گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه
تاریخ سند: 9 دی 1357
گزارش وقایع حوزه فرمانداری نظامی تهران و حومه
متن سند:
مدت : از ساعت 0800 الی 1700 روز 9 /10 /1357 1ـ گزارشات رسیده و اقدامات انجام شده الف : سازمان اطلاعات و امنیت تهران (1) برابر اطلاع قرار بود صبح روز جاری تعدادی از اساتید و دانشجویان و افراد متفرقه در دانشگاه صنعتی امیرکبیر اجتماع و جهت کامران نجات الهی مجلس یادبود برگزار نمایند.مراتب جهت جلوگیری از هر گونه اجتماع به فرمانداری نظامی منطقه 2 ابلاغ گردید.
(2) دکتر عبداله شیبانی ریاست دانشگاه تهران از معاونین دانشگاه دعوت بعمل آورده که در ساعت 0900 روز جاری در منزل مشارالیه اجتماع تا نسبت به استعفای دسته جمعی رئیس و معاونین دانشگاه اقدام و استعفای خود را روز جاری اعلام نمایند.
(3) از ساعت 0800 روز 10 /10 /57 استادان متحصن دانشگاه تهران بمدت 24 ساعت دست به یک اعتصاب غذا خواهند زد.
(4) در ساعت 0900 روز جاری حدود دو هزار نفر بمنظور تشییع جنازه دو نفر کشته شدگان، بدانشگاه پزشکی پهلوی آمده و پس از تحویل جنازه ها از سردخانه آنها را روی دست گرفته و در محوطه دانشکده میگرداندند و شعارهای مضره میدادند.
(5) کارکنان دانشکده پزشکی پهلوی اعم از کادر اداری و پزشکی که حدود 2000 نفر میباشند بعلت پرداخت نشدن حقوق آذر ماه دست از کار کشیده و در حال اعتصاب میباشند لکن عده ای از کادر پزشکی جهت مداوای بیماران بستری شده و زخمی ها کار را بطور نسبی انجام میدهند.
(6) طبق اطلاع تعدادی عکاس دوره گرد که بدوربینهای پولاروید مجهز بودند در بهشت زهرا از اجسادی که در جریان تظاهرات روزهای اخیر کشته شده اند عکس گرفته و در محل به مبالغی بین یکصد تا 200 ریال میفروختند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه شهر ری ابلاغ گردید.) (7) تعدادی از اخلالگران به منزل عبدالرضا گوهری راد ساکن خیابان تهران نو ایستگاه فرودگاه کوی امیر رضوانی پلاک 99 رفته اند و در حال بازجوئی از وی میباشند تا بمحض اینکه مشخص شد که عنصر ساواک میباشد منزلش را آتش بزنند و خودش را بکشند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 1 جهت اقدام فوری ابلاغ گردید.) (8) در ساعت 1030 روز جاری در خیابان شاهرضا جنب پمپ بنزین عده ای اظهار میداشتند شاه از ایران رفته است1 و در ساعت 1300 روز جاری کودتای نظامی انجام میشود و اعلامیه دست نویس دیگری که در آن نوشته شده عده ای از جوانان پسر و دختر در فروشگاه ایران زندانی هستند و دارند از گرسنگی تلف میشوند.
(9) وضع بازار تهران، شهر ری و شمیرانات تا ساعت 1200 بشرح زیر بود : (الف) بازار شهر ری و مغازه های اطراف آن غیر از قصابی و نانوائی بسته بود، بنزین و نفت وجود نداشت، کرایه ها خیلی کم کار میکردند.
(ب) بازار تهران و مغازه های اطراف آن تعطیل بود، نفت و بنزین وجود داشت، تاکسی هائی که بنزین داشتند کار میکردند.
(پ) بازار تجریش و مغازه های اطراف آن غیر از قصابی و نانوائی بسته بود.
بنزین و نفت وجود نداشت، کرایه ها خیلی کم کار میکردند.
(ت) سطح شهر 30 الی 50% باز بود.
(ث) میادین تعطیل بود.
(10) در ساعت 1030 روز جاری در خیابان شاهرضا روبروی پل حافظ اعلامیه دست نویسی مبنی بر ایراد سخنرانی آیت اله طالقانی در روز 10 /10 /57 و 11 /10 /57 در روزولت شمالی روبروی سفارت الجزایر نصب گردیده ضمنا امکان دارد این سخنرانی در پلی تکنیک انجام شود.
(11) ساعت 1000 روز جاری یک قطعه اعلامیه در خیابان شاهرضا مشاهده که در آن عنوان گردیده بود ساعت 0730 صبح فردا یکشنبه در میدان کندی اجتماع نمایند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 7 ابلاغ گردید.) (12) شخصی بنام حسین خیرخواه در ساعت 1700 روز 9 /10 /57 اظهار داشته: (الف) شب گذشته با بمب سازمان بازرسی شاهنشاهی واقع در خیابان اسکندری شمالی را منفجر نموده است.
(ب) قصد داریم در خیابان آیزنهاور محلی را تا چند لحظه دیگر منفجر نمائیم و پس از چند لحظه داخل منزل شده و پس از خروج از منزل بسته ای در دست داشته و با عجله باتفاق برادرش بنام حسن بطرف خیابان آیزنهاور حرکت نموده اند.
(مراتب جهت بررسی و اعلام نظریه به کمیته مشترک ضد خرابکاری ابلاغ گردید.) ب : برابر اظهار آقای اصلانیان مدیر پمپ بنزین واقع در جاده کمال آتاترک (تلفن 944350) دیشب در ساعات منع عبور و مرور پرسنل ارتش با زور به پمپ مراجعه و پس از خالی کردن نفت بدون پرداخت وجه آن بمبلغ ششهزار ریال پمپ را ترک نموده اند.
(مراتب به پاسگاه ژاندارمری کن ابلاغ تا در اینمورد بررسی و نتیجه را گزارش نماید) 2ـ تظاهرات انجام شده در سطح شهر تهران در روز 9 /10 /1357 الف : برابر گزارش منطقه 5 در ساعت 1000 حدود 1000 نفر در خیابان خیام بسمت دادگستری در حال شعار دادن و تظاهرات بودند.
ب : برابر گزارش ضد اطلاعات در ساعت 1015 عده ای از امیرآباد بطرف خیابان پهلوی حرکت نمودند و شعارهای مضره میدادند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.) پ : برابر گزارش پلیس در ساعت 1100 حدود سه هزار نفر از پیچ شمیران بطرف شمال در حرکت و تظاهرات بوده و در مسیر خود ادارات دولتی را بآتش میکشیدند.
(فرمانداری نظامی منطقه در جریان بود) ت : در ساعت 1030 عده ای در اطراف فروشگاه فردوسی واقع در خیابان فردوسی تظاهرات نمودند (فرمانداری نظامی منطقه مربوطه در جریان بود) ث : در ساعت 1100 عده ای در خیابان آریانا تظاهرات نموده و وسایل چندین مغازه و نمایشگاه را بیرون ریخته و قصد آتش زدن داشتند (مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 6 ابلاغ گردید) ج : برابر گزارش ساواک در ساعت 1135 حدود 1000 نفر در خیابان پهلوی دو راهی یوسف آباد تظاهرات نموده و بطرف شمال در حرکت بودند.
(فرمانداری نظامی منطقه مربوط در جریان بود.) چ : برابر گزارش دژبان در ساعت 1130 در خیابان شاهرضا دروازه دولت نزدیک خیابان فرصت بانک عمران را با کلیه وسایل داخلی بآتش کشیدند.
(فرمانداری نظامی منطقه مربوطه در جریان بود.) ح : در ساعت 1130 عده ای در نظام آباد شمالی در حالی تظاهرات و آتش زدن مغازه ها و منازل بودند (مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.) خ : در ساعت 1125 تعدادی در فرح آباد ژاله چهارراه شاه طهماسب مبادرت به آتش سوزی و تظاهرات نمودند (فرمانداری نظامی منطقه مربوطه در جریان بود.) د : برابر گزارش سازمان اطلاعات و امنیت تهران در ساعت 1135 تعدادی در خیابان جیحون، چهار راه هاشمی تظاهرات نمودند (فرمانداری نظامی منطقه در جریان بود) ذ : در ساعت 1125 در تهران نو ایستگاه سرپل عده ای مبادرت به آتش سوزی و تظاهرات نمودند (فرمانداری نظامی منطقه مربوطه در جریان بود.) ر : در ساعت 1140 در خیابان بوذرجمهری عده ای حدود 1000 نفر مبادرت به تظاهرات نمودند (فرمانداری نظامی منطقه در جریان بود) ز : برابر گزارش فرمانداری نظامی منطقه 4 از ساعت 8 تا 12 تظاهراتی بشرح زیر در منطقه مسئولیت فرمانداری منطقه 4 بوقوع پیوسته است : (1) در خیابان سپه، قوام السلطنه 1000 نفر مبادرت به تظاهرات و آتش سوزی نمودند.
(2) 4000 نفر در خیابان گوته، شهناز، شکوه، کرمان تظاهرات نمودند که پس از متفرق کردن مجددا شکل گرفتند.
(3) تعدادی در منزل طالقانی تجمع نموده و اعلامیه پخش مینمایند و با دیدن مامورین مجددا بخانه طالقانی میروند.
(4) حدود 500 نفر در خیابان سعدی تظاهرات و آتش سوزی نمودند.
(5) حدود 1500 نفر در خیابان فرانسه مبادرت به تظاهرات و آتش سوزی نمودند.
ژ : برابر گزارش فرمانداری نظامی منطقه 7 (1) تعدادی از کارگران راه آهن (در داخل راه آهن) دست به تظاهرات زده و عکس شهبانو را پائین آورده اند.
1 (به پلیس راه آهن دستور داده شد که تظاهرکنندگان را متفرق نماید) (2) در میدان راه آهن تعدادی دست به تظاهرات زدند.
(3) در جاده آرامگاه جلوی سینمای شرق عده ای تظاهرات نموده و آتش سوزی نمودند که با کمک مامورین آتش خاموش گردید.
(4) در بیمارستان شوش کارمندان تظاهرات نموده و شیشه های بیمارستان را شکستند.
س : برابر گزارش روابط عمومی در خیابان شیر و خورشید جنب فروشگاه کورش عده ای شروع به آتش زدن جایگاه بنزین واقع در محل نموده اند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه 6 ابلاغ گردید.) ش : در ساعت 1330 عده ای اخلالگر به ساختمان شرکت لیا واقع در خیابان ثریا جنب هتل سمیرامیس حمله نمودند.
(مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.) ص : برابر گزارش دژبان در ساعت 1330 عده ای در خیابان ویلا دفتر هواپیمائی ال، آل را آتش زده اند و مامورین مشغول متفرق نمودن تظاهرکنندگان و خاموش نمودن آتش میباشند.
ض : برابر گزارش بیسیم رابط در ساعت 1330 حدود 3000 نفر در چیذر مشغول آتش زدن لاستیک و تظاهرات بودند که توسط مامورین و تیراندازی هوائی متفرق گردیدند.
ط : برابر گزارش دژبان در ساعت 1410 در سرتاسر خیابن ویلا تظاهرکنندگان آتش روشن کرده و ایجاد ترافیک نموده اند و مامورین سرگرم متفرق نمودن تظاهرکنندگان و خاموش نمودن آتش میباشند.
ظ : برابر گزارش منطقه در ساعت 1455 در بلوار شهرزاد توسط عده ای اخلالگر تظاهراتی انجام گرفت که وسیله مامورین فرمانداری نظامی متفرق گردیدند.
ع : در ساعت 1500 ده دستگاه کامیون مردم را در سه راه ضرابخانه پیاده نموده و برای تظاهرات آماده مینمودند، مامورین مشغول متفرق نمودن آنها میباشند.
غ : برابر گزارش سازمان اطلاعات و امنیت در ساعت 1500 در خیابان ملک حدود 30 نفر با در دست داشتن پرچم سبز رنگ تظاهرات نمودند.
1 مراتب به فرمانداری نظامی منطقه مربوطه ابلاغ گردید.
3ـ اعتصابات و وضعیت موسسات دولتی و حساس ملی در روز جاری بشرح زیر بود : الف : کارکنان آب و برق و توانیر، مرکز آمار ایران، شرکت ملی گاز، وزارت دارائی، گمرک تهران، پست تهران، سازمان انرژی اتمی، پست و تلگراف و تلفن، راه آهن دولتی، بانک مرکزی، بانک ملی، بانک سپه روز جاری ضمن حضور در سر کار از انجام امور محوله خودداری و به اعتصاب خود ادامه میدهند، ضمنا تعدادی از موسسات فوق بعلت نبودن بنزین بصورت تعطیل در آمده است.
ب : کارکنان ثبت اسناد، فرهنگ و هنر، تلویزیون ملی ایران ـ صندوق تامین اجتماعی وزارت کار، وزارت بازرگانی، ضمن حضور در سرکار به کم کاری ادامه میدهند.
ضمنا در موسسات فوق نیز اکثر کارمندان بعلت نبودن بنزین در سر کار حاضر نشدند.
پ : اکثر بانکهای خصوصی روز جاری تعطیل بوده و از انجام مراجعات مشتریان خودداری مینمایند.
ت : روزنامه کیهان، اطلاعات، رستاخیز کماکان تعطیل میباشند.
معاون و رئیس ستاد فرمانداری نظامی تهران و حومه ـ سپهبد رحیمی لاریجانی
توضیحات سند:
* روز نهم دی ماه 1357 به جهت عزای عمومی، روز پر حادثه و خونینی برای پیشینه نهضت اسلامی مردم ایران به شمار می رود.نهم دی ماه با سالگرد قمری، مصادف بود با کشتار گروهی از مردم قم به دست نیروهای مسلح حکومت پهلوی در نوزدهم دی ماه 1356.
آنان طی دو روز اعتراضات سخت، چاپ مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» را محکوم کرده بودند، تا این که با گشودن آتش سلاحها، تعدادی از شهروندان قمی به شهادت رسیدند و این روزها سرآغاز رویدادهای بعدی گردید که در اواخر سال 56 و سپس در طول سال 57 بنیان نظام شاهنشاهی را در ایران متزلزل و سپس ریشه کن کرد.
خونین ترین حادثه امروز (9 /10 /57) در مشهد رخ داد که متعاقبا سندهای مربوط به آن را خواهید خواند.
1ـ این شایعه بسیار قوی بود و حتی در خارج از کشور نیز مطرح شد.
از روزی که شاپور بختیار به دیدار محمدرضا پهلوی رفت و درباره تصدی سمت نخست وزیری با او حرف زد و آن را پذیرفت، رفتن شاه نیز بر سر زبانها افتاد.
جست و جوی خبرنگاران خارجی برای تعیین صحت و سقم این خبر به کاخ سفید هم کشیده شد.
خبرگزاری فرانسه از مبدأ واشنگتن و از قول حکومت امریکا نوشت که «مادامی که شاپور بختیار موفق به تشکیل دولت خود نشود، شاه ایران این کشور را ترک نخواهد کرد.
معهذا اخبار شایع در ایران که بر اساس آن شاه ایران به شاپور بختیار اظهار داشته است که به عنوان یک معاینه پزشکی قصد خروج از ایران را دارد، محافل سیاسی امریکا را متعجب نساخته است.
» (بولتن محرمانه خبرگزاری پارس، ش 287، صص 10 و 11) 1ـ ارتش در این باره نوشت : «کارمندان راه آهن از صبح جاری به حالت اعتصاب در آمده و هیچ قطاری حرکت نکرد.
ضمنا در قسمت بهره برداری راه آهن تمثالهای کد 66 را آتش زدند.
» (گزارش زمستان 57، ص 123) 1ـ خبرگزاری یونایتدپرس در گزارشی که امروز (9 /10 /57) از تهران ارسال کرد یک صحنه از رویدادهای تهران را چنین توصیف نمود : «سربازانی که سوار بر چهار تانک و چهار نفر بر بودند پس از رسیدن به گروه راهپیمایان، به وسیله آنها احاطه شدند.
تظاهرکنندگان که سربازان را برادر خود می خواندند و به روی آنها بوسه می زدند بر بالای خودروهای نظامی قرار گرفتند.
شاهدان عینی گفتند سربازان اسلحه های خود را زمین نهاده و آنها را به یک مرد روحانی تسلیم کردند تا در جای مناسب نگهداری کند.
سربازان و تظاهرکنندگان متحد شده از سوی یک واحد ارتشی شامل یک تانک و دو جیپ به مبارزه طلبیده شده و به آتش اسلحه های اتوماتیک بسته شدند.
» (بولتن محرمانه خبرگزاری پارس، ش 286، ص 6) خبرگزاری دولتی پارس هم روی تلکس عادی خود در اقدامی کم نظیر در دوره حیات خود در دولت نظامی ازهاری به تظاهرات امروز (9 /10 /57) تهران اشاره کرد.
این خبرگزاری با ذکر صفهای طویل مردم برای خرید نفت و تب شایعه نخست وزیری شاپور بختیار به حضور نظامیان در سطح خیابانهای تهران اشاره کرد و نوشت که ارتباط جنوب و شمال شهر از طریق خیابانهای فردوسی، میدان راه آهن، سپه، پارک شهر و نواحی مرکزی دیگر تقریبا قطع شده بود و عبور و مرور از میان توده های آتش گروههای تظاهرکنندگان و واحدهای ارتشی به کندی و دشواری صورت می گرفت.
» (بولتن خبرگزاری پارس، ش 185، صص 6 و 7)