پرداختن به ماهیت رژیم شاهنشاهی در ایران، یکی از وظایف اصلی تاریخ‌نگاری است تا کسانی که در انقلاب اسلامی به دنیا آمده‌اند و یا در گستره آینده پای به عرصه وجود می‌گذارند و با اقدامات مثبت و بنیادین خود، ایران اسلامی را سرافرازتر از همیشه، در جغرافیای سیاسی جهان تثبیت می‌کنند، به اهمیت و ارزش کاری که نسل انقلاب در ریشه‌کنی فساد و تباهی و زمینه‌سازی برای حرکت عظیم ملی انجام داده‌اند پی ببرند و با غنیمت دانستن این همه، بر افق‌های روشن آینده بنگرند و با پشتیبانی از ارزش‌های اصیل در انقلاب اسلامی - که به پندارها و باورهای دینی، ارج نهاده - و با حاکم کردن فرهنگ خداجویی بر کلیه حرکات خویش، قدرتمندانه در صحنه قطع وابستگی از استکبار و استعباد و امپریالیسم جهانخوار، حضور یابند و این وابستگی‌ها را در هر صحنه یا جهتی که باشد اعم از سیاسی، اقتصادی و یا فرهنگی درهم بشکنند و همچنان که نسل انقلاب اسلامی با تکیه بر اصالت خویش توانست رژیم شاهنشاهی را از بیخ و بن بر کند و بر منافع قدرتمندان حاکم بر سرنوشت ایرانیان ضربات کاری و اساسی وارد کند، و با دست خالی و اتکا به وعده‌های الهی، پیروزی عظیم و درخشان انقلاب اسلامی را رقم زند؛ سازندگان فردای ایران اسلامی، نیز باید بی‌هیچ هراس از آنچه اتفاق می‌افتد، با خودباوری و حرکتی پردوام و بی‌وقفه منابع ملی خویش را دریافته، به حرکت بزرگ خویش جهت دهند.
بر این اساس، ارزیابی رژیم شاهنشاهی یکی از وظایف ماست، و در این میان پرده‌برداری از برخی حرکات رژیم شاه در راستای آگاه‌سازی مردم از ماهیت آن رفتارهای نکته‌ای مهم و در خور توجه است.
یکی از مهمترین وقایع در دوران پهلوی، برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله است که در این کتاب به چاپ و انتشار اسناد آن اقدام شده است تا فرهیختگان فرهنگ و ادب و مورخان متعهد و انقلابی کشور، خود با نگرشی که در عمق این اسناد می‌نمایند، و هر کدام از آن دنیائی از معانی را در خود دارد و طبعاً راهگشای افراد پژوهشگر خواهد بود، بتوانند در صحنه ثبت حقیقی و مستند تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم، گامی مثبت و مؤثر بردارند.
فرهنگ‌سازی
هدف اصلی جشن در حالی که بسیاری از مردم ایران در فقر و گرسنگی بسر می‌بردند و با پریشان‌حالی در روستاها و حاشیه شهرها در زندگانی خویش چون مردگان بودند، میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری برای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی و تبلیغات گسترده شبانه‌روزی براساس چه هدفی می‌توانست باشد؟ و چرا رژیم شاه، تدارک آن را دید، و بی‌پروا از انتقادات، به آن پرداخت؟ ساختن فرهنگ مردم و جهت‌دهی به دیدگاه آنان در راستای حمایت از رژیم شاهنشاهی هدف اصلی بود که در سخنان شاه و دیگر دست‌اندرکاران می‌خوانیم. شاه در سال ۱۳۴۹ طی سخنانی، زنده کردن افتخارات ایران را هدف اصلی ذکر می‌کند که ادامه حیات ملی را از راه بقای شاهنشاهی ایران می‌داند.
او چنین می‌گوید:
"شورایی که مسئولیت برگزاری این جشن را بر عهده دارد، دارای وظیفه خطیری است. زیرا کاری بی‌سابقه و بزرگ در پیش دارد، گمان می‌کنم امروز کمتر ملتی در دنیا باشد که از لحاظ تاریخی و ملی امکان برپا کردن چنین جشنی را داشته باشد. این تجلیل در واقع تجلیل از اساس ملیت و تمدن و مفاخر ما می‌باشد و در راه زنده کردن افتخارات ایران، هر قدر بیشتر کوشش بشود، ارزش دارد. وظیفه‌ای که ما در نظر داریم این است که بر میراث فرهنگ چندساله خود و اصلاحات اجتماعی و اقتصادی که لازمه ترقی و رفاه ملت است، بیفزاییم. ما در طی قرون متمادی به رسالت همیشگی خود وفادار مانده و این هدف را تعقیب کرده‌ایم که از آمیختن ترقیات مادی عصر خود با میراث معنوی گذشته خویش ترکیب معتبر و باارزشی پدید آوریم."
براساس همین منظور و با همین هدف اساسی است که اکنون کشور من خود را برای برگزاری مراسم جشن دوهزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران آماده می‌کند و منظور از برگزاری این یادبود آن است که ادامه حیات وحدت ملی ما از راه بقای شاهنشاهی ایران و نیز سهم مؤثر ساکنان این سرزمین باستانی در تمدن جهانی در رشته‌های مختلف علوم، ادبیات، فلسفه و هنر برای جهانیان روشن شود و فرصتی وجود آید." (سخنرانی شاه در تاریخ 30 / 7 / 49)
همچنین از زبان مردم ایران، در هدف چنین جشنی در یکی از اسناد این‌گونه آمده است:
"ملت ایران به منظور سپاس از آسایش و امنیتی که در گرو اجرای اصول انقلاب مقدس شاه و ملت و رهبری خردمندانه شاهنشاه آریامهر دست آورده است و به منظور زنده‌داشت افتخارات کهن ملی و بزرگداشت تاریخ شاهنشاهی ایران، پس از اعلام تاریخ برگزاری جشن بیست و پنجمین سده شاهنشاهی ایران کوشش و تلاشی ارزشمند آغاز کرده است تا جشن بزرگ و ملی بنیادگذاری بیست و پنجمین سده شاهنشاهی باشکوه تمام برگزار شود."
آن چه از زبان ملت بیان گردیده، در حقیقت آرزویی است که برگزارکنندگان جشن در دل داشتند تا شاید جشن ۲۵۰۰ ساله به چنین نتایجی دست یابد و مردم در آن حضور داشته، با استقبال از آن به رژیم شاه توان بخشند؛ اما همان‌گونه که بعد نیز خواهیم دید، این هدف تنها در کاغذ و در میان چاپلوسان رژیم شاه اثر داشت و در میان مردم کمترین اثری نکرد و نتوانست جای خویش را در دل مردم ایران باز کند.
تقویت شاه‌دوستی از اهداف اساسی جشن شاهنشاهی ذکر شده است که در جای جای اسناد به چشم می‌خورد، هواداران رژیم شاهنشاهی که خود را بر سر سفره نعمت می‌دیدند، و برقراری آن تنعمات را در نظم حاکم بر جامعه به صورت شاهنشاهی ارزیابی می‌کردند، با جدیت به دنبال برگزاری مراسم مختلفی در زمینه‌های گوناگون بودند تا این سفره همچنان مستمر باقی بماند.
علت ایجاد طرح
در گزارش‌هایی که از اولین سال‌های شکل‌گیری فکر برگزاری جشن ۲۵۰۰ ساله می‌خوانیم، چنین مطالبی به چشم می‌خورد:
"نخستین بار است که جشن باشکوهی به مناسبت بنیاد شاهنشاهی ایران گرفته می‌شود و عظمت تمدن کهن بشر را نشان می‌دهد. از این رو همه مردم ایران در برگزاری آن، سهیم و شریک هستند و باید کاملاً به خصوصیات و ارزش جهانی این جشن آگاه شوند و برای برگزاری آن آماده گردند و به خوبی به سیر تاریخ ۲۵۰۰ ساله کشور خویش آشنا گردند و با برپا ساختن چنین جشنی، افتخارات کهن ملی خود را زنده بدارند و بر پایداری و استقلال میهن خویش بیفزایند و با برگزاری چنین جشن‌هایی بیش از پیش به هم نزدیک شوند و برای پیشرفت کشور و بهبود زندگی فردی و اجتماعی باهم تشریک مساعی نمایند."
برگزارکنندگان جشن و طراحان آن، آن چنان به آن امید بسته بودند که در یادداشت‌های خویش به حضور شاه، آرزو می‌کردند تا این جشن‌ها موجب استمرار حاکمیت سلطنت پهلوی شده و تخت‌جمشید یک مرکز دائمی برای تاجگذاری اخلاف شاه باشد. امیر همایون بوشهری در نامهای در تاریخ 27 / 10 / 1339 به شاه چنین نوشت:
"آرزو و استدعای شورای مرکزی از پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایونی این است که مراسم تاجگذاری ذات اقدس شهریاری مقارن جشن‌های ۲۵۰۰ ساله سلطنت ایران در تخت‌جمشید برگزار گردد و نیز آرزومند است که طبق فرمان مخصوصی مراسم تاجگذاری اخلاف اعلیحضرت همایون شاهنشاه نسلاً بعد نسل نیز در تخت‌جمشید برگزار گردد."
تلاش فرهنگیان وابسته در راستای فرهنگ‌سازی
نگاهی به قلم به دستانی که دور و بر خاندان پهلوی می‌گشتند، در این میان مهم است. آنان با جنب و جوش سنگین در جهت اهداف رژیم شاهنشاهی به کار و تلاش پرداختند و با نوشتن مقالات و کتب در دفاع از جشن به زعم خویش، مردم را با آن توجیه نمودند و کمیسیون‌های فرهنگی با عضویت اشخاصی چون سعید نفیسی، احسان یارشاطر و مهدی بیانی شکل گرفت و در رأس همه نیز شجاع‌الدین شفا قرار داشت. این افراد و مشابه آنان در گوشه و کنار، هر یک به سهم خویش فعالیتی را انجام داده‌اند که از آن جمله یارشاطر مسئولیت ارتباط با افراد آمریکایی را عهده‌دار شد.
دانشمند محترم آقای دکتر یارشاطر عضو شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
"در این موقع که برای تصدی کرسی ادبیات فارسی در دانشگاه کلمبیا عازم آمریکا هستید، بسیار خوشوقت و متشکر خواهم شد که ضمن خدمات فرهنگی ذی‌قیمت خودتان به امور مربوط به جشن دوهزار و پانصدمین سال بنیاد شاهنشاهی ایران در کشورهای متحده آمریکا نیز توجه مبذول داشته و از لحاظ مذاکره با دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و ارتباط با مقامات صلاحیتدار هر طور مصلحت مقتضی بدانید، بررسی و نحوه اقداماتی را که در این‌باره مناسب به نظر می‌رسد، معلوم فرمایید و نتیجه اقدامات و بررسی‌های خود را به استحضار شورای مرکزی برسانید تا با اطلاع از آنچه در کشورهای متحده ملاحظه و بررسی خواهید فرمود، هرگونه اقدام مناسب در این‌باره به عمل آید."
نایب رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
جواد بوشهری
بر همین اساس، برای آنکه علاوه بر درون مملکت، کشورهای خارجه نیز از این همه موهبت آگاه گردند! فرهنگ‌سازان رژیم پهلوی به اقدامات بین‌المللی دست زدند و با در هم آمیختن هنر، سعی و تلاش کردند تا مردم خارج از کشور نیز، به این عظمت آگاه گردند؛ لذا قراردادهای فراوانی بین دبیرخانه مرکزی جشن‌های شاهنشاهی با شرکت‌های داخلی و خارجی منعقد گردید که یکی از آنها را شجاع‌الدین شفا با استودیو "ایران فیلم" برای تهیه فیلم "تاریخچه زندگانی شاهنشاه" امضاء نموده است و نیز فیلم‌هایی چون "یک روز از زندگانی اعلی حضرت همایون شاهنشاهی" و عقد قرارداد بر تهیه فیلم دیگری به نام "ولادت مسعود والاحضرت همایون ولایتعهد" و چندین فیلم دیگر در داخل کشور از آن جمله است.
در خارج از کشور نیز با اروپاییان قراردادهای پردرآمدی بسته شده است. تهیه‌کنندگان فرانسوی قرار بوده فیلمی در باره کوروش بسازند و سوئیسی‌ها نیز از آثار هنری و تاریخی ایران فیلم تهیه کنند. و آن را در تلویزیون سوئیس به نمایش بگذارند:
وزارت محترم امور خارجه
عطف به نامه شماره 9530 / 8 / 31508 مورخ 21 / 10 / 46 متضمن گزارش سفارت شاهنشاهی ایران در برن راجع به هیئت فیلمبرداران سوئیسی که مبادرت به تهیه فیلم‌های رنگی از آثار تاریخی و هنری ایران نموده‌اند، به استحضار می‌رساند:
تمام مقدمات مسافرت آقای پیربارد و همراهانش برای تهیه فیلمی راجع به مدنیت پرافتخار ایران برای نمایش در تلویزیون سوئیس از طرف شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران فراهم شده و بر اثر اقدامات این شورا بوده که این مسافرت انجام گردیده است و به همین جهت شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران بسیار مسرور و خوشوقت است که این اقدام مفید و ارزنده برای معرفی آثار گران‌بهای فرهنگ ایران به مرحله عمل در آمده و آقای پیربارد و همراهانشان با رضایت خاطر کامل کار خودشان را انجام داده و از ایران رفته‌اند.
شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران مایل است یک کپی از فیلمی که تهیه و در برنامه تلویزیون سوئیس تحت عنوان "انسان در جستجوی گذشته خویش" به معرض نمایش گذاشته می‌شود، داشته باشد.
خواهشمند است که با مراجعه به سفارت شاهنشاهی ایران در برن تعیین بفرمایید که آیا تلویزیون سوئیس می‌تواند بعد از نمایش این فیلم در سوئیس یک کپی از آن را در دسترس شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران بگذارد یا خیر؟
هالیوود نیز در این میان نقش می‌یابد تا در فرهنگ‌سازی هنری، کاری شایسته و بایسته انجام دهد و با دریافت مبالغ کلان دستمزد رسمی و هزینه‌های غیررسمی، فیلمی درباره کوروش تهیه کند.
شورای مرکزی جشن در سال ۱۳۴۸ گزارش زیر را برای شاه ارسال می‌نماید.
پیشگاه مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر
جان‌نثار افتخار دارد: حسب‌الامر مطاع ملوکانه در مورد تهیه فیلم کوروش کبیر توضیحات زیر را به شرف عرض مبارک همایونی برساند:
در تاریخ نوزدهم تیر ماه ۱۳۴۸ از طرف وزارت دربار شاهنشاهی، آقای علی ایثاری را به منظور مذاکره درباره تهیه فیلم کوروش کبیر به چاکر معرفی نمودند.
پس از مذاکرات لازمه تلگرافی متضمن شروط تهیه فیلم با نظر چاکر به آقای ژرژانگلند مقیم هالیود مخابره گردید و ایشان شروط پیشنهادی را به طور کلی قبول نمودند.
با تقدیم پنج برگ فتوکپی معرفی‌نامه آقای ایثاری و پیشنهادات مشارالیه و تلگراف مبادله شده با آقای ژرژانگلند با پرداخت کلیه هزینه رفت و آمد و توقف در ایران دعوت شوند تا طبق مفاد تلگراف مبادله شده با کسب اجازه از پیشگاه مبارک برای عقد قرارداد تصمیم قطعی اتخاذ شود. ضمناً به شرف عرض می‌رساند: بانک ملی ایران حاضر شده ۱۵۰ میلیون ریال با تضمین بانکی برای هزینه فیلمبرداری در ایران به آنها وام بدهند و تصور می‌رود سایر بانک‌ها نیز در حدود یک صد میلیون ریال با گرفتن تضمین بانکی به آنها وام خواهند داد.
جشن شاهنشاهی ایران نیز هزینه توقف هنرپیشه‌گان و مأمورین آنها را که به ایران می‌آیند، خواهند پرداخت و همچنین سوار و سرباز مورد احتیاج را به وسیله ستاد بزرگ ارتشتاران در اختیار آنها قرار می‌دهد و هر مبلغ از این بابت خرج شود، جزء سرمایه‌گذاری جشن شاهنشاهی محسوب و در عایدات فیلم سهیم خواهد بود.
استدعا دارد اوامر مبارک شاهانه شرف صدور یابد.
جان نثار - جواد بوشهری
مطبوعات جهان دمکراتیک! یکی پس از دیگری به ثناگویی از شاه خردمند می‌پردازند تا از خوان گسترده چپاول ثروت ملی ایران، چیزی به آنان نیز برسد. در این میان یکی از مطبوعات سوئد در سرمقاله خود چنین می‌نویسد:
سرمقاله روزنامه سرنسکا داگبلادت مهمترین روزنامه یومیه سوئد
خداحافظ شاه
در ضیافت مجللی که یکشنبه شب از طرف رئیس دولت سوئد به افتخار شاهنشاه داده شد، آقای ارلاند نخست‌وزیر به توجه شخصی خاص شاهنشاه به همه مسائل و امورکه طبعاً مستلزم توسعه روزافزون فعالیت‌های معظم‌له است، اشاره کرد. این نکته‌ای است که همه کسانی که با "شاه" ایران تماس پیدا کرده‌اند، درباره آن، هم داستانند. در هر جا که شاهنشاه ایران رفته‌اند، همین نظر درباره وسعت اطلاعات معظم‌له و روش واقع‌بینانه و منطقی شاهنشاه در مورد کلیه امور و مسایلی که با آن در طول این سفر مواجه شدند در کسانی که با شاهنشاه تماس گرفته‌اند، به وجود آمده است.
در طول چند سال اخیر مطبوعات جهانی توجه خاص به شاهنشاه ایران نشان داده و از ایشان بسیار سخن گفته‌اند ولی تا حد زیادی این توجه مربوط به زندگانی شخصی و خصوصی شاه بوده است. بدین جهت برای دوستان ایران، مایه دلگرمی و خوشوقتی بسیار است که ببینند پادشاه ایران در سفر خود به کشور سوئد برای خویش احترام و تحسین همه‌جانبه و عمومی را در هر جا که رفته از نظر احاطه خود به مسائل و حس مسئولیت شدید در مقابل منافع کشور خویش جلب کرده است. ولی وی فقط توجه و احترام عمومی را جلب نکرده بلکه با رفتار آزادمنشانه و دور از تظاهر و با احتراز هرگونه تصنع و کلمات پرطمطراق و خشک توانسته است در طول دیدار خود از سوئد، برای خویش محبوبیت خاصی در قلوب مردم تحصیل کند. این محبوبیت را می‌توان بی‌تردید چنین توجیه کرد که شاه با شهامت همواره خود را مافوق مقررات و تشریفات نگاه داشته و به صورتی که هرگز پیش از آن انتظار نمی‌رفت صمیمی و طبیعی بوده است.
مؤسسه ایتالیایی خاور دور نیز به یادبود "جشن‌های 2500 ساله" مسابقه‌ای را برگزار می‌کند. تا نشان دهد که مسئله حمایت از رژیم‌های دمکراتیک! نه تنها یک شعار نیست که یک واقعیت در جهان غرب است!
مسابقه بین‌المللی
یادبود جشن ۲۵۰۰ ساله تأسیس شاهنشاهی ایران
یادبود کوروش کبیر
مؤسسه ایتالیایی خاور دور خاورمیانه (ISMEO) به یادبود جشن‌هایی که به افتخار کوروش کبیر به مناسبت ۲۵۰۰ سال تأسیس شاهنشاهی ایران برگزار می‌شود، مسابقه‌ای برای نگارش مقاله طبع نشده‌ای راجع به موضوع زیر مقرر داشته: "پیدایش امپراطوری هخامنشی و تأثیر آن در مذهب و تاریخ و هنر و نفوذ آن در آیین سلطنت و کشورداری سایر امپراطورها (مخصوصاً ولی نه به طور انحصاری، درکشورهای سواحل مدیترانه)" این مقاله ولو این که منحصر به ذکر مثال‌ها و توضیح بعضی از جنبه‌های خاص موضوع مزبور باشد، باید در مورد مطالعات راجع به ایران اطلاعات تازه و سودمند و مؤثری داشته باشد.
مقالات ارسالی باید به زبان‌های ایتالیایی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی بوده و در پنج نسخه ماشین‌شده، تهیه و قبل از تاریخ ۳۱ دسامبر ۱۹۶۲ به وسیله پست سفارشی به مؤسسه ایتالیایی خاور دور خاورمیانه شماره ۲۴۸ خیابان مارولانا در شهر رم واصل گردد.
مؤسسه جایزه‌ای به مبلغ ۳۵۰۰ دلار آمریکایی به برنده مسابقه بنابر تصمیم هیئت ممتحنه خاص خواهد پرداخت و حق طبع و انتشار آن را نیز برای خود محفوظ می‌دارد.
هیئتی که از طرف مؤسسه مزبور برای این کار تعیین می‌شود مرکب از پنج عضو (سه نفر ایتالیایی و دو نفر غیر ایتالیایی) خواهد بود.
از محققینی که مایلند در این مسابقه شرکت کنند، متمنی است مستقیماً با مؤسسه تماس حاصل نمایند.
از میان آلمانی‌ها نیز فردی به نام پروفسور لوشای، باستان‌شناس آلمانی به ایران عزیمت نمود تا با ساخت ماکت پلاستیکی تخت‌جمشید و اهدای آن از طرف رئیس جمهوری آلمان به دولت شاهنشاهی و دریافت هدایای شاهانه به صف دعاگویان رژیم شاه بپیوندد.
پروفسور هینینگ نیز تهیه کتابی را درباره زبان خوارزمی در برنامه خویش گذاشت تا جشن‌های ۲۵۰۰ ساله او را نیز فراموش نکند.
و دو عضو فرانسوی مؤسسه (له نول لیترر) میهمان جشن‌ها شدند.
متخصصان تهیه فیلم‌های مستند و غیرمستند از گوشه و کنار جهان با دریافت خبر مرحمت‌های شاهانه راهی ایران شدند و با واسطه‌گری وابستگان به دربار به مسئولین شورای مرکزی جشن‌ها دست یافتند و در خوش‌خدمتی به فرهنگ شاهنشاهی، از یکدیگر سبقت گرفتند. به نمونه‌ای از آن از ایتالیا توجه فرمایید:
جناب آقای فریدون توللی رئیس محترم اداره باستان‌شناسی فارسی
و بنگاه علمی تخت‌جمشید و پاسارگاد
بانو پروین انصاری (زرینه) که از ۹ سال پیش یک مؤسسه کارهای سینمایی را در رم اداره می‌کند، طبق قراردادی که با شرکت فیلمبرداری ایتالیایی (Corora Cinonatografica) که متخصص تهیه فیلم‌های مستند است، به ایران آمده‌اند و در صدد تهیه و نمایش مطالب مربوط به تخت‌جمشید و شاهنشاهی ایران هستند و برای جلب نظر و همکاری شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی به این شورا مراجعه نموده‌اند و تا چند روز دیگر به فارس عزیمت خواهند نمود. بسیار متشکر خواهم شد در صورت مراجعه راهنمایی و کمک‌های لازمه را در انجام منظور با مشارالیها معمول فرمایید.
البته ضروری است تا توجه به این نکته نیز داده شود که رسانه‌های دیگر غربی که نتوانستند از این خوان نعمت بهره‌ای ببرند، در جریان برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله به تبلیغات منفی و گسترده‌ای علیه جشن دست یازیدند که انگیزه آنان نه دلسوزی برای ملت ایران و نه مخالفت با رژیم شاهنشاهی، که محرومیت از بهره‌برداری خویش بود. به هر حال هر چند این خوان گسترده بود لیکن غربی‌های نویسنده و فیلم‌ساز بسیار بیش از آن بودند که بتوان از همه آنان پذیرایی کرد و طبعاً برخی از آنان ناراضی شده، با پنهان کردن انگیزه و اهداف اصلی خویش، به مخالفت با جشن‌ها پرداختند و لذا حساب آنان از مردم و دیگر گروه‌های داخل مملکت خصوصاً روحانیت که براساس تضاد اعتقادی و فرهنگی جشن را نپذیرفتند، جداست.
به هر تقدیر رژیم شاهنشاهی با مخارج فراوان در سراسر جهان به اقداماتی دست زد که از جمله می‌توان به کمیته‌های کوروش کبیر اشاره کرد که با تطمیع یا در رودربایستی قرار دادن برخی از سران کشورها تشکیل شد که البته تنها مصرف داخل داشت و در افکار عمومی جهانیان تأثیر چندانی نگذاشت و در داخل نیز جز بی‌اعتباری برای رژیم شاه ارزش دیگری نیفزود.
مبارزه با فرهنگ اسلامی
اینکه کوروش یک پادشاه عادل بود یا خیر؟ بحثی است تاریخی که باید به آن در جای خویش پرداخت. اما هر چه بود، دست‌اندرکاران رژیم شاهنشاهی با مطرح کردن او و برخی پادشاهان باستانی ایران، در صدد مبارزه با فرهنگ اسلامی بودند چیزی که از دید تیزبینان مخفی نماند و لذا با افشای آن توسط روشنفکرانی چون حضرت امام خمینی (ره) خنثی شد.
اینک که به اسناد آن زمان می‌نگریم، در‌می‌یابیم که برنامه‌ریزان جشن حتی برای از بین بردن اسامی فرزندان مسلمان نیز اقدام کرده بودند تا با دادن اسامی جدید ایرانی، نامهای اسلامی را به تدریج از بین ببرند و با چاپ کتابی از اسامی ایران باستان، و توزیع آن در روستاهای کشور، روستاییان مسلمان را تحت تأثیر قرار داده و به این فرهنگ جدید علاقه‌مند نمایند و به تدریج در باورهای شاهنشاهی ذوب کنند و ذره ذره، و به صورت یک حرکت تدریجی و با گذشت یک نسل از جشن‌های شاهنشاهی، جامعه را به طور کامل در اختیار فرهنگ شاهنشاهی قرار دهند که دیگر حتی از اسامی اسلامی نیز خبری نباشد. و این کار را "نام نیکو نهادن بر فرزندان" نامیدند. تا در روحیه و سرنوشت افراد تأثیر بگذارند. و سپاه دانش نیز مأمور این امر می‌شود تا در ترویج این فرهنگ اقدام کند.
"جناب آقای والی‌زاده مدیر کل محترم سپاه دانش
به طوری که استحضار دارند نام و نام خانوادگی هر فرد تا حد زیادی می‌تواند در روحیه و حتی سرنوشت او مؤثر واقع شود ولی با وجود اهمیت این موضوع غالب کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
چون یکی از هدف‌های پراهمیت شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران زنده گرداندن آداب و رسوم و مظاهر ملی ایران کهن است و نام نیکو بر فرزندان نهادن از سنن پسندیده این کشور باستانی است، لهذا نسبت به تهیه و چاپ مجموعه‌ای از اسامی ایرانی اقدام شده تا از این راه نیز از مفاخر ملی ایران تجلیل شود، دو جلد ازآن برای مطالعه ایفاد می‌شود.
چون نظر شورای مرکزی این است که در انتخاب نام نوزادان بعد از این مخصوصاً در مناطق روستایی از این مجموعه استفاده شود، تعداد کافی از طریق استانداری و فرمانداری‌ها به ادارات آمار شهرستان‌ها ارسال گردید که به شعب در بخش‌ها توزیع شود، تعدادی نیز از طریق اداره کل سپاه بهداشت در اختیار پایگاه‌های آن سپاه و ادارات آموزش و پرورش شهرستان‌ها برای توزیع بین سپاهیان دانش که در اقصی نقاط کشور مشغول خدمت هستند، گذاشته می‌شود تا در ضمن اینکه به اجرای اوامر و افکار عالیه شاهنشاه آریامهر اشتغال دارند، همکاری بسیار نزدیک خود را نیز در پیشرفت هدف‌های شورای مرکزی جشن شاهنشاهی نشان دهند.
مجموعه نامهای ایرانی در مراکز مذکور نگهداری می‌شود و پدران و مادران در روستاها موقع نام‌گذاری نوزادان خود مورد استفاده قرار می‌دهند. امیدوار است که برای انجام این منظور مراتب از طرف آن سازمان نیز تأیید و تعقیب شود. ک"
از طرف نایب رئیس شورای مرکزی
جشن شاهنشاهی ایران
محمد معزی
اما تمامی این حرکات، از سوی مردم مسلمان ایران خنثی می‌گردد و ملت ایران که فرهنگ اسلامی را با خون و جان خود عجین می‌دیدند، بدون توجه به توصیه‌های رژیم شاهنشاهی همچنان بر فرهنگ اسلامی و اصیل خویش پای می‌فشردند و سخنرانی‌ها و مطالب گفته شده در کلاس‌های درس تاریخ و جغرافیا نیز تأثیر نداشت چرا که بسیاری از معلمان که خود از متدینین به اسلام بودند، این حرکات را نپذیرفته، خود به تبلیغ علیه جشن و یا سکوت در برابر آن برگزار کردند.
صورت مجلس
طبق دعوت قبلی در ساعت ۴ بعدازظهر روز شنبه دهم آذر ماه ۴۱ با حضور امضاء‌کنندگان زیر اولین جلسه شورای فرهنگی جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران در محل اداره فرهنگ تشکیل گردید و تصمیماتی به شرح زیر اتخاذ شد:
1ـ چنین مقرر شد که از طرف اداره فرهنگ به کلیه دبیرستان‌ها و دبستان‌ها بخشنامه شود که آقایان دبیران تاریخ و جغرافیا در کلاس‌های مربوطه منظور از تشکیل جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران را جهت دانش‌آموزان تشریح نموده و کنفرانس‌های مفید و روشنی از طرف آقایان دبیران برای دانش‌آموزان داده شود و ضمناً دانش‌آموزان با اطلاعاتی که از کتب درسی و مطالب آقایان دبیران و آموزگاران به دست می‌آورند، مقالاتی تهیه و در ساعات تاریخ و جغرافیا برای سایر دانش‌آموزان قرائت شود و آقایان رؤسای دبیرستان‌ها و دبستان‌ها همه با هم گزارش اقدامات خود را جهت اطلاع اداره فرهنگ و شورای فرهنگی جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی این شهرستان‌ها ارسال دارند.
2ـ و نیز به کلیه دبیرستان‌ها و دبستان‌ها تأکید شود که از روی کتب درسی و اطلاعات تاریخی مربوط به کشور ایران نمایشنامه‌هایی ترتیب داده شود و دانش‌آموزان این نمایشنامه‌ها را در دبیرستان‌ها یا دبستان‌ها برای سایر دانش‌آموزان مدارس دیگر بر روی پرده و نمایش بیاورند که تاریخ ایران به صورت جشنی به دانش‌آموزان تفهیم و تلقین گردد.
3ـ و ضمناً چنین مقرر شد که با ارسال و تقدیم این صورتجلسه جهت استحضار شورای مرکزی جشن‌های دو هزار و پانصدمین ساله شاهنشاهی چنانچه مقالات و کنفرانس‌هایی و نمایشنامه‌هایی که در راه پیشرفت و اطلاعات فرهنگی شهرستان‌ها در اختیار داشته باشند، در جهت شورای فرهنگی جشن‌های دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی این شهرستان ارسال فرمایند.
4ـ نظر به اینکه بانک رهنی سرمایه کافی برای اجرای قسمتی از احتیاجات ساختمانی مورد نیاز جشن‌های شاهنشاهی در دست نداشت، طبق استدعای استاندار فارس که شخصاً به شرف عرض رسانده و مورد تصویب ذات اقدس همایونی قرار گرفته است، استدعا نموده بود که اجازه فرمایند وجوهی که بابت اسکان عشایر فارس در اختیار استاندار فارس گذارده شده و اکنون در خزانه‌داری موجود است، از طرف استاندار فارس به بانک رهنی قرض کوتاه مدت داده شود که به طور قرضه به اشخاص به مصرف رفع احتیاجات ساختمانی جشن برسد و با اخطار قبلی که مدت آن از سه ماه بیشتر نخواهد بود، قسمتی و یا تمام مبلغ ودیعه هر زمان برای مصرف اسکان عشایر مورد احتیاج قرارگیرد. بانک رهنی وجوه مأخوذه را مجدداً در اختیار استاندار فارس بگذارد. تصویب مجدد پیشنهاد استاندار فارس و صدور اوامر ملوکانه موکول به امر مبارک است. جلسه در ساعت ۵ / ۵ بعدازظهر خاتمه یافت.
رئیس شورای فرهنگی جشن‌های شاهنشاهی ایران در نیشابور، مسیح اشرافی
رئیس فرهنگ شهرستان نیشابور، محمد رئیسی
امضا: حسن ناصری، محمد شفیع قاری، محمد مهدی مهران
رونوشت برابر اصل است. آ"
صهیونیست‌ها و تجلیل از جشن شاهنشاهی
در جهت ریشه‌کن کردن اسلام، صهیونیست‌های حاکم بر اسرائیل، همواره تلاش کرده‌اند و از هر اقدامی که در این راستا صورت گیرد، بی‌تردید حمایت می‌کنند و در طول تاریخ حیات ننگین خویش، در صحنه بین‌المللی هر گاه، کوچک‌ترین اثری از آثار فرهنگی مشاهده کرده‌اند که به شکلی ضربه‌ای بر اسلام وارد می‌کند، به سرعت واکنش نشان داده و از آن حمایت کرده‌اند.
حمایت از نویسندگان و هنرمندان ضداسلامی در غرب و یا در کشورهای اسلامی، یکی از اهداف صهیونیست‌ها برای براندازی اسلام بوده است و لذا بی‌جا نیست اگر داود بن گورین در سال ۱۳۴۰ نطق مفصلی را درباره کوروش و تجلیل از او در بیت‌المقدس ایراد می‌کند و در آن با تکیه بر آیاتی از عهد عتیق، در جهت اهداف فرهنگی رژیم شاهنشاهی اقدام می‌کند.
" نطق داود بن گوریون
اورشلیم، / ۲۶ / مارس / ۱۹۶۱
کتاب آسمانی ما به صورتی که امروز در دسترس جهانیان است، با این دو شعر مهم ختم می‌شود:
"اکنون که اولین سال سلطنت کوروش پادشاه ایران است، کلام خدا که از زبان "جرمیاه" ادا شده است، قرین به انجام است. خداوند روح کوروش کبیر را به جنبش در آورد تا در سراسر قلمرو خود اعلام داشته و به رشته تحریر نیز در آورد و چنین گفت کوروش پادشاه ایران:
خداوند جهان، کلیه کشورهای کره زمین را به من داده و مرا موظف فرموده که در اورشلیم خانه‌ای برای او بنا کنم که در جودا می‌باشد. از شما بندگان او کدام در آنجا هستید؟ خداوند با او باشد و بگذارد به بهشت برود." (کتاب تواریخ ایام جلد دوم)
این امتیاز مخصوص و منحصر به فردی است که به یک فرمانروای غیریهودی داده شده است، مهمترین کتاب جهان با کلامی ختم شده است که در زمان ما نیز برای کلیه مردم معنی بخصوصی را دارد، با کلمه عبری و یا "سپورا" که معنی‌اش این است "جای او در بهشت باد"
هیچ فرمانروای بیگانه‌ای مانند کوروش چنین مورد تحسین قرار نگرفته است آن هم توسط یکی از بزرگترین پیامبران اسرائیل یعنی اشعیاء نبی که فصول ۴۵ و ۴۶ کتاب او چنین حاکی است:
"راجع به کوروش می‌فرماید او شبان من است و هر کار که میل من باشد، انجام می‌دهد حتی به اورشلیم می‌گوید ساخته شود و به معبد می‌گوید پی تو ریخته خواهد شد. خداوند به مسیح خود کوروش که دست راست او را گرفته‌ام، باطل را در مقابل او به زانو درآورم و کمر پادشاهان را سست خواهم کرد. دروازه‌های بزرگ آذین شده را در مقابل او باز می‌کنم و دروازه‌ها بسته نخواهد شد ..."
شرکت فعال زرتشتیان
زرتشتیان نیز مانند سایر اقلیت‌های مذهبی در جشن شاهنشاهی شرکت فعال داشتند زیرا رژیم پهلوی که به دنبال مطرح کردن دوره‌های تاریخی قبل از اسلام و درشت نمایی افراد و وقایع آن دوره در راستای کم رنگ نمودن و حذف تدریجی اسلام بود فضای مناسبی را تدارک دید تا زرتشتیان که دین آنان دین مطرح و رایح زمان کوروش بود در این جشن حضوری مستمر و قوی داشته باشند.
روزنامه روزانه جام جمشید ارگان پارسیان هندوستان که در بمبئی انتشار می‌یابد در شماره ۱۴ آوریل به قلم یکی از نویسندگان خود آقای دارووالا چنین نگاشته است:
نخستین کنگره زرتشتیان جهان
و جشن ۲۵۰۰ ساله بنیاد شاهنشاهی ایران
تصمیم انجمن زرتشتیان تهران برای شرکت در جشن ۲۵۰۰ ساله بنیاد شاهنشاهی هخامنشی ایران نه تنها مورد استقبال و موجب شادمانی زرتشتیان هندوستان می‌باشد، بلکه از هر جهت مورد علاقه زرتشتیان هندوستان در شرکت به این مراسم است.
مذهب زرتشت تنها کیش عالم‌گیر بود
نام ایرانی به هر جا مورد تکبیر بود
در کف ایرانیان یا دشنه و شمشیر بود
وانهمه شمشیرها بر دشمنانمان چیر بود
این پیغام از من ببر ای طوطی هندوستان
به گلی کز مرز ما رفته است در آن بوستان
گو مبر از یاد آن دیرینه عهد دوستان
گر بود ایران بهشت آیین دیاجا دوستان
"از استاد سعید نفیسی"
پس از دو هزار و پانصد سال است که هر صبح نوروز خورشید تابان شعاع درخشان خود را بر کاخ مجلل شاهنشاهان هخامنشی در کاخ آپادانا پرتوافکن داشته و آغاز سالی نوین را در ایران جاودان که یادآور تاریخ و فرهنگ با عظمت آن است اعلام می‌دارد:
با آنکه بیش از ۲۵ قرن از آن می‌گذرد و هنوز آپادانا همراه با نام کشور ایران جاویدان معرف مهد تمدن و آموزنده دانش و فرهنگ درخشان ایران به جهان است.
سال آینده برای ۲۵۰۰ سال تاریخ بنیاد شاهنشاهی هخامنشی جشن برگزار خواهد شد. در تاریخ هر کشور جدید در جهان چنین رقمی را باید یادگاری از طولانی‌ترین دوران تاریخی دانست.
هر کشوری روز اول سال خود را جشن می‌گیرد و آن را به نام نوروز می‌نامد ولی نوروز باستانی ایران در هنگام مقایسه جشنی است ممتاز و دلیل بارزی است بر این جشن جاویدان که زاده زندگانی ملی ایران بوده و به یک گذشته پرافتخار و تاریخی کهن سال بستگی دارد."
بی‌برنامگی در اجرای جشن‌ها
اما علیرغم همه آن تمهیدات و مقدمات و اهداف فراوانی که رژیم شاهنشاهی در خصوص برگزاری هر چه باشکوه‌تر جشن ۲۵۰۰ ساله در سر داشت، لختی و بی حرکتی در بدنه دستگاه رژیم شاهنشاهی، هر سال برگزاری این جشن را به سال بعد موکول کرد و هر چند در سال ۱۳۵۰ برگزار گردید. اما نگاهی به تاریخچه این جشن نشانگر بی‌برنامگی و سردرگمی برگزارکنندگان آن است جالب توجه است اگر بدانیم دستور اولیه برگزاری جشن در سال ۱۳۳۶ و در پی توصیه دوستان روانشناس آمریکایی شاه صادر شده است که در اولین گزارش برنامه‌ها در اسفند سال ۱۳۳۷ چنین می‌خوانیم:
در آذر ماه گذشته به فرمان مطاع شاهنشاه مقرر گردید به مناسبت فرا رسیدن دو هزار و پانصدمین سال سلطنت کوروش بزرگ که بنیانگذار وحدت ملی ایران بعد از دوران سلطنت مادها و پایه‌گذار شاهنشاهی ایران یعنی کهنسال‌ترین رژیم سلطنتی موجود و زنده تاریخ جهانی است، آیین یادبود این خاطره پرافتخار تاریخی، باشکوهی که شایسته شخصیت جهانی کوروش و شاهنشاهی باستان ایران باستانی است، برگزار گردد و از همان وقت حسب‌الامر ملوکانه وزرات دربار شاهنشاهی مسئول سرپرستی اجرای برنامه‌ها و مراسم شد.
البته در خصوص برنامه‌ریزی بر روی کاغذ، جشن‌های شاهنشاهی بهترین و دقیق‌ترین تشکیلات را سازماندهی کرد و با تشکیل شورای مرکزی جشن‌ها و تدوین مسئولیت هر یک از اعضا و همچنین تشکیل کمیسیون‌های مختلف برای تداوم کار، اقدامات خود را انجام داد اما همه اینها نقش بر کاغذ بود و ماهیت شرکت‌کنندگان در کمیسیون‌ها که جز برای بهره‌برداری هر چه بیشتر از این سفره گسترده هدفی نداشتند و طبعاً هر چه زمان طولانی‌تر می‌شد، می‌توانستند به تنعمات بیشتری دست یابند و همچنین عدم ایمان مردم به چنین جشنی، مانع از اجرای سریع آن شد اینک به تشکیلات وسیع و گسترده جشن توجه نمایید:
سازمان شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران و اسامی اعضای آن ذیلاً به شرف عرض می‌رسد:
(تحت سرپرستی عالیه اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران)
ا۔ حسین علاء وزیر دربار شاهنشاهی ورئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
۲- سناتور جواد بوشهری، رئیس کمیسیون مالی و نایب رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
٣- وزیر دارایی
۴- وزیر امور خارجه
۵- وزیر کشور
۶- وزیر فرهنگ
۷- وزیر پست و تلگراف و تلفن
۸- وزیر راه
9- استاندار فارس
۱۰- رئیس هنرهای زیبای کشور
۱۱- رئیس دانشگاه تهران
۱۲- سناتور سپهبد امان‌الله جهانبانی
۱۳- مدیرکل انتشارات و رادیو
۱۴- رئیس اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران
۱۵- رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور
۱۶- رئیس ژاندارمری کل کشور
۱۷- رئیس اداره تربیت بدنی
۱۸- رئیس شهربانی کل کشور
۱۹- شهردار تهران
۲۰- رئیس اداره کل باستان‌شناسی
۲۱- سناتور مطیع‌الدوله حجازی
۲۲- استاد سعید نفیسی
۲۳- دکتر رضا‌زاده شفق، استاد دانشگاه
۲۴- رئیس کل بانک مرکزی
۲۵- رئیس هیئت مدیره انجمن آثار ملی
۲۶- شجاع‌الدین شفا (دبیرکل) رایزن فرهنگی و سخنگوی دربار شاهنشاهی (دبیرکل شورای مرکزی)
۲۷- دکتر مهدی بیانی، مدیرکل کتابخانه ملی و کتابخانه سلطنتی منشی شورای مرکزی)
۲۹- مدیرعامل بنگاه ترجمه و نشر کتاب
۳۰- مدیرعامل جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران
۳۱- محمدتقی مصطفوی (مدیرکل سابق باستان‌شناسی)
۳۲- مدیرعامل بانک ساختمانی
۳۳- مدیرعامل بانک رهنی
۳۴- غلامرضا برزگر، ناظر دولت در بانک مرکزی (بازرس مالی شورای مرکزی)
(اسامی اعضای کمیسیون‌های هشتگانه شورای مرکزی)
۱- کمیسیون مالی
ا- سناتور جواد بوشهری
۲- مدیرعامل بنیاد پهلوی
۳- مدیرعامل شیر و خورشید سرخ ایران
۴- غلامرضا برزگر، بازرس مالی
۲- کمیسیون نظارت در اجرای برنامه‌ها
ا- سناتور سپهبد جهانبانی
۲- تیمسار سپهبد آق اولی رئیس بانک سپه و مدیرعامل انجمن آثار ملی
۳- دکتر رضا‌زاده شفق استاد دانشگاه
۴- غلامرضا برزگر بازرس مالی شورای مرکزی
٣- کمیسیون انتشارات
ا- رئیس اداره کل هنرهای زیبای کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۲- استاد نفیسی استاد دانشگاه
۳- رئیس اداره کل انتشارات ورادیو (یا نماینده تام‌الاختیار)
۴- کمیسیون فرهنگی
1- وزیر فرهنگ (با نماینده تام‌الاختیار)
۲- رئیس دانشگاه تهران (یا نماینده تام‌الاختیار)
٣- دکتر احسان یارشاطر مدیرعامل بنگاه ترجمه و نشر کتاب
۴- دکتر مهدی بیانی رئیس کتابخانه ملی و سلطنتی (منشی شورای مرکزی)
۵- سناتور مطیع‌الدوله حجازی
۵- کمیسیون هنری
1- رئیس اداره کل هنرهای زیبای کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۲- رئیس اداره باستان‌شناسی (یا نماینده تام‌الاختیار)
٣- وزیر پست و تلگراف و تلفن (یا نماینده تام الاختیار)
۴- محمدتقی مصطفوی مدیرکل سابق باستان‌شناسی
۶- کمیسیون تشریفات و پذیرائی
١- مدیرعامل بنیاد پهلوی (یا نماینده تام‌الاختیار)
٢- وزارت کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
٣- وزیر امور خارجه (یا نماینده تام‌الاختیار)
۴- وزیر دارائی (یا نماینده تام‌الاختیار)
۵- رئیس شهربانی کل کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۶- رئیس اداره اطلاعات و سازمان امنیت (یا نماینده تام‌الاختیار)
۷- رئیس دانشگاه تهران (یا نماینده تام‌الاختیار)
۸- رئیس ژاندارمری کل کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۹- شهردار تهران (یا نماینده تام‌الاختیار)
۷- کمیسیون ارتشی و ورزشی
1- سناتور سپهبد جهانبانی
۲- سپهبد آق اولی رئیس بانک سپه و مدیرعامل انجمن آثار ملی
۳- سپهبد عمیدی رئیس تربیت بدنی (یا نماینده تام‌الاختیار)
۴- رئیس شهربانی کل کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۵- رئیس اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران (یا نماینده تام‌الاختیار)
۸- کمیسیون ارتباطات
١- سناتور سپهبد جهانبانی
٢- وزیر راه (یا نماینده تام‌الاختیار)
۳- وزیر پست و تلگراف و تلفن (یا نماینده تام‌الاختیار)
۴- رئیس ژاندارمری کل کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۵- رئیس اداره مخابرات ارتش (یا نماینده تام‌الاختیار)
۶- فرمانده نیروی هوایی (یا نماینده تام‌الاختیار)
۷- رئیس هواپیمائی کل کشور (یا نماینده تام‌الاختیار)
۸- رئیس اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران (یا نماینده تام‌الاختیار)
ده‌ها جلسه، کمیسیون شورا که با برنامه‌ریزی دقیق و کارشناسانه، برگزار شد از کاغذ تجاوز نکرد و "اوامر ملوکانه" به اجرا در نیامد و دستور کار تشکیل و وظایف شورا و کمیته‌های جشن شاهنشاهی در مراکز استان‌ها و فرمانداری‌های کل و نمودار تشکیلاتی آن، کارساز نشد و دستگاه اداری شاه، با توجه به ماهیت آن، نتوانست کاری از پیش ببرد تا جایی که در سال ۱۳۴۹ نخست‌وزیر از شاه تقاضا کرد که دو سه سال این جشن به تأخیر بیفتد.
اینک به دو نامه یکی از نخست‌وزیر وقت و دیگری از حسین علاء در این خصوص توجه نمایید:
جناب آقای علاء وزیر دربار شاهنشاهی
عطف به نامه ۱۲۱۲ – 24 / 5 / 39 موضوع جشن دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی ایران به استحضار می‌رساند که از لحاظ وضعیت بودجه کشور و اینکه دستگاه‌های مربوطه به واسطه عدم وجود اعتبار مکفی نتوانسته‌اند خود را کاملاً مجهز و آماده نمایند، تصویب فرمودند که دو سه سالی مراسم جشن به تأخیر افتد. اوامر مبارک شاهانه در جلسه مورخه 29 / 5 / 1339 به اطلاع هیئت وزیران رسید.
"جناب آقای سرلشکر ضرغام وزیر محترم دارایی
روز چهارشنبه گذشته نامهای از طرف جناب آقای نخست‌وزیر درباره جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران به این جانب رسید، حاکی از اینکه بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاه مقرر فرموده‌اند از نظر وضع بودجه کلی کشور دو سه سالی مراسم جشن به تاخیر افتد. چون اجرای برنامه‌ای که برای عملیات امور مقدماتی جشن از طرف شورای مرکزی طرح و تنظیم شده، خود بخود دو سه سال خواهد کشید و از طرف دیگر با اعلام مؤکد برگزاری این جشن در داخله و خارجه و استقبالی که در همه جا از آن شده، وقفه و رکودی در این کار صلاح نیست، مراتب مجدداً توسط این جانب به طور مشروح به شرف عرض اقدس همایونی رسید و به پیشگاه مبارک توضیح داده شد که شورای مرکزی احتیاج به استفاده یک جا و آنی از مبلغ ۲۵ میلیون تومان اعتبار مورد تقاضا ندارد بلکه کافی است که با تأمین و تصویب این اعتبار کار خود را شروع کند و مبالغ مورد احتیاج به صورت تدریجی و به صورت ارقام دو سه میلیون تومانی در اختیار شورا گذاشته شود.
اعلیحضرت همایونی با این تقاضا موافقت و مقرر فرمودند که مراتب به همین صورت به استحضار اینجانب برسد و نظر مبارک ابلاغ گردد با توجه به مراتب مذکور در فوق و با اطمینان به علاقمندی خاص اینجانب در تأمین و تسهیل وسایل برگزاری این یادبود بزرگ ملی که از لحاظ تبلیغاتی و معنوی خصوص در سال حاضر خیلی مورد استفاده کشور و سلطنت ایران خواهد بود یقین دارم که جنابعالی هر چه زودتر در این‌باره اقدام و وسیله شروع کارهای شورا را فراهم خواهید فرمود. وزیر دربار شاهنشاهی و رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
حسین علاء
آنچه به عنوان عدم اختصاص بودجه در برنامه‌های فوق دیده می‌شود، تنها یکی از دلایل است که خود نیز به آن علت صورت گرفته که دستور پرداخت وجه در دستگاه‌های دولتی ایران، ماه‌ها به طول می‌انجامید تا جامه عمل بپوشد. اما مهم‌تر از آن بی‌همتی و بی‌توجهی دستگاه اداری به انجام کارها بوده است. سپهبد آق اولی در نامهای به تاریخ 9 / 12 / 40 این نکته را چنین ذکر می‌کند:
... بار دیگر توجه آن جناب را به این نکته معطوف می‌سازد که در منطقه فارس چنانچه مشاهده شده تاکنون هیچ کار مثبت و قابل ملاحظه‌ای صورت نگرفته و اگر امور مربوط به جشن‌های شاهنشاهی آن استان همچنان در حال رکود و بلاتکلیفی فعلی باقی بماند و از حالا اقدامات سریع و فعالیت‌های مداومی در زمینه پیشرفت کارهای این جشن تاریخی و ملی صورت نگیرد خاصه که فرصت‌های گذشته هم از دست رفته و باید به اسرع وقت جبران شود در آینده نتیجه‌ای جز تأسف و تأثر برای کشور شاهنشاهی و ملت ایران به بار نخواهد آورد.
بی‌برنامگی‌های رژیم شاه موجب شد که نزدیکترین دوستان شاه از این مسأله به تنگ آمده و با اصرار، تاریخ قطعی جشن را بخواهند تا بتوانند اقدامی اساسی در تحکیم روابط فیمابین بنمایند.
جناب آقای علاء وزیر محترم دربار و رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
رونوشت نامه شماره ۴۵۳ مورخ 27 / 4 / 41 جناب آقای قدس نخعی سفیرکبیر دولت شاهنشاهی در واشنگتن برای استحضار خاطر محترم لفاً تقدیم می‌گردد. استدعا دارد عیناً مفاد آن به شرف عرض بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاه برسد زیرا طبق مفاد نامه مزبور قبولی ریاست عالیه کمیته امریکایی از طرف پرزیدنت کندی منوط به تعیین تاریخ قطعی برگزاری جشن‌های شاهنشاهی گردیده است. یقین است قبولی ریاست عالیه جشن‌های شاهنشاهی در آمریکا از طرف معظم‌له موجب خواهد شد که در سایر کشورهای خارجه هم پادشاهان و رؤسای جمهور نیز این سمت را در کشور خود قبول فرمایند و همچنین موجب خواهد گردید که کمک‌های مؤثری در پیشرفت امور جشن‌های شاهنشاهی از طرف دولت و ملت آمریکا به عمل آید. استدعا دارد اوامر ملوکانه را در این‌باره ابلاغ فرمایید تا پاسخ جناب آقای قدس نخعی داده شود و چنانچه مقتضی بدانند، رونوشتی از نامه جناب آقای قدس نخعی را نیز برای استحضار جناب آقای نخست‌وزیر امر به ارسال فرمایند زیرا مرتباً از اکثر کشورهای خارجی درباره تاریخ قطعی برگزاری جشن‌ها از دفتر شورای مرکزی پرسش می‌نمایند و تقاضا دارند تاریخ قطعی برگزاری جشن‌های شاهنشاهی به آنان اعلام گردد.
نایب رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران
جواد بوشهری
هزینه‌های جشن شاهنشاهی
در راستای چنان هدفی و با در دست داشتن نهادی چون شورای مرکزی جشن شاهنشاهی چه میزان هزینه و بودجه مصرف گردید؟ صدها جلد پرونده موجود در دبیرخانه شورا، در خصوص امور مالی است که احصای همه آن کاری دشوار است اما با توجه به اینکه در پی برگزاری جشن، از داخل و خارج کشور تهاجم وسیعی علیه برگزارکنندگان نسبت به مخارج مسرفانه جشن صورت گرفت دستگاه رژیم شاهنشاهی سعی کرد تا اولاً این هزینه‌ها را بسیار کمتر از رقم واقعی جلوه دهد و ثانیاً آنها را برابر عظمت ایران باستان، بسیار کم‌ارزش تلقی کند.
علم، وزیر وقت دربار شاهنشاهی در مصاحبه با روزنامه‌ها کل هزینه جشن را ۱۳۴ میلیون تومان ذکر کرد (کیهان ۲ آبان ۱۳۵۰) و با افتخار از این هزینه به عنوان ارزش ملی یاد کرد.
اما نگاهی هر چند گذرا به اسناد باقیمانده از آن جشن، نشان می‌دهد که چنین مطلبی صحت ندارد.
در سال ۱۳۳۹ برآورد اولیه بودجهای که برای این کار در نظر گرفته شده، مبلغ ۲۵ میلیون تومان می‌باشد که در نامهای از سوی علاء وزیر دربار شاهنشاهی به این مطلب تؤکید نموده است.
جناب آقای نخست‌وزیر
به طوری که خاطر محترم مسبوق است، از مدت‌ها پیش وزارت دربار شاهنشاهی از طرف ذات اقدس ملوکانه، ماموریت تنظیم و اجرای برنامه وسیعی را برای اداره جشن‌های دوهزار و پانصدمین سال بنیاد شاهنشاهی ایران که حسب‌الدم باستانی کشور است، در سال ۴۲ با شکوه بسیار در داخله و خارجه کشور برگزار گردد بر عهده دارد و بدین منظور یک شورای مرکزی مرکب از آقایان وزرای دارایی و راه و فرهنگ و پست و تلگراف و تلفن و نمایندگان وزارت امورخارجه و وزارت کشور و ستاد بزرگ ارتشتاران و سازمان امنیت و دانشگاه تهران و هنرهای زیبا و اداره کل انتشارات و ادراه باستان‌شناسی و انجمن آثار ملی و عده زیادی از سایر ادارات و سازمان‌های کشور به طور هفتگی در روزهای سه‌شنبه در وزارت دربار شاهنشاهی تشکیل جلسه می‌دهد. برنامه کامل و نهایی کار این شورا که شامل هفت فصل و بیش از صد ماده است و در مدت چند ماه اخیر یکایک مواد آن در شوری مورد رسیدگی و تصویب قرار گرفته است، در ظرف دو روز به پیشگاه همایونی تقدیم و به محض تصویب یک نسخه از آن برای استحضار آن جناب فرستاده خواهد شد. برای اینکه در اجرای این برنامه وسیع تأخیری روی ندهد، از پیشگاه مبارک ملوکانه، استدعا شد که اجازه فرمایند بودجهای که با همراهی و مساعدت خاص و شایان تشکر جناب آقای وزیر دارایی به مبلغ دویست و پنجاه میلیون ریال برای این کار تأمین شده به صورت تدریجی و به اقساط جزء در اختیار شورای مرکزی جشن‌ها گذاشته شود که بتوان کارها را بلافاصله شروع کرد.
موافقت ذات اقدس همایونی با این استدعا موجب نامهای که رونوشت آن عیناً به ضمیمه خدمت آن جناب ارسال می‌شود، به جناب آقای وزیر دارایی ابلاغ گردید چون جناب آقای سناتور امیر همایون بوشهری عضو شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران و مسئول امور مالی جشن‌ها از طرف شورا معین شده‌اند که با آن جناب ملاقات نمایند و در این‌باره توضیحات کافی از طرف ایشان داده شده و تبادل نظر گردد.
مراتب بدین وسیله به اطلاع آن جناب می‌رسد که قبل از این ملاقات از جریان به طور کلی استحضار داشته باشند از همکاری و مساعدتی که در این‌باره خواهید فرمود صمیمانه تشکر می‌کنم. وزیر دربار شاهنشاهی و رئیس شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی
علاء
بودجه فوق به صورت تدریجی در اختیار شورا قرار گرفت در کنار آن سازمان‌های دیگر نیز وارد میدان شده و هر کدام از امکانات بیت‌المال و به اصطلاح به طور رایگان در اختیار جشن قرار دادند که رقم آن را باید بودجه نهایی جشن‌ها به حساب آورد. به طور نمونه برای ساختمان شهر نمونه یک میلیون متر مربع زمین از سوی بانک ساختمانی به طور مجانی در اختیار شورای جشن قرار گرفت:
پیشگاه مبارک بندگان اعلیحضرت همایون شاهنشاهی
حسب‌الامر مبارک دومین، گزارش مطالعات شورای مرکزی جشن‌های دو هزار و پانصد‌ساله شاهنشاهی ایران به شرف عرض مبارک می‌رسد تا در صورت امر مطاع مبارک برای اجرای آن شرف صدور یابد.
1- از اعتبار بیست و پنج میلیون تومان که حسب‌الامر مطاع مبارک مقرر گردید به طور قرضه در اختیار شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی ایران گذارده شود، تاکنون دو میلیون تومان آن از طرف وزارت دارایی پرداخت شده که بین ادارات و سازمان‌های مربوطه بایست قسمتی از بودجه تفصیلی که در تاریخ ۲۰ مرداد ۳۹ ضمن اولین گزارش خود به شرف عرض رسید و اوامر ملوکانه برای اجرای آن شرف صدور یافت، برای شروع به اجرای مصوبات پرداخت گردیده و قرار است یک میلیون تومان دیگر طبق امر مبارک به زودی از طرف وزارت دارایی در اختیار شورای مرکزی گذارده شود و بقیه قرضه مصوبه که معادل بر ۲۲ میلیون تومان است حسب‌الامر مطاع مبارک به جناب آقای نخست‌وزیر و وزیر دارایی ابلاغ گردید که در دو قسط مساوی در بودجه سنوات ۴۰ و ۴۱ منظور و پس از تصویب در اختیار شورای مرکزی گذارده شود. صدور اوامر اکید ملوکانه در این قسمت مورد استدعا است تا تأخیری در اجرای اوامر ملوکانه در برگزاری جشن در تاریخ مقرر حاصل نگردد.
۲- صدور اوامر ملوکانه در یقین و ابلاغ برگزاری جشن در اردیبهشت سال ۱۳۴۲ مورد استدعا است.
۳- موضوع ساختمان شهر کوچک و جدیدی در شهر شیراز طبق گزارش قبلی که به شرف عرض رسیده و اوامر ملوکانه در اجرای آن شرف صدور یافت، بانک ساختمانی در حدود هشتصد الی یک میلیون متر مربع در جوار محل تأسیس دانشگاه جدید شیراز مجاناً در اختیار شورای مرکزی خواهد گذارد و برای تحصیل اعتبار مورد نیاز جهت ساختمان دویست و پنجاه خانه در زمین مذکور بانک ساختمانی گزارشی تقدیم داشته که اجرای آن موکول به تصویب کمیسیون هم‌آهنگی وام‌های دولتی است تا بانک مرکزی بتواند استرداد اعتبار مزبور را که به ارز خارجی تحصیل خواهد شد، در عرض ده سال تضمین نماید.
حواله کردن مبالغ هنگفت در جای جای برنامه برگزاری جشن ۲۵۰۰ ساله در طی چهارده سال، نشانگر آن است که اسراف و تبذیر در مخارج از همان روزهای نخست شکل‌گیری این فکر، آغاز شده و همچنان ادامه داشته و سر به میلیاردها تومان می‌زند.
رقم‌های ریالی و دلاری که برای کارهای ریز و درشت جشن در نظر گرفته شده است، مجموعه‌ای را در دست ما قرار می‌دهد که محقق و پژوهشگر در نهایت به رقم قطعی این مخارج دست نمی‌یابد و هر چند شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی هزینه کل را یک میلیارد و سیصد و هشتاد میلیون تومان گزارش کرده است اما به نظر می‌رسد این رقم نیز بسیار کمتر از مخارج واقعی جشن است. حواله کردن رقم‌هایی از قبیل موارد زیر نشان می‌دهد که ارقام واقعی هزینه جشن به مراتب بیش از گزارش‌های رسمی است:
- 800 / 677 دلار برای برگزاری نمایشگاه ایران در شهر مونترال
- 000 / 590 دلار به مرکز صنایع ظریفه چکسلواکی
بخشش چند هزار دلاری به هر یک از نویسندگان غربی برای نگارش مطالبی در تجلیل از جشن
- پیش پرداخت تهیه سناریو فیلم کوروش کبیر به مبلغ 000 / 500 دلار
- ۳۵۰ عدد پلاک طلایی یادبود جشن‌های شاهنشاهی به قیمت هر کدام سیصد کرون با آرم بیست و پنجمین سده بنیانگذاری شاهنشاهی به تعداد 000 / 250 عدد به قیمت هر یک شصت کرون به یک شرکت سوئدی
برگزاری چندین کنفرانس تبلیغی در دانشگاه‌های آمریکا و اروپا با پرداخت کلیه هزینه‌ها
- مبلغ 5 / 1 میلیون تومان برای نور باران کردن شیراز
- شش میلیون تومان برای برنامه‌های سازمان تربیت بدنی در سال
- مبلغ 000 / 150 تومان برای تهیه لباس‌های سربازان هخامنشی در سال ۱۳۳۹ هزینه شده است .
قطعاً این مبلغ در سال ۱۳۵۰ به صدها برابر بالغ شده است زیرا هم سربازان دوران هخامنشی و هم سربازان ادوار مختلف ایران با لباس مخصوص رژه رفتند.
به هر تقدیر شما در اسناد، ارقام گوناگونی را در خصوص مخارج جشن ۲۵۰۰ ساله مشاهده خواهید کرد که بیانگر دست و دلبازی رژیم شاهنشاهی برای اثبات وجود ارتباط بین رژیم پهلوی و شاهنشاهی باستانی ایران است تا با برقراری این پل توجیه مناسبی برای ادامه بقای خود یابد و در این راه صرف هر مقدار از بیت‌المال جایز و روا شمرده شده است.
کمک‌های مردمی
از آنجا که این جشن باید با رنگ و بوی حضور مردم شکل می‌گرفت رژیم شاه به شهربانی مأموریت داد تا آنچه را که مردم با طیب خاطر! می‌پردازند، برای برگزاری جشن‌ها جمع‌آوری کند.
چون شرکت مردم در جشن می‌بایستی مشهود و ملموس می‌نمود و به خصوص کارناوال باید از کمک‌های خود مردم انجام پذیرد شهربانی کل کشور با تماس با اصناف مختلف ترتیب کار را به صورتی داد که هر صنفی یک قسمت از برنامه کارناوال را عهده‌دار گردد و مخارجی جداگانه برای جشن‌های شاهنشاهی با ضیق بودجه کنونی ایجاد نگردد.
نوشابه‌های الکلی، یکی از منابع درآمد جشن‌ها
سرانجام مشروع‌ترین مبنع درآمد برای جشن‌هایی با هدف ابقای شاهنشاهی نوشابه‌های الکلی بود که مقرر شد درآمدهای حاصله از نرخ اضافه بهای نوشابه‌های الکلی به مصرف جشن برسد.
جناب آقای نخست‌وزیر پیرونامه شماره ۱۵۵۰۵ – 22 / 5 / 39 متضمن طرح تصویب نامه اختصاصی نصف از اضافه درآمد غیر‌مستقیم سال ۱۳۳۹ حاصل، از پنج ریال اضافه نرخ نوشابه‌های الکلی برای مصارف جشن‌های دو هزار و پانصد ساله شاهنشاهی ایران به طوری که استحضار دارید، طرح مذکور در هیئت وزیران اصلاح و مقرر شد نصف درآمد فوق در بودجه کل کشور صرف شود و مراتب ضمن تصویب نامه شماره ۱۵۳۷۸ به تاریخ 29 / 5 / 39 ابلاغ گردید.
اینک جناب آقای علاء وزیر دربار شاهنشاهی ضمن مرقومه شماره ۱۲۱۷ – 5 / 6 / 39 اشعار فرموده‌اند پس از گزارشی که از طرف معظم‌له درباره لزوم تدریجی اعتبار به عرض اعلیحضرت همایون شاهنشاه رسانیده شد، ذات ملوکانه موافقت فرموده‌اند نصف درآمد مزبور کماکان به این امر اختصاص داده شود تا تدریجاً در اختیار شورای جشن‌ها گذارده شود. بنابراین با ارسال طرح تصویب نامه اصلاحی متمنی است مقرر فرمایند مراتب در هیئت محترم دولت مطرح و تصویب طرح را به وزرات دارایی ابلاغ فرمایند. ضمناً برای مزید استحضار رونوشت مرقومه وزارت دربار شاهنشاهی به ضمیمه ایفاد گردد."
وزیر دارایی
سهم فقرا از جشن
در کنار همه آن مخارج، فقرا نیز از جشن شاهنشاهی بی‌نصیب نماندند و گاهی مبلغی نیز برای آنان هزینه می‌شد. به طور مثال در سال ۱۳۴۷، زغال به میزان ۲۵ تن به بهای هر تن۱۵۰۰ ریال برابر با 500 / 37 ریال بین فقرا توزیع گردید. تا شاید به دعاگویی ذات مبارک ملوکانه مشغول گردند اما خواهیم دید که ملت هوشمند ایران به رهبری روحانیت و‌اندیشمندان دانشگاهی، فریب چنین ترفندی را نخورده و در برابر آن ایستادگی کردند.
کوچ اجباری عشایر
اما عشایر فارس، به دلیل آنکه وجودشان در صحنه‌های جشن و در مسیر تردد میهمانان خارجی موجب سرافکندگی برگزارکنندگان جشن می‌شد و برای خارجیان مشخص می‌گردید که رژیم شاهنشاهی چندان هم که ادعا می‌کند نتوانسته رفاه و سعادت مردم خود را تأمین کند، به کوچ اجباری محکوم شدند. تا مانعی بر سر برگزاری جشن ملی شاهنشاهی نباشد.
واکنش مردم در برابر جشن ۲۵۰۰ ساله
آنچه گفته شد اهداف و مخارج جشن را روشن کرد که میلیاردها تومان هزینه برای برگزاری جشن شاهنشاهی تنها به این علت صورت گرفت تا مردم را با نعمت بزرگ شاهنشاهی و رژیم شاهنشاهی آشنا کند. اما نگاهی به اسناد نشانگر آن است که جامعه به سه طبقه تقسیم شده:
طبقه اول وابستگان به رژیم شاه و نزدیکان و درباریان که بر سر سفره گسترده جشن. سال‌ها نشسته و از نعمت‌های آن برخوردار بودند. این گروه از دستاوردهای عمیق آن داد سخن داده و در جای جای مصاحبه‌ها و نوشته‌های خویش از ریشه‌دار شدن شاهنشاهی سخن گفته و با طمطراق از عمیق شدن دوستی شاه گزارش کرده‌اند.
طبقه دوم عامه مردم که برای عدم امکان واکنش جدی، بی‌تفاوت از کنار این جریان گذشته و به آن بی‌اعتنایی کردند و با این اقدام خویش سردمداران رژیم شاه را مأیوس نمودند.
طبقه سوم روشنفکران جامعه اعم از روحانیت و دانشگاهیان بودند که با مخالفت با چنین اقدامی، مردم را نسبت به آن هشیار نمود و اهداف خائنانه رژیم شاه را افشا کردند.
در این میان حضرت امام خمینی قدس سره .. شریف سخنرانی عمیق و جامعی در خصوص جشن ۲۵۰۰ ساله نمودند که در آن مواردی را یادآور شدند.
- چرا کارشناسان اسرائیلی برای این تشریفات دعوت شدند؟
- شاهنشاهی ایران از اول که زاییده شده است تا حالا روی تاریخ را سیاه کرده است.
- آقا به هوش بیایید نجف را بیدار کنید اعتراض کنید ... با کمال ادب بگویید آقا این گرسنه‌ها را سیر کنید، این مقدار خرجی که برای این امور می‌خواهی بکنی خرج این ملت بیچاره گرسنه کن.
- بر ملت است که با جشن‌های دو هزار و پانصد ساله مبارزه منفی کنند.
- تا صدا و قلم من می‌رسد وظیفه دارم که بگویم و منتشر کنم.
- به حکومت ایران بگویید که آقا از این جشن دست بردارید.
بر ملت است که با جشن‌های ۲۵۰۰ ساله مبارزه منفی کنند.
کسی که دست‌نشانده دیگران است، خدمت باید بکند، نمی‌توانند نکند، هوای نفس است، همه‌اش هوای نفس است ریختن به دانشگاه جز هوای نفس هیچی نیست، ریختن به مدرسه فیضیه وآن فضاحتی که در مدرسه فیضیه بار آوردند که شما خوابش را ندیدید، آن بساطی که در مدرسه فیضیه انجام دادند، سید جوان را از پشت بام‌انداختند پایین که آوردندش منزل ما با کمر افسرده و شکسته، آنقدر عمامه سر تفنگ‌ها کردند، آتش زدند، به جعفر‌بن محمد جسارت کردند، به قرآن جسارت کردند. ما برای اینها باید جشن بگیریم؟! جشنی برای ما نمانده است. برای ملت ایران چه جشنی باقی مانده است؟ ملت ایران موظف است که با این جشن مبارزه منفی بکند مثبت نه، لازم نیست، از خانه بیرون نیایند وقتی که این جشن‌ها هست، شرکت نکنند در جشن‌ها، جایز نیست شرکت کردن در این جشن‌ها، هر چه می‌توانند از زیر بار این طور چیزها بیرون بروند.
سخنرانی حضرت امام (ره) که به صورت بنیادین علیه رژیم ستم‌شاهی و جشن‌های ۲۵۰۰ ساله ایراد گردید، از اساسی‌ترین مخالفت‌ها با جشن‌ها بود و توسط انقلابیون روشنفکر اعم از روحانی و دانشگاهی با امکانات بسیار ضعیفی که داشتند، تکثیر و در حد امکان توزیع گردید. چه بسا افرادی با دست به نوشتن نسخه‌هایی از آن پرداختند همین امر موجب بیداری هر چه بیشتر مردم و در نتیجه وحشت رژیم شاه شد. به سند زیر در این خصوص توجه کنید:
به ریاست ساواک تهران ( ۲۰ﻫ ۱۲)
از اداره کل سوم (۳۱۲) تاریخ: 30 / 5 / 50
درباره توزیع جزوه پیامی از: امام خمینی در کوی دانشگاه تهران
اخیراً جزوه مزبور در دست عده‌ای از عناصر افراطی مذهبی دیده شده و طبق اطلاع، در کوی دانشگاه نیز توسط اشخاص ناشناس در بین دانشجویان ساکن کوی مزبور توزیع گردیده است. خواهشمند است دستور فرمایید از طریق منابع و امکانات موجود نسبت به شناسایی عواملی که در تهیه و توزیع این جزوات دخالت دارند، اقدامات لازم معمول و نتیجه را به این اداره کل گزارش نمایند. ح
مدیر کل اداره سوم . مقدم
اقدام روحانیون
روحانیون انقلابی ایران به افشای اهداف برگزاری جشن‌ها دست زدند و با تکیه بر مخارج سرسام‌آور آن و اهداف ضددینی، مردم را روشن نمودند و در این راه تعداد فراوانی به زندان رفتند و با یورش‌های وسیع مأموران ساواک، منازل آنان در نیمه‌های شب مورد تاخت و تاز قرار گرفت تا امنیت جشن‌های ۲۵۰۰ ساله تأمین گردد ولی همه این حرکات نتوانست صدای حق‌طلب انسان‌های خداجوی را خاموش نماید.
ریاست ساواک:گرگان، گنبد، نوشهر شماره: ۴۱۵۷ / ﻫ
ساواک استان دوم تاریخ: 18 / 6 / 50
درباره روحانیون و وعاظ افراطی مذهبی و مخالف دولت از هنگامی که موضوع برگزاری جشن‌های دو هزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران مطرح گردید، روحانیون و وعاظ افراطی مذهبی و مخالف دولت، صحبت‌هایی را در جهت مخالفت با برگزاری این جشن‌ها آغاز نمودند و همزمان با نزدیک شدن برگزاری جشن مزبور اقدامات و فعالیت‌های آنان جنبه حادتری به خود گرفته به طوری که پس از سخنرانی خمینی علیه این جشن که از رادیو بغداد پخش گردید، برخی از متعصبین مذهبی درصدد تهیه سخنرانی خمینی به صورت اعلامیه و توزیع آن برآمده‌اند و عده‌ای از روحانیون و وعاظ افراطی و مخالف حکومت ایران نیز در ضمن صحبت‌های خود و بعضاً در بالای منابر مبادرت به اظهار مطالبی علیه جشن فوق‌الذکر نموده‌اند که احتمال می‌رود این عده با نزدیک بودن جشن، به تحریکات خود در بین طبقاتی که دارای اعتقادات شدید مذهبی هستند، بیفزایند و بدین ترتیب آنان را به دست زدن به اقدام علیه جشن دو هزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران تحریک نمایند. دستور فرمایید به منظور خنثی نمودن تحریکات و اقدامات خلاف این عده از طریق منابع و کلیه امکانات موجود نسبت به شناسایی آنان اقدام و آن عده که تشخیص داده می‌شود با دادن تذکر از اعمال خود متنبه می‌گردد، احضار و تذکرات لازم داده شود و آنهایی که تذکرات معموله درباره آنان مفید و مؤثر نبوده و مورد سوء‌ظن قوی هستند، از تاریخ وصول این نامه منازل آنان به اطلاع قبلی ستاد بازرسی و دستگیر گردند. دستور فرمائید اقدامات لازم را در این زمینه انجام داده و نتیجه را به این ساواک گزارش نمایند % ب
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت
استان مازندران سرتیپ شاهین
گزارش جامع ساواک از واکنش مردم
شاید بهترین راوی برای واکنش طبقات مختلف مردم، در آن روزگار را بتوان ساواک دانست که با توجه به اطلاعات به دست آمده از درون مجامع مختلف، جامع‌ترین گزارش را برای مسئولین خود تهیه کرده ولی در بایگانی نگهداری کرده است مبادا که برگزارکنندگان از آن دلخور شوند ساواک اکثریت مردم را با قضاوتی مشکوک و در بعضی موارد منفی و در جهت مقابل دستگاه‌های دولتی قلمداد کرده و سخن از دستگیری دانشجویان و روحانیون می‌نماید. که مخالف بوده‌اند و قاطبه اجتماع را دسته مخالف نام برده است و تبلیغات رادیو تلویزیونی را بدون تماشاچی علاقه‌مند یاد کرده است.
دستجات مذکور هر کدام به نحوی و تحت تأثیر شرایطی، عدم تمایل و احیاناً مخالفت خود را با برگزاری جشن‌ها ابراز می‌دارند این دسته از مخالفین که از نظر تعداد، قابل توجه بوده و در واقع در جمع مذکور اکثریت را واجد می‌باشند، بنای مخالفتشان بیشتر ناشی از سختی معیشت است و ضمن اینکه دلیل موجهی برای عدم شرکت در انجام تعهدات ناسیونالیستی و وظایف میهنی ارائه نمی‌دهند، اصولاً رسالتی را که در این زمینه بر عهده دارند، به درستی لمس نمی‌کنند و مضافاً در شرایطی که افزایش بی‌تناسب قیمت‌ها – وصول جرایم سنگین تخلفات رانندگی - اخذ عوارض نوسازی با جرایم متعلقه و ده‌ها تضییقات دیگر از یک طرف و تبلیغات رادیوهای بیگانه و انتشار مطالب کذب و اغراق‌آمیز در خصوص مصارف عظیم جشن از سوی دیگر بر افکار و سنجش آنها سنگینی می‌کند، بدون آنکه قایم به عقیده ثابتی باشند، در مسیر هدف‌های تبلیغات منفی کشیده می‌شوند و در توجیه نظر خود چنین عنوان می‌کنند:
بهتر است هزینه این جشن‌ها در جهت کارهای ضروری دیگر که بهبود وضع مردم را در بر دارد، صرف شود (مثلاً کمک به مردم قحطی‌زده سیستان) مستقل از شرایط فکری و روحی، طبقات مذکور ولی در داخل همین دستجات افرادی نیز وجود دارند که منفک از پاره‌ای توهمات سوء، برگزاری جشن‌ها را مقرون به مصلحت نمی‌دانند و در این مورد استدلال می‌نمایند. یادآوری افتخارات تاریخی در شکل موجود با آنکه موجب تحصیل اعتبار در سطح روابط جهانی است، لیکن اثرات ناشی از انجام آن نیز بایست بررسی شود زیرا که تجلیات جشن چنانچه به نحو مطلوب نیز انجام شود، محدود به زمانی کوتاه هست ولی عوارض آن در شئون اقتصادی کشور، مدت‌ها اثرات نامطلوب بر جای خواهد گذاشت.
نتیجه:
با بررسی اسناد آنچه در نهایت به دست خواهد آمد، نکات زیر است:
الف: رژیم شاهنشاهی در راستای تقویت بنیادهای فرهنگی و ایدئولوژیکی خود برنامه جشن را سازماندهی و اجرا نمود.
ب: ایجاد ارتباط بین رژیم پهلوی و شاهنشاهی باستان، از اهداف مهم رژیم در راستای حفظ و بقای خود بود.
ج: این برنامه‌ها علیرغم هزینه فراوان و دستورات مؤکد شاهانه! بارها به تأخیر افتاد و نهایتاً با چهارده سال تأخیر در سال ۱۳۵۰ برگزار شد.
د: هزینه جشن‌ها در موقعیتی که مردم ایران در تنگنای شدید مالی قرار داشتند، موجب بدبینی مردم شد.
ﻫ: اهداف جشن‌ها مبنی بر ریشه‌کنی اسلام، موجب شادی دشمنان قسم‌خورده اسلام چون صهیونیست‌ها گردید و در مقابل، مسلمانان متعهد و در رأس آنان حضرت امام خمینی (ره) را به خروش آورد.
و: جشن برگزار شد اما در داخل کشور، به ضرر شاه پایان یافت و موجب بی‌حیثیتی هر چه بیشتر رژیم شاهنشاهی گردید.
ز: در خارج از کشور نیز بازتاب منفی برای رژیم به ارمغان آورد و چنانچه حامیان اصلی شاه نیز در رسانه‌های خود بر علیه شاه و مراسم جشن او سخن گفتند.
خ: طی سال‌های متمادی (حدود چهارده سال بیشتر توان و نیروی دستگاه‌های دولتی، صرف برگزاری جشن شد و از سایر برنامه‌های اصولی و بنیادین عمرانی و آبادانی پیش‌بینی شده، صرف‌نظر شد.
و اما چند نکته:
۱- فرح دیبا در آذرماه سال ۱۳۵۰ دستور جمع‌آوری و تنظیم اسناد مربوط به جشن ۲۵۰۰ ساله را برای وزارت دربار شاهنشاهی صادر کرد.
۲- ساواک در سال‌های اولیه جشن کمتر به کار جمع‌آوری اسناد پرداخته و بیشتر اسناد آن مربوط به سال ۱۳۵۰ است.
۳- اسناد این اثر از ابتدای سال ۱۳۳۷ با گزارش رایزن فرهنگی وزارت دربار (شجاع‌الدین شفا) آغاز و تا پایان سال ۱۳۴۲ (سومین تاریخ قطعی برگزاری جشن) ادامه می‌یابد.
۴- سندهای تکراری از مجموع ۲۸۳۰ جلد پرونده وزارت دربار و ۲۲ جلد پرونده ساواک حذف شده و از میان اسناد دست‌نویس و تایپ شده ترجیحاً اسناد تایپ شده مورد استفاده قرار گرفته است.
5- این اسناد در بردارنده مکاتبات محرمانه وزارت دربار و شورای مرکزی جشن با وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و نیز شامل تلگراف‌ها و مکاتبات سفارتخانه‌ها و نامه‌های خصوصی و نیمه‌رسمی شخصیت‌های خارجی به ویژه امریکایی با مسئولین رده اول برگزاری جشن است.
6- در چینش اسناد ترتیب تاریخی رعایت شده و ترجیحاً نسخه اول هر سند که دارای شماره و تاریخ است انتخاب شده مگر در مواردی که نسخه اصلی در دسترس نبوده که در آن صورت نسخه‌های بعدی انتخاب گردیده است.
۷- حروف‌چینی سندها مطابق نگارش اصل بوده و هیچ تغییری در رسم‌الخط و جمله‌نویسی آنها داده نشده بلکه فقط در کنار غلط املایی صحیح آن در داخل کروشه آورده شده است و نیز برای سهولت در خواندن مطالب بعض نکات ویرایشی رعایت شده است.
8- به علت آمدن تصویر اسناد در صفحات مورد‌نظر، از حروف‌چینی سربرگ سندها و ذکر نوع طبقه‌بندی حفاظتی آنها از قبیل محرمانه، خیلی محرمانه و خودداری و صرفاً به ذکر موضوع سند اکتفا شده است.
۹- عناصر مهم و مؤثر در پاورقی هر سند توضیح داده شده است و یا در جلدهای آتی توضیح داده خواهد شد.
۱۰- در اسنادی که به صورت دست خطی آورده شده، به لحاظ رعایت ارتباط موضوعی و حفظ شکل اصلی این اسناد، ترتیب تاریخی در آنها رعایت نشده است.
۱۱- در پایان، دو بخش با عناوین ضمیمه‌ها و عکس‌ها آورده شده است که در قسمت ضمیمه‌ها اسنادی که در پاورقی مورد استفاده قرار گرفته‌اند طبق شماره‌ای که در آدرس پاورقی به آن اشاره شده است مرتب شده‌اند.
مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات