عضو شورای عالی حزب توده بود.
پس از کودتای 28 مرداد برای مدتی دستگیر شد و بعد از آزادی از فعالیت حزبی کناره گرفت و به تحقیق و تألیف در زمینه ادبیات و نیز ترجمه کتب از آلمانی و عربی همت گماشت وی در اردیبهشت 1359 چشم از جهان فرو بست.
* 1 ـ برگرفته از نخستین کنگره نویسندگان ایران، خاطرات بزرگ علوی، اسناد ساواک 5 ـ رحیم نامور : وی از یهودیان بهایی شده همدان بود که به حزب توده پیوست در 1322 نشریه شهباز را منتشر کرد که ارگان غیر رسمی حزب توده شد.
او یکی از اعضای هیئت سیاسی سه نفره جمعیت ملی مبارزه با استعمار بود و در سازماندهی اقلیت یهودی وابسته به حزب توده نقش بسزایی داشت.
پس از بهمن 1327 و غیرقانونی شدن فعالیت حزب توده برای مدتی دستگیر شد و بعد از آزاد شدن از زندان از راه کویت و عراق به شوروی گریخت و در پلنوم چهارم حزب توده (1336) حضور یافت.
پس از آن به لایپزیک رفت.
و با محمد عاصمی در انتشار نشریه «کاوه» همکاری کرد.
با تاسیس رادیوی «پیک ایران» در 1339 او یکی از اعضای هیئت تحریریه آن شد.
بعد از 15 خرداد 1342 تنها تحلیل حزب توده درباره قیام امام خمینی را رحیم نامور نوشت و با عنوان «اسلام و نهضت رهایی بخش میهن ما» در نشریه دنیا منتشر کرد (تیر ماه 1344).
وی پس از انقلاب اسلامی به ایران بازگشت و در پلنوم هفدهم (1360) به عضویت کمیته مرکزی انتخاب شد، اما با دستگیری سران حزب توده (1362) دوباره به شوروی گریخت و مسئولیت واحد حزبی در افغانستان را برعهده گرفت و پس از تشکیل کنفرانس ملی در کابل (1365) با انتشار نامه افشاگرانه ای به کمیته مرکزی (مهر 1365) زمینه ساز گسترش اختلافها و تقویت «جنبش اعتراضی» برعلیه رهبری حزب توده در خارج کشور شد.
او بجز روزنامه نگاری در زمینه تالیف و ترجمه آثار ادبی و تاریخی نیز فعالیت داشت و در 1366 درکابل چشم از جهان فرو بست.
* 1 ـ برگرفته از خاطرات ایرج اسکندری، خاطرات نورالدین کیانوری، اسناد ساواک.
6 ـ محمد علی شریفی : وی از کمونیستهای قدیمی و تحصیل کردگان «کوتو» بود پس از تشکیل «انجمن فرهنگ» در رشت به عضویت آن درآمد و در 1310 ش به اتهام فعالیتهای کمونیستی دستگیر و برای مدتی زندانی شد، اما پس از آزادی به فعالیتهای خود ادامه داد و برای مرتبه ای دیگر در 1316 با گروه دکتر ارانی بازداشت و تا 1320 زندانی شد.
بعد از آزادی در جلسه موسسان حزب توده شرکت داشت و تا 1320 زندانی شد.
بعد از آزادی در جلسه موسسان حزب توده شرکت داشت و در کنگره اول حزب توده (1323) به نمایندگی از سمنان حضور یافت و تا 1327 عضو کمیته مرکزی حزب بود.
در این سال دوباره دستگیر و زندانی شد، و در 1329 از زندان آزاد شده به بندرگز رفت و در آنجا به فعالیت پرداخت، در کنگره سوم حزب (1330) به عضویت شورای عالی حزب توده پذیرفته شد و تا کودتای 1328 در این سمت باقی ماند.
از سرنوشت او بعد از کودتای 28 مرداد آگاهی چندانی در دست نیست.
* 2 ـ برگرفته از اسناد ساواک، و سیر کمونیزم در ایران.
7 ـ دکتر تقی ارانی : رهبر گروه 53 نفر وی در 1281 شمسی در تبریز پا به عرصه گیتی گذارد تحصیلات ابتدایی را در مدرسه شرف تهران و دارالفنون به پایان رسانید پس از آن در سال 1301 ش با استفاده از بورس دولتی به آلمان رفت.
در آنجا با مرتضی علوی برادر بزرگ علوی آشنا شد و با وی در انتشار نشریه ستاره سرخ همکاری کرد.
پس از اتمام تحصیلات عالیه در رشته فیزیک در سال 1309 به ایران بازگشت و تا سال 1315 در وزارت جنگ مشغول به کار شد.
دکتر ارانی در سال 1312 مجله دنیا را منتشر کرد و در ضمن آن به تبلیغ مرام کمونیستی پرداخت.
وی مقالات تئوریک خود را با اسامی مستعار «احمد قاضی» و «جمشید» منتشر می کرد.
در سال 1314 با ممنوع شدن صاحبان مشاغل دولتی از انتشار مجله نشریه دنیا نیز توقیف شد.
در سال 1316 گروه پنجاه و سه نفر به اتهام فعالیتهای کمونیستی دستگیر شدند و دکتر ارانی به ده سال زندان محکوم شد.
او در 1318 شمسی به مرگی مشکوک (در سن 37 سالگی) در زندان درگذشت.
عده ای از بازماندگان گروه 53 نفر پس از شهریور 1320 و آزادی از زندان، حزب توده ایران را تشکیل دادند.
8 ـ احمد [و] مرتضی لنکرانی ـ نک به پی نوشت سند شماره 8