دخترخاله
دخترخاله
متن سند:
دخترخالهرضاخان پس از کنار زده شدنِ سلسله قاجار در جریان کودتای انگلیسی 1299ش، اداره‌ی امور ایران را به دست گرفت. او در طول بیش از 16 سال زمامداری خود، علاقه بسیاری به زمین و داشتن املاک نشان داد. همواره در خاندان پهلوی یکی از راه‌های ثروت‌اندوزی، زمین و عواید آن بود. رضاخان که در آغاز کار، نه ثروتی داشت و نه قطعه زمینی، با ادامه‌ی سلطنت و بسط قدرت، املاک و زمین‌های زیادی را تصاحب کرد.
رضاخان با توسل به شیوه‌هایی مانند مصادره اموال و املاک افراد مغضوب، ضبط اموال مجهول‌المالک، خرید املاک از مالکان عمده با قیمت‌های بسیار نازل، قبول هدایا، خرید مستغلات و اراضی مزروعی پایین‌تر از قیمت بازار از مالکان مرعوب، و تحت فشار گذاشتن مالکان از راه‌های گوناگون مثل قطع آب تا قبول قیمت نازل، و به زور شلاق و شکنجه و راه‌های دیگر، به بزرگ‌ترین فئودال و زمیندار ایران تبدیل شد.1رابرت گراهام راه‌های کسب املاک را در چند عبارت خلاصه می‌کند:
«رشوه‌گیری، غصب و توقیف.» 2
او از تمام امکاناتش برای افزودن بر وسعت زمین‌هایش استفاده و شمار روستاهایی که در مدت سلطنت تصاحب کرد، بالغ بر 2167 پارچه به شرح ذیل بود:
« فارس: 19 پارچه با 2 خانوار، تهران: 191 پارچه با 425 خانوار، آذربایجان غربی: 115 پارچه با 6365 خانوار، تهران: 428 پارچه با 4424 خانوار، گیلان و مازندران: 1241 پارچه با 32878 خانوار و … جمع کل روستاها: 2167 پارچه، جمع کل خانوار، 49116 به این ترتیب، مجموع زمین‌هایی که به رضاخان تعلق یافت و برای آنها سند مالکیت رسمی صادر شد، بالغ بر 44 سند مالکیت بود.» 3
اطرافیان نیز به روحیه رضاخان در علاقه به زمین آگاه بودند و از این حربه برای رسیدن به اهدافشان بهره می‌بردند. حسین فردوست در این‌باره می‌گوید:
«اگر می‌خواستید رضاخان خوشحال شود، درجه بدهد، مقام بدهد یا پیشنهادی را تصویب کند، بهتر بود قبل از شروع، نام چند ملک را با مشخصات و قیمت آن مطرح می‌کردید و مطمئن بودید که کارتان انجام می‌شود.» 4
رضاخان پس از سرنگونی از قدرت در شهریور 132 ش، در مسیر تبعید در راه شیراز، در حضور قوام‌الملک املاک فوق را به ولیعهد (محمدرضا) منتقل کرد. 5
فرزندان رضاخان، نیز مانند پدر در تصرف زمین‌های مردم و دولت ید طولایی داشتند و در این زمینه از هیچ درازدستی و ظلم و جوری فروگذار نمی‌کردند و محمدرضا پهلوی سرآمد همه‌ی آنها بود که برای ثروت‌اندوزی بیشتر، به زمین‌خواری روی آورد و طبق فرمانی سرلشکر منصور مزین را به‌عنوان رئیس املاک بنیاد پهلوی در گرگان منصوب کرد. مزین طبق دستور محمدرضا به فروش این املاک و تبدیل آن به پول نقد پرداخت. او در سال مبلغی به محمدرضا می‌داد و مبالغ هنگفتی می‌دزدید. در نتیجه، همه مقامات لشکری و کشوری متنفذ، تجار و کلیه افرادی که پول اضافی داشتند به گرگان روی آوردند. مزین به تدریج در گرگان سازمان مفصلی تشکیل داد و هر چه زمین مرغوب، اعم از زمین‌های شهری، زراعی، درّه و کوه جنگل را که دارای مالک و یا بلاصاحب بودند، همه را به نام املاک شاه تصرف می‌کرد و می‌فروخت. صاحبانی که سندی و مدرکی داشتند و متنفذ بودند، به مرکز شکایت می‌کردند و سرانجام با دادن «حق و حساب» به مزین املاکشان را پس می‌گرفتند. ولی آنهایی که وضع مطلوبی و یا مدرک محکمی نداشتند و به هر دلیل نمی‌توانستند املاکشان را باز پس بگیرند، اراضی‌شان به نفع رضاخان فروخته می‌شد.6
فردوست در ادامه مطلب فوق می‌گوید:
«در دفتر ویژه اطلاعات و بازرسی صدها شکایت به دست من می‌رسید که اهالی از مزین به شدت شاکی بودند و شاید دهها بار از طرف دفتر ویژه بازرسی افسرانی را به گرگان فرستادم و گزارش آنها را به محمدرضا ارائه دادم. محمدرضا هر بار دستور می‌داد: «بدهید به مزین!» (یعنی همان کسی که از او شکایت شده بود!) …مزین به مدت 1 سال به این کار ادامه داد و تمام زمین‌های گرگان سپس گنبد و در آخر بجنورد را فروخت که انقلاب شد.»7
سایر برادران و نزدیکان شاه نیز در این کار از پدر و برادر پیروی کردند و شمس پهلوی در مهردشت که بعد از فروش آن زمین‌ها، مهرشهر نام گرفت هزار هکتار زمین داشت که تنها فروش یک پارتی آن در سال 1351ش، 8 میلیون تومان شده است.8
اسناد زیر، نمونه‌ای از این زمین خواری‌ها است:
سند شماره (24)
به: تیمسار ریاست ساواک تاریخ: 7 /6 /37
از: ژ ـ ک ـ ش (سازمان ضد اطلاعات) شماره: 243 /1 /2 /51
خبر رسیده گویاست:
خانم بهشتی کامرانی اهل و ساکن محمدآباد کرج سرزمین نگهبانی هشتگرد در محل خود را دخترخاله شاهپور غلامرضا معرفی و از آن طریق به مردم زورگویی و مبادرت به تصاحب زمین‌های مردم نموده و مقدار زیادی از زمین‌های مردم را فروخته و اکنون در حال ساختن یک دستگاه ساختمان بزرگ مرغداری در محمدآباد می‌باشد که آجر این ساختمان غیرمجاز را از کوره‌دارهای محل (محمدآباد) مجانی به عنوان اینکه با شاهپور شریک است می‌گیرد منجمله غیرارتی نبی‌اله کورهدار محمدآباد تاکنون به زن مذکور دو ماشین آجر داده است و آجرها به طور رایگان بوده ضمناً طایفه حقیقی نیز در محل با زن مذکور همکاری لازم دارند.
سند شماره ( 25 )
به: تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور تاریخ: 29 /6 /1357
از: اداره دوم ـ 33 د شماره: 117ـ 1631ـ61ـ41ـ43
برابر خبر واصله:
در آبگرم سرعین اردبیل از طرف سازمان جلب سیاحان مقدار زمینی از اهالی را جهت احداث هتل برای جلب توریست گرفته بودند و مبلغ بسیار ناچیزی برای هر متر به صاحبان آنها پرداخت گردیده و بعضی از آنها از دریافت آن خودداری نموده‌اند صاحبان زمین به تمام مسافرین که برای استفاده آبگرم به آنجا آمدند بازگو می‌کردند زمین‌ها را مفت شاهپور غلامرضا جهت هتل جلب سیاحان از مردم به زور گرفته است این موضوع اثر تبلیغاتی سوئی برای خاندان سلطنت بوجود آورده.
ارزیابی خبر: مطالب فوق از طرف صاحبان زمین صحت دارد.
اداره کل چهارم – سوم
اصل نامه به اداره کل چهارم ـ فتوکپی به اداره کل سوم داده شد. 3 /6/
به استحضار ریاست بخش مستقل 32 میرسد
رئیس اداره چهارم عملیات بررسی حسینی
از طرف ...
توضیحات سند:
1. بختیاری، دکتر شهلا، مفاسد خاندان پهلوی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384 ص 192. گراهام، رابرت، ایران سراب قدرت، ترجمۀ فیروز فیروزنیا، سحاب کتاب، تهران، 1385، ص 130
3. رواسانی، دکتر شاهپور، دولت و حکومت در ایران، نشر شمع، بی‌جا، بی‌تا، ص 135ـ 123
4. فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، انتشارات اطلاعات، تهران، 1371، ج 1، ص 112
5. همان، ص 111
6. همان، ص 217
7. همان، صص 18 و 217
8. زنان دربار به روایت اسناد ساواک شمس پهلوی، تهران، مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1385، ص 42