گزارش
تاریخ سند: 13 خرداد 1330
گزارش
متن سند:
تاریخ: 13 /3 /1330گزارش
مأمور ویژه گزارش می‌دهد روز ۱۲ ماه جاری عده‌ای از طرفداران کاشانی در منزل مشارالیه مجتمع و صحبت می‌کردند [که] حزب استقلال تصمیم گرفته با حزب زحمتکشان(۱) ائتلاف و همکاری نماید و جمعیت فدائیان اسلام به نخست‌وزیر اطلاع داده‌اند که اگر بعد از انقضا مدت ۵ روز مهلت، از شرکت نفت، خلع ید نکند تابلو مؤسسات شرکت را رأساً پایین خواهند آورد و در همانجا مذاکره می‌کرده‌اند که این مهلت‌های متوالی دولت، مردم را نسبت به دکتر مصدق ظنین نموده است. از قرار معلوم ماه رمضان در منزل کاشانی مجلس روضه‌خوانی تشکیل خواهد شد. جمعیت در ساعت ۲۱ متفرق شده‌اند.
توضیحات سند:
١- حزب زحمتکشان ملت ایران: شالوده این حزب، در «سازمان نظارت بر آزادی انتخابات» به رهبری دکتر مظفر بقائی و در جریان انتخابات دوره شانزدهم ریخته شد. در این سازمان، گروه‌هایی از دانشجویان، جوانان و اصناف، برای نظارت بر صحت رأی‌گیری در حوزه‌ها و همچنین نحوه انجام انتخابات، فعالیت می‌کردند و روزنامه «شاهد»، اخبار و اطلاعات مربوط به انتخابات را چاپ و منتشر می‌کرد. پس از پایان انتخابات دوره شانزدهم در تهران و افتتاح مجلس، این سازمان با عنوان «سازمان نگهبانان آزادی» به فعالیت سیاسی خود ادامه داد. در سال ۱۳۳۱ خلیل ملکی و عده‌ای از روشنفکران حزب توده که در سال ۱۳۲۶ به دلیل وابستگی شدید حزب به شوروی و فساد رهبرانش از آن حزب انشعاب کرده بودند، به جبهه ملی پیوستند و با سابقه فعالیت‌های حزبی و داشتن اطلاعات سیاسی و اجتماعی و سازماندهی، موجب گسترش «سازمان نگهبانان آزادی» در میان اقشار دیگری از روشنفکران، دانشجویان و کارگران شدند. آنها در دوران نخست‌وزیری مصدق، با همکاری دکتر مظفر بقائی «حزب زحمتکشان ملت ایران» را تأسیس کردند. حزب زحمتکشان با گرایش سوسیالیستی، از تز ملی شدن صنعت نفت و دکتر مصدق جانبداری کرد، در عین حال با حزب توده، که به دنبال پشتیبانی از امتیازخواهی دولت شوروی و طرفداری از رژیم پیشه‌وری به اعتبار آن آسیب سخت وارد شده بود، در ستیز بود. با حضور ملکی در حزب زحمتکشان ملت ایران، رهبران حزب توده با رقیب تازه‌ای رو‌به‌رو شده بودند که با همان شیوه علمی، فلسفی و تبلیغاتی حزب توده، با آنها مبارزه می‌کرد.خلیل ملکی و مظفر بقایی تا اوایل مرداد ۱۳۳۱، رهبری حزب زحمتکشان ملت ایران را به عهده داشتند، ولی پس از فاش شدن ملاقات پنهانی دکتر عیسی سپهبدی، یکی از دوستان و همکاران مظفر بقائی با قوام‌السلطنه در دوره زمامداری پنج روزه‌اش (۲۶ - ۳۰ تیر ۱۳۳۱)، بین ملکی و همفکران که مصرانه، خواهان رسیدگی به این موضوع بودند، با مظفر بقایی اختلاف‌نظر شدید بروز کرد و منجر به دو پاره شدن حزب زحمتکشان گردید، یکی به نام حزب زحمتکشان ملت ایران (نیروی سوم) به رهبری خلیل ملکی و یارانش، دیگری حزب زحمتکشان ملت ایران به رهبری مظفر بقائی و همراهانش. پس از جدائی ملکی از بقائی، اکثریت افراد حزب، شامل دانشجویان، فعالین، روشنفکران و کارگران در کنار ملکی ماندند. مظفر بقایی و دنباله روان او در حزب زحمتکشان، دانسته یا ندانسته، در برابر نهضت ملی و دکتر مصدق موضع گرفتند و در بسیاری از توطئه‌های ضد ملی شرکت کردند. بقایی که در رشته فلسفه و اخلاق در دانشگاه تهران تدریس می‌کرد، از طراحان اصلی ربودن و قتل سرتیپ محمود افشار طوس، رئیس شهربانی مصدق بود و با شاه، زاهدی و آمریکایی‌ها ارتباط داشت. در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شماری از افراد حزب زحمتکشان دکتر بقایی، با مزدوران و کودتاچیان، در غارت خانه دکتر مصدق شرکت کردند. همچنین مظفر بقایی در شکست نهضت ملی ایران نقش مهمی ایفا کرد.
پس از کودتای ۲۸ مرداد تا سال ۱۳۳۹ تنها جلساتی با شرکت جمعی از اعضای حزب و دوستان دکتر بقایی در منزل وی تشکیل می‌شد. در بهار ۱۳۳۹ به دنبال تجدید فعالیت جبهه ملی، حزب زحمتکشان نیز به عنوان شرکت در مبارزات انتخاباتی، فعالیت خود را تشدید نمود. با شروع نهضت امام خمینی «ره» در سالهای آغازین دهه پنجاه نیز اولین کنگره حزب زحمتکشان در تابستان سال ۴۱ در اصفهان تشکیل شد. در تمام مدت دهه پنجاه و شصت تا پیروزی انقلاب اسلامی بیشترین تلاش رهبری این حزب پیشگیری از پیروزی انقلاب اسلامی بود.